Deprem nedeniyle mücbir sebep hali ilan edilen yerlerde şüpheli alacak uygulaması
Öncelikle Şüpheli Ticari Alacağın tanımını, şartlarını ve muhasebeleştirilmesini irdelememiz gerekmektedir.
213 sayılı VUK’un 323. Maddesinde Şüpheli Ticari Alacakların tarifi yapılmış ve şartlarını belirlenmiştir. Söz konusu kanun maddesine göre;
“Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla;
- Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar;
- Yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar;
Şüpheli alacak sayılır.
Yukarıda yazılı şüpheli alacaklar için değerleme gününün tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılabilir.
Bu karşılığın hangi alacaklara ait olduğu karşılık hesabında gösterilir. Teminatlı alacaklarda bu karşılık teminattan geri kalan miktara inhisar eder.
Şüpheli alacakların sonradan tahsil edilen miktarları tahsil edildikleri dönemde kar-zarar hesabına intikal ettirilir.”
Buna göre alacağın Şüpheli Alacaklara kaydedilebilmesi için en temel şart; alacağın Ticari/Zirai olması gerekmektedir. Bu alacağın ödeme süresi geçmiş bu nedenle vadesi birkaç defa uzatılmış veya protesto edilmiş, yazı ile birden fazla işlenmiş olması ya da dava veya icra safhasında olması gerekmektedir. Alacağın senetli veya senetsiz olmasının önemi bulunmamaktadır. Tahsili belirtilen şartlar dahilinde şüpheli hale gelmiş olan alacaklar bulundukları hesaplardan çıkartılarak bu hesaba kaydedilirler. Şüpheli alacağın tahsili veya tahsil edilemeyeceğinin kesinleşmesi durumunda 128 no’lu hesaba alacak olarak kaydedilirler.
7440 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması Kanunu ile 213 sayılı Vergi Usul Kanunun 323. maddesi kapsamında şüpheli alacak karşılığı ayrılması ile ilgili şartların hafifletilmesine ilişkin düzenleme yapılmıştır.
Buna göre;
“6/2/2023 tarihinde Kahramanmaraş İlinde meydana gelen depremler nedeniyle Hazine ve Maliye Bakanlığınca mücbir sebep hali ilan edilen yerlerde;
- Gelir ve kurumlar vergisi yönünden mükellefiyet kaydı bulunan kişilerle,
- Gelir vergisi mükellefiyeti bulunmayan ancak yerleşim yeri bu yerlerde olan gerçek kişilerle,
- Kuruluş ve faaliyet yeri bu illerde bulunan kurumlar vergisi mükellefiyeti olmayan teşekküllerle,
iktisadi ve ticari ilişkide bulunan mükelleflerin, bu kişilerden alacaklarının tahsilinde ortaya çıkan zorlukların tevsikiyle ilgili olarak 213 sayılı Kanunun 323 üncü maddesinde belirtilen şartlar bu olaya münhasır olmak üzere hafifletilmiş olup, bu kapsamda bu maddede belirtilen şartların gerçekleşmesi halinde alacağın tahsili amacıyla borçlunun dava edilmesine veya icra yolu ile takibine gerek bulunmamaktadır.
Söz konusu alacaklara ilişkin olarak şüpheli alacak karşılığı ayrılabilmesi için;
- Borçlunun, 6/2/2023 tarihinde Kahramanmaraş İlinde meydana gelen depremler nedeniyle Hazine ve Maliye Bakanlığınca mücbir sebep hali ilan edilen yerlerde; gelir ve kurumlar vergisi yönünden mükellefiyet kaydının bulunması veya gelir vergisi mükellefiyeti bulunmayan ancak yerleşim yeri bu yerlerde olan gerçek kişi ya da kuruluş ve faaliyet yeri bu illerde bulunan kurumlar vergisi mükellefiyeti olmayan teşekkül olması,
- Alacağın ticari veya zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesiyle ilgili olması ve borçlunun faaliyette bulunduğu yerde meydana gelen deprem tarihinden önce doğmuş bulunması,
- Alacağın varlığının 213 sayılı Kanunda sayılan (fatura, sözleşme, müstahsil makbuzu, gider pusulası gibi) belgeler ile tevsiki ve bulunması halinde sipariş mektubu, irsaliye, alacak senedi, çek gibi belgelerle teyidi,
- Alacağın ilgili hesap dönemi kayıtlarına bir gelir unsuru olarak girmiş, bir başka ifade ile hasılat kaydedilmiş ve katma değer vergisi beyannamesinde beyan edilmiş olması, (İleride yapılacak mal veya hizmet alımları için sipariş avansı niteliğinde yapılan ödemelerden, diğer bir ifade ile ticareti yapılan mal veya hizmetin maliyetiyle ilgisi olan verilen sipariş avanslarından kaynaklı alacaklar, söz konusu şartlar aranmaksızın bu bent kapsamında değerlendirilecektir.)
- Açılan tespit davası üzerine mahkeme tarafından borçlunun mal varlığının en az üçte birini kaybettiğine yönelik verilmiş bir karar bulunması gerekmektedir.”
İlgili kanunda belirtilen şartlara sahip alacaklar için, dava veya icra yolu ile takibine gerek bulunmamaktadır. Bilanço esasına göre defter tutanlar karşılık ayırabilmekte iken, işletme hesabı esasına göre defter tutanlar ilgili alacağı deftere gider yazması mümkündür. Karşılık ayrılan veya gider yazılan söz konusu alacakların, sonra tahsil edilmesi halinde, bunlar tahsil edildikleri yılda gelir yazılacaktır.
Muhasebeleştirilmesi
Alacağın Şüpheli Hale Gelmesi
-------------------------------- / -------------------------------
128.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR XXX
120.ALICILAR XXX
------------------------------- / --------------------------------
Karşılık Ayrılması
-------------------------------- / -------------------------------
654.KARŞILIK GİDERLERİ XXX
129.ŞÜPHELİ TİCARİ
ALACAKLAR KARŞILIĞI XXX
------------------------------- / --------------------------------
Alacağın Kısmen Tahsili
-------------------------------- / -------------------------------
100.KASA XXX
128.ŞÜPHELİ TİCARİ
ALACAKLAR XXX
------------------------------- / --------------------------------
Tahsilin imkansız hale gelmesi
-------------------------------- / -------------------------------
129.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR XXX
KARŞILIĞI
128.ŞÜPHELİ TİCARİ
ALACAKLAR XXX
------------------------------- / --------------------------------
Dönemsonu kayıtları
-------------------------------- / -------------------------------
690.DÖNEM KÂRI veya ZARARI XXX
654.KARŞILIK GİDERLERİ XXX
------------------------------- / --------------------------------
-------------------------------- / -------------------------------
644.KONUSU KALMAYAN KARIŞILIKLAR XXX
690.DÖNEM KÂRI
VEYA ZARARI XXX
------------------------------- / --------------------------------