Avrupa Birliği’nden ticarette yeni bir çevresel sürdürülebilirlik düzenlemesi: AB Ormansızlaşma Yönetmeliği
Avrupa Birliği (AB)’nin iklim değişikliği ve biyoçeşitlilik kaybıyla mücadelede kararlığını gösteren ve ormansızlaşma ve orman bozulmasını engellemek amacıyla hazırladığı AB Ormansızlaşma Yönetmeliği 29 Haziran 2023 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik ile, AB tarafından AB’ye ithal edilen, AB içinde ticareti yapılan veya AB'den ihraç edilen belirli ürün ve malların ormansızlaşmaya veya orman bozulmasına yol açmamasını ve yine ilgili malların AB tarafından üretimi ve tüketimi sırasında oluşan karbon emisyonlarının azaltması amaçlanmaktadır.
Bu çerçevede, yazımızın devamında başta tarım olmak üzere birçok sektördeki şirketlere ek yükümlülükler getireceği anlaşılan AB Ormansızlaşma Yönetmeliği’ne genel hatlarıyla değinilecektir.
AB Ormansızlaşma Yönetmeliği Kapsamındaki İlgili Ürün ve Mallar Nelerdir?
AB Ormansızlaşma Yönetmeliği’nin konusunu oluşturan ürünler: sığır, kakao, kahve, palm yağı, kauçuk, soya ve odundur. Bu doğrultuda, Yönetmeliğin kapsamını bu ürünleri içeren, bunlarla beslenen veya bu ürünler kullanılarak elde edilen sığır eti, deri, kakao yağı, çikolata, seçilmiş palm yağı bazlı türevler, mobilya gibi mallar oluşturmakta olup tüm malların listesine Yönetmeliğin 1 No.lu ekinde gümrük kodları ile birlikte erişilmesi mümkün bulunmaktadır. Ayrıca, listede süreç içerisinde ekleme ve çıkarmalar şeklinde güncellemeler yapılabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
Kaynakça: https://www.global-traceability.com/eudr-eu-deforestation-free-regulation/
AB Ormansızlaşma Yönetmeliği’nden Yükümlü Kişiler Kimlerdir?
AB, AB Ormansızlaşma Yönetmeliği ile yükümlü kişileri ‘İşletmeciler’ ve ‘Tüccarlar’ olarak ikiye ayırmaktadır.
‘İşletmeciler’, Yönetmelik kapsamındaki malların bir ticari faaliyet çerçevesinde AB pazarında yer almasını sağlayan veya Avrupa Birliği'nden ihraç eden gerçek veya tüzel kişileri ifade etmektedir. Diğer taraftan, ‘Tüccarlar’ ise işletmeciler dışında Yönetmelik kapsamındaki ürünleri AB pazarında bulunmasını sağlayan tedarik zincirindeki diğer kişiler olarak tanımlanmaktadır.
İşletmecilerin Ana Yükümlülükleri Nelerdir?
İşletmeciler, AB pazarına sunulan ürünlerin üretim yapılan ülkenin özellikle insan hakları, arazi kullanım hakları, çevrenin korunmasının yanı sıra vergi, yolsuzlukla mücadele, ticaret ve gümrük düzenlemelerine ilişkin mevzuatına uygun olarak ve 31 Aralık 2020 tarihinden sonra ormansızlaşma veya orman bozulmasına maruz kalmamış arazilerde üretildiğine ilişkin durum tespiti yapmak zorundadırlar.
Bu doğrultuda, bir durum tespiti süreci, ürünlerin izlenebilirliğinin sağlayabilmek amacıyla risk değerlendirme ve azaltma süreçlerini kapsayan 3 bölümden oluşmaktadır.
Bilgi Toplama
İşletmeciler, (i) kapsanan ürünlerin tanımına; (ii) miktarlarına; (iii) üretim ülkelerine; (iv) coğrafi yerelleştirme koordinatlarına; (v) ilgili tedarikçi ve müşterilerin isim ve iletişim bilgilerine, (vi) ürünlerin ormansızlaşma içermediğine ve üretildiği ülkelerin ilgili mevzuatına uygun olarak üretildiğine dair yeterince kapsamlı ve doğrulanabilir verilere ilişkin bilgileri toplamak ve 5 yıl süreyle saklamak durumundadırlar.
Risk Değerlendirme
İşletmeciler, toplanan verilere dayalı olarak ürünlerin AB Ormansızlaşma Yönetmeliği’ne uyumunu değerlendirmelidirler.
Risk Azaltma
İşletmeciler tarafından, ürünler (ithal edilenler dâhil) AB pazarına yerleştirilmeden önce veya Avrupa Birliği'nden ihraç edilmeden önce ihmal edilebilir olmayan bir risk tespit edilirse yeterli ve orantılı risk azaltıcı önlemlerin alınması gerekmektedir. Ayrıca, işletmeciler ürünlerin AB pazarına sunulmadan önce uygun durum tespitinin yapıldığını doğrulamak için bir durum tespit beyanı hazırlayarak üye ülke yetkili ve gümrük makamlarına sunmak zorundadırlar.
Tüccarların Ana Yükümlülükleri Nelerdir?
Tüccarlar için, durum tespiti yükümlülükleri büyüklüklerine bağlı olarak değişmektedir. KOBİ statüsünde olmayan tüccarlar, işletmeciler için geçerli olan yükümlülüklere uymak zorundadırlar. KOBİ statüsünde olanlar ise ürünleri kendilerine sağlayan veya ürün sağladıkları tüccar ve işletmecilere ilişkin daha dar kapsamlı bilgileri (adı, tescilli ticari ünvanı ve markası, e-posta adresi, web sitesi adresi gibi) toplamak ve 5 yıl süreyle saklamak durumundadırlar.
Risk Kıyaslama Sistemi Nedir?
Uygulanabilir durum tespiti yükümlülükleri aynı zamanda üretimin yapıldığı ülkedeki ormansızlaşma riskine de bağlı olarak değişecektir. Bu amaçla, Avrupa Birliği, AB üyesi ülkeler dahil olmak üzere her bir ülkeyi ormansızlaşma riskine göre düşük riskli, standart riskli veya yüksek riskli olmak üzere kategorize edecektir. Örnek olarak, düşük riskli ülkelerden gelen ürünler için basitleştirilmiş durum tespiti yükümlülükleri uygulanacaktır. Buna karşılık, yüksek riskli bir ülke söz konusuysa, üye devlet yetkilileri, bu ürünleri AB pazarına arz eden veya AB’den ihraç eden işletmecileri belli bir oranda kontrole tabi tutacaktır. İlk aşamada, tüm ülkeler standart bir risk seviyesinde bulunmaktayken 30 Aralık 2024'e kadar Komisyon tarafından düşük veya yüksek risk taşıyan ülkelerin bir listesini içeren bir uygulama yönetmeliğinin yayınlanması öngörülmektedir.
Diğer taraftan, Asya, Afrika ve Latin Amerika'daki bazı hükümetler tarafından kuralların külfetli, haksız ve yatırımcıları korkutacağına ilişkin yapılan şikâyetler üzerine AB’nin ormansızlaşmaya yatkın bölgelerden yapılan ithalatın denetiminde esnetmeye gitmesinin beklenildiği uluslararası basında gündeme gelmeye başlamıştır.
Ayrıca, ilgili ürünlerin Yönetmelikle uyumlu olmadığı durumlarda, yetkili makam, işletmeci veya tüccardan belirli ve makul bir süre içinde düzeltici önlemler almasını (örneğin, herhangi bir resmi uyumsuzluğun düzeltilmesi veya ürünün AB'de satılması veya ihraç edilmesi yasağı) talep edebilecek olup ulusal yasalara göre uyumsuzluk cezaları uygulanacaktır.
Düzenleme Ne Zaman Uygulamaya Alınacak?
30 Aralık 2024'ten (orta veya küçük işletmeler için 30 Haziran 2025'ten) itibaren, ilgili ürünlerin AB pazarına arz edilmesinde veya ihraç edilmesinde AB Ormansızlaşma Yönetmeliği ile getirilen yükümlülüklere uyum aranacaktır.
Özetle, AB'nin yeni Ormansızlaşma Düzenlemesinin, sığır, kakao, kahve, hurma yağı, kauçuk, soya ve odun ürünleri ve bu ürünlerden elde edilen ürün ticareti yapan şirketleri AB pazarına sunacakları veya AB’den ihraç edecekleri ilgili malların ormansızlaşma, orman bozulmasına katkıda bulunmadıkları veya yerel çevresel ve sosyal yasaları ihlal etmeden üretildiklerine dair değer zinciri üzerinde kapsamlı bir inceleme yapmaya zorlayacağı anlaşılmakla birlikte AB’nin iklim değişikliği ile mücadelede önemli bir araç olarak ticaretle ilgili çevresel önlemleri kullanmayı tercih etme konusunda kararlı olduğunu gösterdiğini düşünülmektedir.
(1) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=uriserv%3AOJ.L_.2023.150.01.0206.01.ENG&toc=OJ%3AL%3A2023%3A150%3ATOC
(2) https://www.global-traceability.com/eudr-eu-deforestation-free-regulation/
(3) https://www.ft.com/content/8dab4dc6-197b-4a2f-86f0-d5e83ce00b09
(4) https://www.reuters.com/sustainability/eu-attempts-smooth-south-american-complaints-over-deforestation-policy-2024-03-13/