Anonim şirketlerin, kendi paylarının onda birini alma hakkı
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu'nda (TTK) yer alan hükümler, nominal sermayenin onda biri tutarındaki payların anonim şirketler tarafından herhangi bir gerekçe veya istisnai durum olmaksızın iktisap edilmesini düzenlemektedir. Bu düzenlemeler, TTK Kanununun 379 ila 389. maddelerinde ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Günümüzde özellikle grup şirketleri ile büyük şirketlerde, kendi hisselerini alma konusu hayli yaygınlaşmış durumdadır.
Bu işlemleri yapan şirketler özellikle bazı tanımlara ve sürelere gerekli özen göstermemektedirler. Bu yazımda konuyu TTK maddelerini ve ilgili maddelerin alt maddelerini ve bu durumun Gelir Vergisini ilgilendiren bölümlerini açıklayarak anlatmaya gayret edeceğim.
Anonim Şirketlerin Kendi Paylarının Onda Birini Satın Alma Hakkı
TTK MADDE 379-
(1) Bir şirket kendi paylarını, esas veya çıkarılmış sermayesinin onda birini aşan veya bir işlem sonunda aşacak miktarda, ivazlı olarak iktisap ve rehin olarak kabul edemez. Bu hüküm, bir üçüncü kişinin kendi adına, ancak şirket hesabına iktisap ya da rehin olarak kabul ettiği paylar için de geçerlidir.
(2) Payların birinci fıkra hükmüne göre iktisap veya rehin olarak kabul edilebilmesi için, genel kurulun yönetim kurulunu yetkilendirmesi şarttır. En çok beş yıl için geçerli olacak bu yetkide, iktisap veya rehin olarak kabul edilecek payların itibari değer sayıları belirtilerek toplam itibari değerleriyle söz konusu edilecek paylara ödenebilecek bedelin alt ve üst sınırı gösterilir. Her izin talebinde yönetim kurulu kanuni şartların gerçekleştiğini belirtir.
Bu maddede dikkat edilmesi gereken konu, yönetim kuruluna verilen yetkinin, kendi paylarını beş yıl içerisinde alma yetkisidir. Alınan payların elde tutulma süresi TTK 384 maddede belirtildiği üzere üç yıldır.
(3) Birinci ve ikinci fıkralardaki şartlara ek olarak, iktisap edilecek payların bedelleri düşüldükten sonra, kalan şirket net aktifi, en az esas veya çıkarılmış sermaye ile kanun ve esas sözleşme uyarınca dağıtılmasına izin verilmeyen yedek akçelerin toplamı kadar olmalıdır.
Bu alt maddede dikkat edilmesi gereken konu kendi paylarını alacak şirketin yedek akçelerinin toplamı en az alınacak pay toplamı kadar olmasıdır.
(4) Yukarıdaki hükümler uyarınca, sadece, bedellerinin tümü ödenmiş bulunan paylar iktisap edilebilir.
Bu alt madde gereğince sermayesinin tamamını ödenmemiş bulunan A.Ş.’ler kendi paylarını alamazlar.
(5) Yukarıdaki fıkralarda yer alan hükümler; ana şirketin paylarının yavru şirket tarafından iktisabı halinde de uygulanır. Pay senetleri borsada işlem gören şirketler hakkında, Sermaye Piyasası Kurulu şeffaflık ilkeleri ile fiyata ilişkin kurallar yönünden gerekli düzenlemeleri yapar.
Bu alt madde de uygulamada en fazla dikkat edilmeyen bir durumdur. Şirket nasıl ki kendi paylarının onda birinden fazla pay alamıyorsa, iştiraki olan şirketler de ana şirketin paylarının onda birinden fazla pay alamazlar.
Anonim Şirketler Satın Aldıkları Kendi Paylarını Üç Yıl İçerisinde Elden Çıkarmak Zorundadırlar
TTK’nin bu maddesi de uygulamada fazla dikkate alınmayan bir durumdur. TTK’nin 379. maddesinin ikinci fıkrasında “Payların birinci fıkra hükmüne göre iktisap veya rehin olarak kabul edilebilmesi için, genel kurulun yönetim kurulunu yetkilendirmesi şarttır. En çok beş yıl için geçerli olacak bu yetkide,” hükmünde yönetim kuruluna beş yıllık süre verilse de alınan hisseler en fazla üç yıl elde tutulabilmektedir.
Elden çıkarma: MADDE 384- (1) 382 nci maddenin (b) ilâ (d) bentleri ve 383 üncü madde hükümlerine göre, iktisap edilen paylar, şirket için herhangi bir kayba yol açmadan devirleri mümkün olur olmaz ve her hâlde iktisaplarından itibaren üç yıl içinde elden çıkarılırlar; meğer ki, şirketin ve yavru şirketin sahip oldukları bu payların toplamı şirketin esas veya çıkarılmış sermayesinin yüzde onunu aşmasın.
Kendi Paylarını İktisap Eden Tüm Şirketler İçin Kâr Dağıtımı Vergilemesi Yapılması Söz Konusu mudur?
14.02.2023 tarihli ve 6791 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile GVK’nin 94’üncü maddesinde yer alan tevkifat nispetleri hakkındaki 2009/14592 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nın eki Karar’ın 1’inci maddesinde ilk önce 14.02.2023 tarihinden geçerli olmak üzere aşağıdaki düzenleme yapılmıştır;
“193 sayılı Kanun’un 94’üncü maddesinin dördüncü fıkrası kapsamında, tam mükellef sermaye şirketlerinin iktisap ettikleri kendi hisse senetleri veya ortaklık paylarına ilişkin olarak dağıtılmış kâr payı sayılan tutarlar üzerinden %0 oranında tevkifat yapılır.”
Bir dönem, Cumhurbaşkanı Kararı ile oran % 0 olarak belirlenmiş ve stopaj uygulaması askıya alınmıştır. Fakat bu uygulama fazla uzun sürmemiş ve 07.07.2023 tarihinden sonra iktisap edilen paylara uygulanmak üzere aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“193 sayılı Kanunun 94 üncü maddesinin dördüncü fıkrası kapsamında, payları Borsa İstanbul'da işlem gören tam mükellef sermaye şirketlerinin iktisap ettikleri kendi paylarına ilişkin olarak dağıtılmış kâr payı sayılan tutarlar üzerinden %0 oranında tevkifat yapılır.”
Böylelikle, %0 oranındaki stopaj sadece payları Borsa İstanbul’da işlem gören şirketlere uygulanabilir hale getirilerek kapsam daraltılmıştır.
Sonuç
Son yıllarda çokça uygulanan fakat yasal mevzuatın iyi bilinmemesinden kaynaklı hayli hatalı işlem yapan şirketlerin kendi paylarını alma ve elde tutma konusunu incelemeye gayret ettim.
Ticaret Bakanlığının şirketleri yeteri kadar inceleme imkanı olmadığından bu ve benzeri hükümler eksik veya hatalı olarak uygulanmaktadır.
Bu arada kendi paylarını alan şirketlere getirilen vergilendirilme konusu da yeni bir uygulama olduğundan dolayı bu işlemleri yapan meslektaşların dikkatli olmaları gerekmektedir.