Bütçede İlk Beş Aylık Performans ve Yıl Sonu Tahmini
Bütçe gerçekleşmeleri gemi azıya almış bir şekilde öngörülerle hiçbir paralelliği olmaksızın ilerliyor. Bu ilerleyiş yıl sonunda ülkemizi sıkıntılı bir noktaya götürebilir. Aşağıda bütçe gerçekleşmelerini ve yıl sonu beklentilerini analiz etmeye çalıştım. Çalışmada merkezi yönetim genel bütçe tahmin ve gerçekleşmeler esas alınmıştır. Özel bütçe ve düzenleyici denetleyici kuruluşlar bütçe tahmin ve gerçekleşmeler dikkate alınmamıştır.
A. Bütçe Gelirleri Performansı
Mayıs ayında vergi gelirleri bir önceki yılın aynı ayına göre %2,3 oranında düşüş göstermiştir. 2019 yılının ilk beş ayında vergi gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre ise sadece %4,3 oranında bir artış gösterebilmiştir. Vergi gelirleri için yıllık bazda öngörülen artış oranı ise %21,8 dir.
Önemli vergi kalemleriyle ile ilgili olarak bütçe vergi gelirleri performansı aşağıdaki tabloda özetlenmektedir.
Mayıs ayında da önceki aylarda olduğu gibi dahilde KDV, petrol, taşıt araçları ve dayanıklı tüketim ÖTV ile tapu harçları negatif seyir göstermiştir. Bu kervana Mayıs ayında kurumlar vergisi de dahil olmuş Mayıs ayında beyan edilen 2019 ilk çeyrek geçici kurumlar vergisinin etkisiyle kurumlar vergisi bir önceki yılın aynı dönemine nazaran %19,3 oranında bir düşüş kaydetmiştir.
2019 yılı vergi gelirleri tahmininin bir önceki yıl aylık dağıtım oranları esas alınarak dağıtıma tabi tutulduğunda ilk beş ayda vergi gelirlerinin tahmin edilen tutarın 44 milyar TL altında gerçekleştiği sonucu ortaya çıkmaktadır.
İlk beş aylık performansın yıl sonuna kadar aynen devam etmesi durumunda, Haziran ayı sonunda mobilya ve beyaz eşyaya sağlanan KDV ve ÖTV indiriminin ve ticari araçlara sağlanan KDV indiriminin sona erecek olmasına rağmen vergi gelirlerinin yıllık bazda bütçede öngörülen tutarın 108,5 milyar TL altında gerçekleşmesi gibi bir sonuçla karşı karşıya kalacağız.
1. Vergi Dışı Gelirler
Mayıs ayında tahsil edilen merkezi yönetim genel bütçe vergi dışı gelirler 9,9 milyar TL dir. Geçen yılın aynı döneminde tahsil edilen vergi dışı gelirler toplamı ise 6,5 milyar TL dir. Artış oranı %52 civarındadır.
2019 yılının ilk beş ayında tahsil edilen vergi dışı gelirler toplamı 75,6 milyar TL geçen yılın aynı döneminde ise 39,4 milyar TL dir. Vergi dışı gelirler sermaye gelirleri hariç hedeflerin üzerinde seyretmektedir.
Diğer sermaye satış gelirleri için bütçede 10 milyar TL tahsilat öngörülmüş ancak ilk beş ayda sadece 722 milyon TL toplanabilmiştir.
Vergi dışı gelirler için bütçede öngörülen hedef 110,8 milyar TL’dir. Gerek 2019 yılında dağıtılan Merkez Bankası kârının gerekse imar affının uzatılmış olmasının olumlu etkisi ve sermaye satış gelirlerinin olumsuz seyri dikkate alındığında yıllık gerçekleşmenin hedeflerin 20 milyar üzerinde olması mümkün görünmektedir.
B. Bütçe Giderleri Performansı
Mayıs ayında faiz hariç merkezi yönetim genel bütçe giderleri 73,6 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bir önceki yıl mayıs ayında faiz hariç bütçe gideri 59,7 milyar TL olmuştu. Artış oranı %23,2 dir. Mayıs ayında. 7,9 milyar Faiz harcaması yapılmış olup bir önceki yılda yapılan faiz harcaması tutarı 6 milyar TL civarıdır. Artış oranı %32 civarıdır.
İlk beş aylık rakamlara baktığımızda faiz hariç giderlerin 2019 yılında 355,6 milyar TL faiz giderlerinin ise 46,4 milyar TL gerçekleştiği buna karşılık bir önceki yıl aynı dönemde rakamların sırasıyla 277,1 milyar ve 31,4 milyar TL olduğu anlaşılmaktadır. İlk beş ayda artış oranları ise faiz hariç harcamalarda %28,3, faiz harcamalarında ise %47,7 dir.
2019 yılı bütçesinde faiz hariç harcamalar için öngörülen artış oranı %13,8, faiz harcamaları için öngörülen artış oranı ise %58,6’dır.
Faiz hariç harcamalar bütçede öngörülenin oldukça üzerinde seyretmektedir. Bu performans yıl sonuna kadar aynen devam ederse faiz dışı harcamaların yıl sonunda 937,1 milyar TL’ye ulaşması yani bütçede öngörülen tutarın 105,4 milyar TL üzerinde gerçekleşmesi söz konusudur. Harcama performansının biraz iyileştirilerek yılın kalan 7 ayında %15 oranında bir artışın olacağı varsayılsa bile faiz dışı harcamaların bütçede öngörülenin 45 milyar TL üzerinde gerçekleşmesi ihtimal dahilindedir. Bütçe açığının yarattığı finansman baskısı nedeniyle bütçede öngörülen faiz harcamalarının içine sığmak da pek mümkün görünmemektedir
Bütçe Dengesi
Mayıs ayında merkezi yönetim genel bütçeli idareler bütçesi 11, 9 milyar TL açık vermiştir. Faiz dışı açık ise 3,9 milyar TL’dir. Kümülatif olarak ilk beş ayda 63,5 milyar TL açık verilmiş olup faiz dışı açık 17,1 milyar TL dir.
2019 yılı için öngörülen açık 81,8 milyar iken faiz dışı 35,5 milyar TL fazla verilmesi hedeflenmiştir.
Yukarıda yaptığımız hesaplamalar çerçevesinde vergi gelirlerinin yıl sonunda hedefin 108,5 milyar TL altında kalması, vergi dışı gelirlerin hedefin 20 milyar TL üstünde tamamlaması, faiz hariç bütçe giderlerinin ise en iyimser tahminle hedefin 45 milyar TL üzerinde gerçekleşmesi söz konusudur.
Böyle giderse yıl sonu bütçe açığının 215,3 milyar TL olması, faiz dışı fazlanın söz konusu olmaması ve faiz dışı açığın 97,9 milyar TL olması muhtemeldir.
Bu rakamlar bunun böyle gitmemesi gerektiğini göstermektedir. Yılın ikinci yarısında acil gelir tedbirlerinin gündeme gelmesi kuvvetle muhtemel.