Buçuksuz ikramiye mi olurmuş; geldik yine Madde 89’a
Bu yıl “emekliler yılı” ilan edildiğine göre emekliye talep üretmek gerek. O yıl, bu yıl.
Konuya ortasından girelim. Memurların emekli ikramiyesi ödenirken sadece yıllara ödeme yapılıyor. Fazladan çalışılan aylar için ödeme yapılmıyor. İşçilerin kıdem tazminatında ise aylar için de ödeme yapılıyor.
Memurların emekli ikramiyesi 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununun 89. maddesinde düzenleniyor. İlk fıkraya göre;
“Hizmet sürelerinin tamamı bu Kanun ve/veya 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun geçici 4 üncü maddesi kapsamında geçenlerden emekli, adi malullük veya vazife malullüğü aylığı bağlanan veyahut toptan ödeme yapılan asker ve sivil tüm iştirakçilere, her tam fiili hizmet yılı için aylık bağlamaya esas tutarın bir aylığı emekli ikramiyesi olarak verilir.”
Bu nedenle 35 yıl hizmeti olan memur ile 35 yıl 11 ay hizmeti olan memura aynı ikramiye ödenir. Örneğin öğretmen, polis, din görevlisi, şube müdürü, avukat gibi 3.600 ek gösterge sahibi olan kişilerin emekli ikramiyeleri her yıl için (Ocak-Haziran 2024) 26.650 TL’dir. Tam yılın üzerinde hizmeti olan memurlar bu nedenle 20-25 bin TL eksik ödeme alırlar. Genel müdür ve üzeri görevlerde bu tutar 30-40 bin TL’yi bulabilir.
Memur emekli ikramiyesi son 15 yılda bir hayli değişime uğradı. 2012 yılına kadar yalnızca tüm/son hizmetleri T.C. Emekli Sandığına tabi geçenlere ödeniyordu. SSK veya Bağ-Kur’dan emekli olanların ikramiyeleri yanıyordu. Anayasa Mahkemesinin verdiği iki iptal kararı sonrası “SSK ve Bağ-Kur’dan emekli olanlar kıdem tazminatına uygun şekilde memuriyetten ayrılmışlarsa ikramiye ödenir.” düzenlemesine gidildi.
Anayasa Mahkemesi daha sonra yeni düzenleme ile emekli ikramiyesinin iş hukukundaki kıdem tazminatına benzediğini benimsedi ve yeni kuralı anayasaya aykırı bulmadı. Hala uygulama kıdem tazminatına hak kazanır şekilde memuriyetten ayrılanlara emekli ikramiyesi ödüyor. Elbette tam yıl üzerinden.
İkramiye ödemesinin kapsamı genişlemekle birlikte başka bir kural daha emekli ikramiyesini sınırlıyordu. 30 yıl(1) sınırı!
Emekli ikramiyesi ödemelerinde kanunda yazılı sınır nedeniyle 30 yıldan fazla hizmeti olanlara da en fazla 30 yıl ikramiye ödeniyordu. Hal böyle olunca 40 yıl hizmeti olanın 10 yılı çöpe gidiyordu. Buna da dava açıldı. Olmaz, 30 yılın üstüne de ödenmelidir denildi.
Anayasa Mahkemesi(2) ;
“Ancak itiraz konusu ibareyle, 30 yıl ve daha az çalışanlar ile fazla çalışanlar arasında anlaşılabilir, amaçla ilgili ya da makul, adil ve haklı bir nedene dayanmayan bir ayrım öngörülmüştür. Bu durum Anayasa'nın 10. maddesinde öngörülen kanun önünde eşitlik ilkesini ihlal etmektedir.”
gerekçesiyle 30 yıl sınırını iptal etti. Artık 30 yılın üzerindeki hizmetler için de ikramiye ödeniyor. Hatta 2015 yılında önce emekli olanlar için de Kanunla geriye dönük ödeme yapıldı.
2015 yılına kadar 30 yılın üzerine ödenmiyordu elbette ama daha vahimi de var. 1949 yılında Hükümetin aynen kabul edilen teklifi;
“SEKSEN DOKUZUNCU MADDE — Emekli, âdi malûllük veya vazife malûl lüğü aylığı ilk defa bağlananlardan bağlanma sırasında ve bağlanmaya esas fiilî hizmet müddetleri 30 yılı doldurmuş bulunanlara (Emekli ikramiyesi) adı ile bu aylıklarma esas tutulan vazife aylık veya ücretleri tutarının bir yıllık toplamı ödenir.”
şeklinde. Aynen kabul edilmiş. Yani Kanunun ilk halinde 30 yılı olan memurlara ikramiye ödemesi yapılıyor. 30 yıl yoksa, ikramiye de yok.
İkramiye ile ilgili ilk esaslı değişiklik 1971 yılında yapılıyor. 1425 sayılı Kanunla;
“Emekli, âdi malûllük, vazife malûllüğü aylığı bağlanan veyahut toptan ödeme yapılan iştirakçilere, her tam fiilî hizmet yılı için, ek 4 ncü maddeye göre hesab edilecek aylık bağlamaya esas tutarların yarısı emekli ikramiyesi olarak verilir.
Verilecek emekli ikramiyesinin hesabında, 30 fiilî hizmet yılından fazla süreler nazara alınmaz.”
hükmü getiriliyor.
Daha sonra 1976 yılında 2013 sayılı Kanunla;
“Emekli, adi malullük, vazife malullüğü aylığı bağlanan veyahut toptan ödeme yapılan; asker, sivil tüm iştirakçilere, her tam fiilî hizmet yılı için, ek 4 ncü maddeye göre hesap edilecek aylık bağlamaya esas tutarların bir aylığı emekli ikramiyesi olarak verilir.
Verilecek emekli ikramiyesinin hesabında, 30 fiilî hizmet yılından fazla süreler nazara alınmaz.”
emekli ikramiyesi hesabında ödeme iki katına çıkıyor. 30 yıl yine sınır.
Yani aslında metnin ilk halinde 30 yıl hizmete verilen ikramiye daha sonraki düzenlemelerde herhangi bir rasyonel açıklamaya sahip olmaksızın üst sınır olarak uygulandığından uzun yıllar boyunca çok sayıda yalnızca 30 yıl hizmeti için ikramiye aldı. En sonunda Anayasa Mahkemesi 30 yıl sınırını iptal etti. Bakarsınız tam yıl sınırını da iptal eder.
Son olarak hiç kimsenin rasyonel bir cevap veremeyeceği bir soruyla bitirelim.
Neden tam yıl; emekliler yılında tam yıl mı aranır?
(1) 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu 1950 yılında yürürlüğe girmiştir. Hacettepe Üniversitesi Nüfus İstatistiklerine göre 1950’li yıllarda “doğuşta beklenen yaşam süresi (e0) 40 yaş civarındadır. Günümüzde erkeklerde 75,3, kadınlarda 80,3 düzeyindedir.
(2) 07.01.2015 tarihli R.G.de yayımlanan, 25.12.2014 Karar Günlü, 2013/111 Esas, 2014/195 Karar