“Sistemik Açıdan Teknolojinin Önemi” başlıklı makalede yer alan başlıca tespitler
“Duran saat geri kalandan yeğdir.”
Yidiş Sözü
Pennsylvania Üniversitesi Wharton Okulu’nda Hukuk Çalışmaları ve İş Etiği profesörleri olan Kevin Werbach ve David Zaring tarafından “Texas Law Review” (Forthcoming) Dergisinde yayımlanmak üzere hazırlanan oldukça kapsamlı “Systemically Important Technology”(1) (Sistemik Olarak Önemli Teknoloji) başlıklı makalenin ‘taslak’ metni, “Social Science Research Network” (Sosyal Bilimler Araştırma Ağı) isimli web sitesinde 12 Nisan 2022 tarihi itibarıyla yayımlanmıştır.
Ülkemiz hukuk düzenlemeleri bakımından da çok önemli tespitleri içerdiği düşünülen bu makalenin tarafımızca yapılan özeti, aşağıda yer almaktadır.
Büyük teknoloji platformları nasıl düzenlenmelidir? Bazıları bu platformları kırmak; diğerleri, izin verdikleri konuşmayı kısıtlamak veya kısıtlamayı kaldırmak isterler.
Teknoloji, artık ekonomilerin ve toplumların merkezi haline gelmiştir. Pek çok teknoloji firması kadar önemli hale gelen kurumların nasıl düzenleneceği aslında bilinmektedir. Belirli finansal kurumları denetlemek için kullanılan paradigmanın, teknoloji için de uygulanması önerilmektedir. Makale bu minvalde iki öneri sunmaktadır:
- İlk olarak, teknoloji düzenleyicileri (technology regulators), belirli firmaları yalnızca büyüklüklerine göre değil, aynı zamanda birbirleri ile bağlantılı (interconnectedness) olmalarına, ne kadar kolay değiştirilebildiklerine (easily they can be replaced), karmaşıklıklarına (complexity) ve diğer etmenlere dayanarak sistematik açılardan önemlerine göre belirlemelidirler.
- İkinci olarak, teknoloji düzenleyicileri, teknolojideki sistemik risk konularını belirlemek ve ele almak için düzenli olarak toplanan Teknoloji İstikrar Gözetim Konseyi veya TechSOC (Technology Stability Oversight Council) gibi bir konsey oluşturmalıdırlar.
Big Tech’in boyutu ve ölçeği (ona artan bağımlılıkla birlikte) baskın teknoloji platformlarının sistematik önemini göstermektedir. Bugün dünyanın en değerli ve en çok kazanan şirketlerinin çoğu teknoloji firmalarıdır. Tıpkı daha az belirgin ama derinden etkili bir grup altyapı sağlayıcısı (deeply influential infrastructure providers) gibi, bu teknoloji devleri de, milyarlarca kullanıcıya hizmet vermektedirler. Teknolojinin etkisi giderek artan bir şekilde günlük yaşama kaçınılması neredeyse imkânsız bir şekilde ulaşmış; iş ve günlük hayatın bu kadar çok internete bağımlı olması nedeniyle, internet hizmetlerinin altında yatan altyapı çok büyük bir rol üstlenmiştir. Makalede ayrıca, önemli teknoloji firmalarının, kısa bir süreliğine de olsa, hack’lenmeler, kesintiler ve iflaslar (hacks, outages, and bankruptcies) nedeniyle ortadan kaybolduklarına değinilmektedir.
Sistemik risk (systemic risk), finans sektörü içinde, önemli bir bileşeni bulaşıcı olan, yani bir kurumdaki başarısızlıkların diğerlerine de yayılacağı, kademeli etkilere neden olabilecek şokları karakterize etmek için kullanılmaktadır (systemic risk is used to characterize shocks that could cause cascading effects, with an important component being contagion - that failures in one institution will spill over to others). Yazarlara göre, sistemik risk kavramı, birçok büyük ve bazı daha az büyük teknoloji firmalarına uygulanabilir. İnternet ekosisteminin yapısı, sistemik riski destekleyen bulaşma türüne yol açabilecek yoğun ara bağlantı koşulları yaratmaktadır. Bu firmalar bazı yönlerden ‘batmak için çok büyüktür’ (too big to fail(2)), zira onların başarısızlıkları/iflasları feci sonuçlara yol açabilmektedir. Bu gibi durumlarda, teknoloji platformları için sistemik esnekliği sağlamaya yönelik düzenlemeler hem uygundur hem de gerekli olabilir.
Mali düzenleyici çerçevenin (financial regulatory framework) bileşenlerini benimsemek, sistemik dayanıklılığın (systemic resilience) sağlanmasına ve teknolojide gelecekteki felaketlerin önlenmesine yardımcı olabilir. Finansal düzenlemeler, dayanıklılık ve sistem istikrarına yaptığı vurguyla diğer düzenleme türlerinden farklıdır ve gücünü COVID-19 pandemisi yoluyla da kanıtlamıştır. Özellikle, Sistemik Olarak Önemli Finansal Kurumların (SIFI) belirlenmesi ve Finansal İstikrar Gözetim Konseyi’nin (Financial Stability Oversight Council-FSOC(3)) kurulması, finansal firmaların sistemik dayanıklılığının sağlanmasında önemli bir rol oynamıştır ve sistemik olarak önemli teknoloji firmaları için bir model olarak kullanılabilir. Bu teknoloji firmaları FSOC’nin belirli SIFI belirleme ölçütlerini mutlaka karşılamasa da, finansal hizmetler rejiminin bir model olarak alınması ve onun teknoloji bağlamının ayırt edici yönlerine uyarlanması önerilmektedir.
- İlk olarak, Dodd-Frank’ta(4) oluşturulan SIFI tanımına benzer şekilde, federal mevzuat yoluyla yeni bir düzenleyici kategori oluşturulması teklif edilmekte ve bu yeni kavram “Sistemik Açıdan Önemli Ağ Kuruluşları” (SINIs) olarak etiketlenmektedir. Makale yazarlarına göre, hangi platformların SINI olarak kabul edileceğini belirlemek için FSOC büyüklük, birbirine bağlılık ve ikame edilebilirlik faktörleri, teknoloji ekosistemine faydalı bir şekilde uygulanabilir. Sistemik açıdan önemli olarak belirlenebilecek bazı teknoloji firmaları, yukarıda bahsedilen FSOC etmenleri ile ilgili potansiyel endişeleri ortaya çıkardıkları için, bulut altyapısı (cloud infrastructure), iletişim altyapısı (communications infrastructure), ağ altyapısı (network infrastructure), uygulama altyapısı (application infrastructure) ve baskın kurumsal Bilişim Teknolojileri “Yazılım Hizmeti” (Software-as-a-Service-“SaaS”) sağlayıcıları (dominant providers) durumundadır.
- İkinci olarak, Teknoloji İstikrar Gözetim Konseyi veya TechSOC olarak adlandırılan SINI’leri belirlemek ve denetlemek için ilgili federal düzenleyicilerden oluşan bir konseyin bir araya getirilmesi önerilmektedir. Bu, Federal İletişim Komisyonu, Federal Ticaret Komisyonu, Siber ve Altyapı Güvenlik Ajansı, Federal Rezerv (Amerikan Merkez Bankası), Ulusal Telekomünikasyon ve Bilgi İdaresi, Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü ve herhangi bir potansiyel Dijital Platform Ajansı (Federal Communications Commission, Federal Trade Commission, Cyber and Infrastructure Security Agency, Federal Reserve, National Telecommunications and Information Administration, National Institute of Standards and Technology, and any potential Digital Platform Agency) gibi ilgili federal kuruluşların başkanlarından oluşacaktır. Yine yazarlara göre, bu teknoloji düzenleyicileri koleksiyonu, giderek daha fazla birbirine bağlanan bir sistemdeki güvenlik açıklarını belirlemede finansal düzenleyicilerin deneyimlerinden faydalı dersler çıkarabilir.
TechSOC, bireysel firmaların ortaya çıkardığı sistemik riskleri, yerel aksamaların oldukça yerel olmayan etkilerini araştıracaktır. Belirli firmaları sistematik açıdan önemli olarak belirledikten sonra, bu firmalar daha yüksek düzenleyici incelemeye tabi tutulabilir.
Yazarların teklifi, mevcut sisteme göre bir takım avantajlar sunmaktadır. Bu, balkanlaştırılmış(5) bir düzenleyici ortamı (a balkanized regulatory landscape) pekiştirir ve düzenleyici bir misyonu rasyonalize eder. Hem önemli teknoloji firmalarını hem de hükümet görevlilerini şimdiye kadar rahatsız eden gerçek sorunları ele alan, teknoloji düzenlemesine farklı bir bakış açısı sunulmaktadır. Başarılı bir dayanıklılık rejiminin (successful resilience regime) en iyi özellikleri alınmakta ve bunlar siyasi yelpazeye hitap edecek şekilde ekonominin kritik bir bölümüne uyarlanmaktadır.
Teknoloji sektörleri günlük hayatta giderek daha yaygın hale geldikçe, yeni bir düzenleyici çerçeveye duyulan ihtiyaç da artmaktadır. Sistemik bir risk düzenleme yapısı, politika yapıcıların teknoloji firmalarıyla el ele, firmaların dayanıklı ve sistemin güçlü olmasını sağlamaları için bir yol sağlayacaktır. Başarısız olamayacak kadar büyük hale gelen teknoloji platformları için artık enerji yalnızca büyüklüklerine göre odaklanamaz. Bunların başarısızlıklarından kaynaklanan feci serpintileri önlemek için gecikmeksizin adımlar atılmalıdır.
(Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.)
1- “Systemically Important Technology” (Sistemik Olarak Önemli Teknoloji) başlıklı taslak makale için lütfen bkz. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4053890# erişim tarihi 26 Mayıs 2022
2- “Batmak/başarısız olmak için çok büyük” (too big to fail), bir finansal sisteme veya ekonomiye çok derinden kök salmış olduğu düşünülen ve başarısızlığının ekonomi için felaket olacağı düşünülen bir iş veya iş sektörünü tanımlar. Bu nedenle hükümetler, ekonomik felaketi önlemek için işletmeleri ve hatta bankaları veya büyük otomobil üreticileri gibi tüm sektörü kurtarmayı düşünebilir. [Bu konuda ayrıntılı bilgi için lütfen bkz. Yavuz AKBULAK, “Batmayacak Kadar Büyük- Too Big To Fail” Kuralı, Legal Blog, 22 Eylül 2021, https://legal.com.tr/blog/genel/batmayacak-kadar-buyuk-too-big-to-fail-kurali/ ]
3- FSOC (Financial Stability Oversight Council) için lütfen bkz. https://home.treasury.gov/policy-issues/financial-markets-financial-institutions-and-fiscal-service/fsoc
4- 2010 yılında kabul edilen “Dodd-Frank Yasası”, finansal sistemin gelecekteki herhangi bir kurtarma ihtiyacından kaçınmaya yardımcı olmak için oluşturulmuştur. Pek çok hükümleri arasında sermaye yükümlülükleri, pay senedi işlemleri ve tüketici kredileri ile ilgili yeni düzenlemeler yer almaktadır. Dodd-Frank Yasası, ayrıca toplu olarak sistemik açılardan önemli finansal kuruluşlar (systemically important financial institution-SIFIs) olarak etiketlenen bankalar için daha yüksek yükümlülükler getirmiştir.
5- “Balkanlaştırma” ibaresi, daha büyük bir bölgenin veya devletin, birbirine düşman veya işbirliği yapmayan daha küçük bölgelere veya devletlere bölünmesini ifade eder. Genellikle etnik köken, kültür ve din farklılıklarından ve geçmişte yaşanan çatışmalar gibi diğer bazı faktörlerden kaynaklanır. Terim esasen aşağılayıcıdır; egemen bir üçüncü şahıs tarafından desteklendiğinde veya teşvik edildiğinde, bu tür üçüncü şahıs uluslara karşı bir suçlama olarak kullanılmıştır. Tartışmalı bir şekilde, bu kavram genellikle mevcut statükoyu seslendirenler tarafından sert veya kaçak ayrılıkçılığın tehlikelerinin altını çizmek için kullanılmaktadır (Bu konuda lütfen bkz. https://en.wikipedia.org/wiki/Balkanization ).