Yeni, yağlı ekmek kapısı; 9.9.99 sonrası
Geçtiğimiz yılın en önemli konularının başında EYT geliyordu. EYT; 8 Eylül 1999 tarihinde yapılan emeklilikte kademeli yaş düzenlemesinin 2001 yılında Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmesinin ardından 23 Mayıs 2002 tarihinden geçerli olmak üzere yeniden kademeli yaş getirilmesi nedeniyle yaş bekleyenler anlamında kullanılan bir ifadeydi.
Kademeli yaş düzenlemesinde 4447 sayılı ilk Kanun, 8 Eylül 1999 tarihine göre geriye doğru sigorta girişi üzerinden emeklilik yaşı belirliyordu. Belirlenen yaş kuralları(1) da ziyadesiyle katıydı.
8 Eylül 1999 tarihinde yürürlüğe giren Kademeli yaş düzenlemesine göre (geçici 81-md.17);
| Erkek | Kadın | ||||
| Sigorta Başlangıcı | Yaş | Prim | Sigorta Başlangıcı | Yaş | Prim |
| 9/9/1976 öncesi | - | 5.000 | 9/9/1981 öncesi | - | 5.000 |
| 9/9/1976 – 8/9/1977 | 45 | 5.000 | 9/9/1981 – 8/9/1982 | 41 | 5.000 |
| 9/9/1977 – 8/9/1978 | 46 | 5.000 | 9/9/1982 – 8/9/1983 | 43 | 5.000 |
| 9/9/1978 – 8/9/1979 | 48 | 5.000 | 9/9/1983 – 8/9/1984 | 45 | 5.000 |
| 9/9/1979 – 8/9/1980 | 50 | 5.150 | 9/9/1984 – 8/9/1985 | 47 | 5.150 |
| 9/9/1980 – 8/9/1981 | 51 | 5.300 | 9/9/1985 – 8/9/1986 | 48 | 5.300 |
| 9/9/1981 – 8/9/1982 | 52 | 5.450 | 9/9/1986 – 8/9/1987 | 49 | 5.450 |
| 9/9/1982 – 8/9/1983 | 53 | 5.600 | 9/9/1987 – 8/9/1988 | 50 | 5.600 |
| 9/9/1983 – 8/9/1984 | 54 | 5.750 | 9/9/1988 – 8/9/1989 | 51 | 5.750 |
| 9/9/1984 – 8/9/1999 | 56 | 6.000 | 9/9/1989 – 8/9/1999 | 52 | 6.000 |
emeklilik şartları belirlendi.
Aynı tarihli düzenlemedeki başka bir maddeyle (madde 60-md.6) de 9 Eylül 1999 tarihinden sonra sigortalı olanlar için kademesiz bir yaş şartı getirildi.
| Erkek | Kadın | ||||
| Sigorta Başlangıcı | Yaş | Prim | Sigorta Başlangıcı | Yaş | Prim |
| 9/9/1999 sonrası | 60 | 7.000 | 9/9/1999 sonrası | 58 | 7.000 |
Kanun yayımlandıktan sonra 8 Eylül 1999 tarihinden önce sigortalı olanlar açısından aleyhe bir durum oluştu. Çünkü sigortalı olduklarında farklı kurallara tabiydiler. Bu nedenle kazanılmış hak iddiası doğdu. Aynı şekilde 9 Eylül 1999 tarihinden sonra sigortalı olacaklar için de yaş şartı erkek için 17, kadın için ise 20 yaş birden yükseliyordu. Her iki madde de Anayasaya aykırılık iddiasıyla Anayasa Mahkemesine götürüldü.
9 Eylül 1999 sonrası sigortalı olan erkekler için 60, kadınlar için 58 yaş düzenlemesini içeren maddeye “hukuk devleti-md.2”, “eşitlik-md.10”, “sosyal güvenlik hakkı-md.60” kapsamında dava açıldı. Anayasa Mahkemesi düzenlemenin Anayasaya aykırı olmadığına karar verdi. Kararın gerekçesinde;
“5- Yasa'nın 6. Maddesinin İncelenmesi
… Yasa önünde eşitlik, herkesin her yönden aynı kurallara bağlı olacağı anlamına gelmez. …. Aynı hukuksal durumlar aynı, ayrı hukuksal durumlar ayrı kurallara bağlı tutulursa Anayasa'da öngörülen eşitlik ilkesi zedelenmez.
……
Sosyal güvenlik kuruluşlarının işlevlerini yerine getirebilmeleri için belirtilen olumsuzlukların ortadan kaldırılması amacı ile çalışanların emekli yaş haddi ve prim ödeme gün sayılarının belirli bir ölçü ve denge gözetilerek yükseltilmesi sosyal güvenlik hakkını ortadan kaldıran veya onu kullanılamayacak ölçüde sınırlayan bir düzenleme olarak nitelendirilemez.
….
Açıklanan nedenlerle, Yasa'nın 6. maddesiyle değiştirilen 506 sayılı Yasa'nın 60. maddesinin birinci fıkrasının (A) bendi, Anayasa'nın 2., 10., 60. ve 65. maddelerine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.”
denildi. Karara göre Anayasa Mahkemesi, 9/9/1999 tarihinden sonra sigortalı olanlar için erkek 60, kadın 58 yaş şartını Anayasaya aykırı bulmamıştır. Bu nedenle 60 ıncı maddede yer alan;
“Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığından yararlanabilmesi için;
- a) Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması ve en az 7000 gün” hükmü yürürlükte kaldı.
Kademeli Geçiş İptal Edildi
Anayasa Mahkemesi aynı kararında(2) 8/9/1999 öncesi için kademeli yaş düzenlemesini de karara bağladı. 8 Eylül 1999 tarihinde yürürlüğe giren “yaş kademelendirmesi” Anayasaya aykırı bulunarak iptal edildi. İptal gerekçesi;
“… Önceki sistemde kadınlar 38, erkekler ise 43 yaşında emekli olabilme olanağına sahipken, yeni düzenleme ile kadınlara 52, erkeklere ise 56 yaşına kadar oldukça geniş bir aralık içinde emekli olabilme olanağı getirilmiştir. …. Sigortalılık süresi yönünden yapılan kademelendirmeler arasında adil olmayan geçişler yapılmıştır. …
Hukukun üstünlüğünün egemen olduğu bir devlette hukuk güvenliğinin sağlanması hukuk devleti ilkesinin olmazsa olmaz koşuludur. ….. Bu nedenle, sosyal güvenlik sisteminde yapılan değişikliklerin hukuk devletinde olması gereken hukuk güvenliğini zedelemeyecek biçimde adil, makul ve ölçülü olması zorunludur.
Sigortalı olarak çalışanların yaşlılık aylığından yararlanabilmeleri için, sigortalılık süresi, yaş ve ödenmesi gereken prim konusunda (B) bendinde yapılan kademeli geçişe ilişkin düzenleme, makul, adil ve ölçülü olmadığından Anayasa'nın 2., 5. ve 60. maddelerine aykırıdır. Kuralın iptali gerekir.
İtiraz konusu kuralın Anayasa'nın 10. maddesiyle (eşitlik) ilişkisi görülmemiştir.”
Anayasa Mahkemesinin iptal kararı 23 Kasım 2001 tarihinde yayımlandı. Kararın iptal hükmünün 6 ay sonra yürürlüğe girmesine karar verildi. Yani 23 Mayıs 2001 tarihine kadar TBMM “adil, makul ve ölçülü bir düzenleme” yapmazsa “yaş şartı yürürlükten kalkacak” denildi. Ardından 23 Mayıs 2002 tarihinde kabul edilen ve 1 Haziran 2002 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan(3) 4759 sayılı ikinci Kanun ile 8 Eylül 1999 tarihine göre geriye doğru sigorta girişi üzerinden emeklilik yaşı yeniden belirlendi.
23 Mayıs 2002 tarihinde yürürlüğe giren Kademeli yaş düzenlemesine göre (geçici 81-md.3);
| Erkek | Kadın | ||||
| Sigorta Başlangıcı | Yaş | Prim | Sigorta Başlangıcı | Yaş | Prim |
| 9/9/1976 öncesi | 5.000 | 9/9/1981 öncesi | 5.000 | ||
| 9/9/1976 – 23/5/1979 | 44 | 5.000 | 9/9/1981 – 23/5/1984 | 40 | 5.000 |
| 24/5/1979 – 23/11/1980 | 45 | 5.000 | 24/5/1984 – 23/5/1985 | 41 | 5.000 |
| 24/11/1980 – 23/5/1982 | 46 | 5.075 | 24/5/1985 – 23/5/1986 | 42 | 5.075 |
| 24/5/1982 – 23/11/1983 | 47 | 5.150 | 24/5/1986 – 23/5/1987 | 43 | 5.150 |
| 24/11/1983 – 23/5/1985 | 48 | 5.225 | 24/5/1987 – 23/5/1988 | 44 | 5.225 |
| 24/5/1985 – 23/11/1986 | 49 | 5.300 | 24/5/1988 – 23/5/1989 | 45 | 5.300 |
| 24/11/1986 – 23/5/1988 | 50 | 5.375 | 24/5/1989 – 23/5/1990 | 46 | 5.375 |
| 24/5/1988 – 23/11/1989 | 51 | 5.450 | 24/5/1990 – 23/5/1991 | 47 | 5.450 |
| 24/11/1989 – 23/5/1991 | 52 | 5.525 | 24/5/1991 – 23/5/1992 | 48 | 5.525 |
| 24/5/1991 – 23/11/1992 | 53 | 5.600 | 24/5/1992 – 23/5/1993 | 49 | 5.600 |
| 24/11/1992 – 23/5/1994 | 54 | 5.675 | 24/5/1993 – 23/5/1994 | 50 | 5.675 |
| 24/5/1994 – 23/11/1995 | 55 | 5.750 | 24/5/1994 – 23/5/1995 | 51 | 5.750 |
| 24/11/1995 – 23/5/1997 | 56 | 5.825 | 24/5/1995 – 23/5/1996 | 52 | 5.825 |
| 24/5/1997 – 23/11/1998 | 57 | 5.900 | 24/5/1996 – 23/5/1997 | 53 | 5.900 |
| 24/11/1998 – 8/9/1999 | 58 | 5.975 | 24/5/1997 – 23/5/1998 | 54 | 5.975 |
| 24/5/1998 – 23/5/1999 | 55 | 5.975 | |||
| 24/5/1999 – 8/9/1999 | 56 | 5.975 | |||
emeklilik şartları yeniden belirlendi.
Uzun süre boyunca sık sık gündeme gelen kademeli yaş düzenlemesine karşı dernekler, federasyonlar kuruldu, gösteri ve yürüyüşler yapıldı. Tabi bu süreçte çok insan da EYT beklentisini hatırı sayılır bir nakde çevirdi.
Geçtiğimiz yıl bu beklenti gerçekleşti. 8 Eylül 1999 tarihi ve öncesinde sigorta girişi olanlar için yaş şartı kaldırıldı!
Tabi sonrasında yeni bir realite ortaya çıktı.: “9 Eylül 1999 sonrası; kademeli yaş kumpanyası”
Bugünlerde sosyal medyada ve köklü geçmişe(?) sahip birçok basın ve yayında “kanun çıktı da, neden emeklilik başvurusu yapmadınız?” doğrultusunda ortaya atılan haberler de kumpanyanın heyecanını artırıyor.
“Genelde insan, hakikati değil olmasını istediklerini takip ediyor. Bu nedenle bu haberler ciddi anlamda etkileşim alıyor. Dahası çalışmaya ara veren meclisin çalışanı bile kanun çıktığına inanabiliyor. Oysa bu tür yasaların çıkabilmesi için normatif alana etki edecek bir politik zeminin oluşması gerekiyor.”
İşin aslına gelince; muhalefet milletvekilleri tarafından 8 Aralık 2023 tarihinde verilen bir önerge(4) var. Önerge komisyonda. Görüşülüp görüşülmeyeceği bile komisyon başkanına bağlı. Ama olsun haber haberdir, umut da umut. Sonuçta her tıklanma birilerine para kazandırmaya devam ediyor. Dernek aidatları ve sosyal medya hediyeleşmeleriyle elini veren de kolunu kaptırmaya devam ediyor.
(1) 1992 yılına kadar emeklilik yaşı Kadın için 50, Erkek için 55 olarak uygulanmıştır. 1992-1999 yılları arasında yaş koşulu aranmaksızın 5.000 gün ile emeklilik olmak mümkündü.
(2) AYM; E:1999/42,K: 2001/41, Re-ga:23.11.2001
(3) Hukuk tekniği açısından 24 Mayıs 2002 tarihinden 1 Haziran 2002 tarihine kadar geçen 8 günlük sürede yapılan emeklilik başvurularında “yaş şartı aranamaz.”
(4) chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://cdn.tbmm.gov.tr/KKBSPublicFile/D28/Y2/T2/WebOnergeMetni/b291986c-4287-4438-a45b-c2d4a0228960.pdf