Vergi, Maliye, Ekonomi, Sosyal Güvenlik, Ticaret Hukuku Hakkındaki Herşey

Vergi

Mehmet YILMAZ
Mehmet YILMAZ
2183OKUNMA

Bitcoin Nedir? Türk Vergi Sisteminde Açıklanması Gereken Hususlar ve Gelir Bütçesine Etkisi

Yaklaşık 10 yıl bir ömrü olmasına karşın çağın sanal para birimi olarak adını duyuran Bitcoin gerçek anlamda bir sanal para mı? Yoksa bir emtia mı? Yoksa hayali bir şirketin hisseleri mi? Bütün bunlar Türk vergi kanunları açısından cevap bekleyen sorular. Piyasa değeri yaklaşık 240 milyar dolara yaklaşan Bitcoin vergilenme açısından adeta bir cennet. Bazı çevreler için kara para aklama, bazı çevreler için para transferi, bazı çevreler için yatırım ortamı. Ama bir gerçek var ki vergi kanunları açısından kocaman bir belirsizlik ve Devlet için ise vergi kaybı. Bu kayıp kaba bir hesapla 2.35 milyar TL’yi bulmaktadır.

1.1. Bitcoin nedir?

Bitcoin: Büyük harfle başlayan Bitcoin, Bitcoin konseptini ve kendisine ait bütün ağı ifade eder. Örnek; "Bugün Bitcoin hakkında çok şey öğrendim". Küçük harfle başlayan bitcoin ise, sadece miktar olarak bitcoin'i tanımlar. Örnek;" Bugün on bitcoin harcadım." Sıklıkla BTC ya da XBT olarak da kısaltılır (1). BTC bir bitcoin için kullanılan ortak bir semboldür.

Bit ise, bir bitcoin'in kullanılan bir alt-ünitesini belirlemek için kullanılır - 1,000,000 bit 1 bitcoin'e eşdeğerdir (BTC yada B). Bu ünite genellikle ücretlendirme ipuçları, satışlar ve hizmetler için daha uygundur.

BTC kısaltması ile gösterilebilen Bitcoin'in sembol ve logoları yukarıdaki şekilde gösterilmiştir. Bitcoin, 8 basamağa kadar bölünebilir, dolayısıyla 0,00000001 Bitcoin'lik bir işlem yapmak mümkündür. En küçük birime Satoshi (satoşi okunur) denir. Başka bir deyişle, 100 Milyon Satoshi 1 BTC'dir. Cüzdan (wallet) programlarından herhangi bir tanesini yükleyip, Bitcoin alıp-satmaya ve transfer etmeye hemen başlanabilir. Bitcoin cüzdanları, kişilerin sahip olduğu Bitcoin'leri saklayan ve üzerinde işlem yapılmasına olanak sağlayan programlardır. (2)

Bitcoin cüzdanı genel hatlarıyla Bitcoin ağındaki gerçek cüzdanınız gibidir. Cüzdanınız, blok zincire girmesi için bitcoin'lerinizi harcamanıza yarayacak özel anahtar (ya da anahtarları) içerir. Her Bitcoin cüzdanı size kontrol ettiği toplam bitcoin bakiyesini göstererek istediğiniz kişiye istediğiniz miktarda gönderim yapabilmenizi sağlar. Paranız kadar harcayabildiğiniz için kredi kartları gibi değildir.

Kriptografik imza sahibiyeti kanıtlayan matematiksel bir mekanizmadır. Bitcoin'de, Bitcoin cüzdanı ve onun özel anahtar (ya da anahtarlar) arasında sihirli matematiksel bir bağ vardır. Bitcoin yazılımınız bir işlemi uygun özel anahtar ile imzaladığında tüm ağ harcanan bitcoinlerin imza ile eşleştiğini görebilir. Bununla birlikte herhangi birisinin bu gizli anahtarı kırıp sizin bitcoinlerinizi çalma gibi bir şansı yoktur. (3)

1.2. Bitcoin madenciliği

Bitcoin madenciliği Bitcoin ağının işlemleri onaylaması amacıyla bilgisayarlara matematik işlemler yaptırmak ve güvenliği artırmak anlamına gelir. Yaptıkları işin ödülü olarak Bitcoin madencileri onayladıkları işlemlerin faturalarını ve yeni oluşturulan bitcoinleri toplayabilirler. Madencilik ödüllerin ne kadar hesap yapıldığıyla doğru orantılı olduğu özelleşmiş ve rekabetçi bir piyasadır. Bütün Bitcoin kullanıcıları madencilik yapmaz ve para kazanmanın kolay bir yolu değildir.

Bitcoin bir merkezden üretilmez, Bitcoin arzı, merkezi olmayan küresel ağdaki gönüllü bilgisayarların işlemci güçleriyle yapılır. Açık kaynak kodlu madenci yazılımını çalıştırarak, Bitcoin ağına dahil olan herkes, isterse madenci olabilir ve Bitcoin üretebilir. Bitcoin'ler, madencilik adı verilen, transfer işlemleriyle uğraşırken karmaşık bir matematik problemini, birbirleriyle yarışarak çözen, madenciler aracılığıyla arz edilir. Problemi çözen madenci belli miktar Bitcoin ile ödüllendirilir. Problem sürekli olarak zorlaşır ve madencilere verilen ödül yaklaşık her dört yılda bir yarıya iner. Maksimum BTC sayısı 21 milyonla sınırlıdır. Hiç kimse, hiç bir otorite, Bitcoin sistemine dışarıdan para arz edemez. Oysa, kağıt banknotlar halindeki itibari para, merkezi otoriteler tarafından basılır ve istediğinde ek para arzı sağlanır.

Bitcoin sistemi, toplam 21.000.000 Bitcoin üretilebilecek şekilde tanımlanmıştır. 1 Aralık 2016 itibarıyla, 16.018.575 Bitcoin dolaşımdadır. 2140 yılına kadar 4.981.425 Bitcoin ise madenciler tarafından yapılacak olan yeni blok üretimlerine karşılık, madencilere verilerek, Bitcoin arzı yapılacaktır.(4)

Sisteme dışardan arzı yapılamamaktadır. Tek arz başarılı madencilerin ödülleridir ve çok sınırlıdır.

2009'dan bu yana gerçekleştirilen tüm transfer işlemleri, Blok-Zincir adı verilen, küresel hesap defterinde tutulur. Blok-Zincir, merkezi bir kayıt ve kontrol mekanizması olmadan değer üretilmesini, transfer edilmesini ve saklanmasını sağlar. Bu defteri, dileyen herkes tutabilir, inceleyebilir, işlemlerin doğruluğunu kontrol edebilir. Bu deftere kayıtları madenciler yazarlar, başka bir deyişle Bitcoin ağının güvenliğini madenciler sağlarlar. Blok-Zincir dağıtık, açık ve güvenilir mutabakat sistemidir.

1.3. Kullanıcılar, Kayıtlı Ekonomiyle İlişkisi ve Güvenlik

Kullanıcılar takma adlar kullanır ve gerçek kimliklerini hiç kimse bilmez. Karşılıklı işlemlerde sadece takma adlar bilinir. İşlemler Bitcoin adresleri arasında gerçekleşir.

Bir Bitcoin adresi gerçek adresler ya da elektronik posta adresleri gibidir. Bu adres sizin Bitcoin ile ödeme alabilmeniz için ihtiyaç duyduğunuz tek şeydir.

2009 yılındaki ilk Bitcoin arzından bu yana, tüm işlemler, isteyen herkes tarafından görülebilir.

Bitcoin işlem hafızası ise küresel hesap defteri olan Blok-Zincir veritabanlarında tutulur. Blok, zincirde bekleyen birçok işlemi içeren ve onaylayan bir kayıttır. Yaklaşık her 10 dakikada bir, işlemleri içeren ortalama bir yeni blok madencilik yoluyla blok zincirine eklenir. Blok zinciri ise kronolojik bir sırada bütün Bitcoin işlemlerinin halka açık bir kaydıdır. Blok zinciri bütün Bitcoin kullanıcılarıyla paylaşılır.

İşlemler geri alınamaz. Hiçbir otorite, devlet, kişi, bilgisayar programcısı, hatta sistemi tasarlayanlar dahil, madencinin biri tarafından onaylanıp, diğerlerince de kabul edilmiş ve Blok-Zincir'e yazılmış, bir işlemi değiştiremez, geri alamaz.

Kriptografik imza sahibiyeti kanıtlayan matematiksel bir mekanizmadır. Bitcoin'de, Bitcoin cüzdanı ve onun özel anahtar (ya da anahtarlar) arasında sihirli matematiksel bir bağ vardır. Bitcoin yazılımınız bir işlemi uygun özel anahtar ile imzaladığında tüm ağ harcanan bitcoinlerin imza ile eşleştiğini görebilir. Bununla birlikte herhangi birisinin bu gizli anahtarı kırıp sizin bitcoinlerinizi çalma gibi bir şansı yoktur.

Bitcoinde herhangi bir denetleyici yoktur çünkü herhangi bir aracı ve yöneticide bulunmamaktadır. Sistem gönüllü katılımın olduğu ve sayıları 15.000 civarında bulunan bilgisayar ağından oluşmaktadır. Burada en önemli güvenlik sistemi tüm bilgisayarlar tüm işlemleri görebilmeleri ve kayıt altına alabilmeleridir.

Diğer önemli bir husus ise bu sistemde aracı ve komisyon olmamasıdır.

Bitcoin arkasında devletler, merkez bankaları, şirketler yoktur, bireylere dayalıdır.

1.4. Bitcoin Dünya Ekonomisindeki Yeri

Aralık ayı başından itibaren değeri yüzde 45 artan Bitcoin, sene başından bu yana ise yüzde bin 380 prim yaptı.

Piyasa değeri yaklaşık 240 milyar dolara yaklaşan Bitcoin, uluslararası ilaç firması Pfizer, yatırım bankacılığı kuruluşu Goldman Sachs ve ABD'li telekomünikasyon şirketleri AT&T ve Verizon gibi dev firmaları geride bıraktı. Dünya genelinde bin 200'e yakın diğer sanal para birimlerinin toplam piyasa değeri ise yaklaşık 360 milyar seviyesinde bulunuyor. (5)

1.5. Türk Vergisi Sistemi Açısından Bitcoin

Dünyada piyasa değeri 240 milyar dolara ulaşan Bitcoin Türk yatırımcıları arasında moda oldu. Ancak Türk vergi sistemi açısından Bitcoin açısından belirsizlik söz konusu. Çalışmanın bu kısmı çeşitli vergi kanunları açısından biran önce açıklığa kavuşturulması gereken hususlar belirlenmiştir. Öncelikle Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından bitcoinin, emtia mı yabancı para mı yoksa gayrimenkul mü olduğu kararı verilmelidir.

1.5.1 Vergi Usul Açısından

Bitcoin kazancının vergilendirilmesi açısından en önemli olan husus ise bitcoinin ne tür bir varlık olarak değerleneceğidir. Bitcoinin yabancı para olarak değerlendirilmemesi halinde emtia veya menkul kıymet olarak değerlenip değerlenmeyeceği hususu bir an önce netlik kazanmalıdır.

Kamuoyunda her ne kadar sanal para olarak adlandırılsa da toplam 21.000.000 Bitcoin üretilebilecek şekilde tanımlanmış olması ve Aralık 2016 itibarıyla, 16.018.575 adet piyasada dolaşması bir otorite dışında isteyen herkes tarafından üretilebilmesi ve saklanabilmesi emtia özelliğini taşımaktadır. Diğer taraftan bir sistemin payını elde bulundurulması açısından hayali bir şirketin hisse senetleri gibi durmaktadır.

Sonuç olarak Türk vergi isteminde vergilendirilmesi için Vergi Usul Kanunu açısından aşağıda sayılan belirsizlikler giderilmelidir.

a- 215 madde kapsamında kayıt nizamının Türkçe tutma ve Türk Parası kullanma zorunluluğu açısından bitcoinin durumunun netleştirilmesi,

b- 263 ve 279 uncu madde kapsamında olup menkul kıymet olarak değerlenip değerlenmeyeceği,

c- 280 inci madde kapsamına yabancı para olarak kabul edilip edilmeyeceği ve eğer kabul edilirse nasıl değerleneceği,

d- Yabancı para statüsünde olmadığı kabul edilirse 294 üncü madde kapsamında nasıl değerlendirileceği,

e- Mükerrer 298 inci madde kapsamında enflasyon düzeltmesi ve yeniden değerleme oranı karşısındaki durumunun belirlenmesi.

1.5.2 Gelir ve Kurumlar Vergisi Açısından Bitcoin

Vergi usul Kanunu açısından bitcoinin statüsü yabancı para, emtia ve menkul kıymet olarak belirlenmesinden sonra dolaysız vergiler açısından kazanç unsurunun belirlenmesi gerekmektedir. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunun 2 nci maddesine göre gelire giren kazanç ve iratlar sayılmıştır.

Bitcoine bağlı kazançlar ilk etapta 3 şekilde ortaya çıkabilmektedir. Bunlar,

a- Yaptıkları işin ödülü olarak Bitcoin madencileri onayladıkları işlemlerinden bitcoinleri toplayanlar,

b- Bitconin değerlenmesi sonucunda elde edilen kazançlar,

c- Bitcoin kullanılarak yapılan mal ve hizmet teslimlerinden elde edilen kazançlar.

Bu kazançları elde eden bireyin hukuki statüsüne göre kişisel gelir veya kurum kazancı olarak vergilendirilmesi gerekir.

1.5.3 KDV Açısından Bitcoin

Gerek Vergi Usul Kanunu gerekse Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunları açısından yukarda belirtilen hususlar açıklığa kavuştuktan sonra KDV Kanununun birinci maddesi kapsamında verginin konusunu teşkil eden işlemler açısından bitcoinin durumu netleştirilmesi gerekmektedir. Ayrıca Bitcoin kapsamında yapılacak işlemler ile elde edilen gelirin BSMV açısından durumu bu noktada belirlenmelidir.

KDV açısından açıklığa kavuşması gereken diğer bir husus ise teslim ve belge düzeni açısından ortaya çıkmaktadır. Bitcoin ile yapılan mal teslimleri takas açısından mı? Yoksa yabancı para ile mal satışı mı olarak değerlendirileceğidir. Ayrıca malın teslim yeri ile oranı açıklığa kavuşturulması gereken diğer bir unsurdur.

1.5.4 Veraset ve İntikal Vergisi

Türkiye Cumhuriyeti tabiiyetinde bulunan şahıslara ait mallar ile Türkiye'de bulunan malların veraset tarikiyle veya herhangi bir suretle olursa olsun ivazsız bir tarzda bir şahıstan diğer şahsa intikali Veraset ve İntikal Vergisine (VİV) tabidir.

Bitcoinlerin VİV oranı ile beyanname verilme süresi açısından durumunun netleştirilmesi gerekmektedir.
Sonuç

Çağın sanal para birimi olarak adını duyuran bitcoin gerçek anlamda bir sanal para mı? Yoksa bir emtia mı? Yoksa hayali bir şirketin hisseler mi olduğu Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından biran önce karara bağlanmalıdır. Bu karar sonrasında gerekli düzenlemeler Maliye Bakanlığı ve Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yapılmalıdır.

Dünya ekonomisi içinde 240 milyar dolar paya sahip olan bitcoin, TL olarak ise 900 milyar TL civarında bir değeri vardır. Bitcoin ekonomisinin %1’lik kısmının ülkemizde yapılıyor varsayımı altında 9 milyar TL kısmı ülkemiz GSYİH kapsamında değerlendirilmelidir. Bu tutar hem büyüme hem de kişi başı milli gelir hesaplarına etki etmektedir. Bitcoinin emtia kabul halinde ise % 18’lik KDV oranından 1,6 milyar KDV, gelir vergisi açısından % 50 kâr marjı ve % 15’lik oran ile 750 milyon TL GV kaybı olmaktadır. Toplamda 2 vergiden bütçenin kaybı 2,35 milyar TL’dir.

  1. - https://bitcoin.org/tr/kelime-haznesi#bitcoin
  2. - Dr. Abdurrahman ÇARKACIOĞLU; KRİPTO-PARA BITCOIN, SPK Araştırma Raporu, Aralık 2016, sayfa 11.
  3. - https://bitcoin.org/tr/kelime-haznesi
  4. - Dr. Abdurrahman ÇARKACIOĞLU; KRİPTO-PARA BITCOIN, SPK Araştırma Raporu, Aralık 2016, sayfa 13.
  5. - http://www.bloomberght.com/piyasalar/haber/2076423-bitcoin-den-bir-gunde-iki-rekor

Yorumlarınızı Bize Yazınız

Soru Sor