Modern Merkez Bankacılığı-1
Modern Merkez Bankacılık sisteminde merkez bankalarının para basma görevinin dışında fiyat istikrarını sağlayacağı ve para politikası yoluyla ekonomiyi yönlendirici görevleri de bulunmaktadır.
Bu yazımızda merkez bankasının piyasaya likidite akışını hangi kanallar aracılığı ile sağladığı konusu üzerinde duracağız.
Açık Piyasa İşlemleri (Repo İhalesi)
Repo, para arzının ve likidite hacminin geçici olarak değiştirilmesidir. Repo yapan parasını kullandıran sıfatına haizdir. Bu durumda Merkez Bankasının repo yapması parasını kullandırıyor yani piyasaya likidite sürüyor anlamına gelmektedir. Merkez Bankası, açık piyasa işlemleri yoluyla politika faizi oranı ile haftalık repo ihalesi gerçekleştirerek piyasayı fonlayabilir.
Şu anda politika faizi oranı % 8,25’tir. Bu oran haftalık repo faiz oranı şeklinde de ifade edilir. Çünkü vade süresi genelde 7 gündür, ancak daha uzun bir süre belirlenebilir. Merkez Bankası bu yolla bankalar arası piyasada bankalardan vade süresinin sonuna kadar menkul kıymet alarak buna karşılık piyasaya likidite akışını sağlamaktadır.
Gecelik Borç Verme
Merkez Bankası, bankalar arası piyasada oluşan likidite ihtiyacı ya da fazlasında bankalar ile borç alma ya da bankalara borç verme işlemi yapabilir. Günlük ya da bir iki günlük işlemlerdir. Merkez Bankasının, borç alma faiz oranı taban faiz oranını, borç verme faiz oranı ise tavan faiz oranını temsil eder.
Şu anda Merkez Bankası borç alma faiz oranı % 6,75, borç verme faiz oranı ise % 9,75’tir. Buna göre fiili faiz düzeyi bu aralıkta içerisinde belirlenir. Bu aralığa faiz koridoru denir.
Reeskont Oranı
Merkez Bankası, son borç para verme mercii olarak, bankaların geçici likidite ihtiyacını karşılaması açısından bankaların ellerinde bulunan ve vadesi ileri tarihlerde olan ticari senet ve vesikaları alarak bunun karşılığı bankaları fonlayabilir. Şu anda bu oran % 9’dur.
Geç Likidite Penceresi
İmdat butonudur. Çok sık başvurulmaz. Çünkü Merkez Bankasının maliyeti en yüksek fonlama kanalıdır. Merkez Bankası borç verme faiz oranı % 11,25 iken, borç alma faiz oranı % 0 sıfırdır. Merkez Bankası bu oranlarla bu kanalın sık kullanılmaması taraftarı olduğu mesajını vermektedir. Merkez bankası son borç verme mercii olarak, gün sonu ödeme sistemlerinde oluşabilecek beklenmedik açık pozisyonların giderilmesi amacıyla bankalara verdiği limitsiz borç verme kanalıdır.
Zorunlu Karşılık Oranı
Merkez Bankası, bankaların topladıkları mevduatın bir kısmını Merkez Bankası nezdinde zorunlu rezerv olarak tutup kredi olarak vermemesini talep eder. Bankaların topladıkları mevduatın içerisindeki zorunlu karşılıkların miktarı zorunlu karşılık oranını vermektedir. Bu kanal esnek yani hemen etkisini gösteren bir kanal olmayıp iki amaç taşımaktadır.
Birincisi bankaların verebileceği kredi miktarını belirlemek iken ikincisi ise bankaların finansal yapılarını güçlendirmektir. Örneğin zorunlu karşılık oranlarının azalması bankaların kredi verme kapasitesini arttıracağından bir fonlama mekanizmasını çalıştırabilir.
Ağırlıklı Ortalama Fonlama Faizi
Merkez Bankasının farklı kanallardan, farklı faiz oranlarından, farklı miktarlarda piyasayı fonlaması sonucu ortalama bir faiz haddi oluşur. Oluşan bu ortalama faiz haddinin yüksek olması Merkez Bankasının, bankaları daha çok yüksek faiz kanallarından borç almaya yönlendirdiği, düşük faiz oranlarından borçlanma kanallarını azalttığı anlamına gelmektedir. Bu durumda ağırlıklı ortalama faiz haddinin yüksek olması Merkez Bankasının sıkı para politikası uyguladığının göstergesi olabilir. Örneğin Merkez Bankasının en düşük maliyetli fonlama kanalının repo ihaleleri olduğunu düşünürsek, haftalık repo ihalesi açmaması bankaların nispeten maliyeti yani faiz oranları yüksek diğer fonlama kanallarına yönelmesine sebep olacaktır. Bu durumda ağırlıklı ortalama faiz oranı artacaktır.
Sonuç olarak söz konusu yazımızda Merkez Bankalarının, modern merkez bankacılığı açısından en klasik görevi olan piyasaya fonlama kanalları üzerinde durduk. Bir sonraki yazımızda bu fonlama kanalları ile para piyasalarında gerçekleştirilen süreçlere dikkat çekeceğiz.