Vergiler Sigara Tüketimindeki Artışa Engel Olamıyor mu?
Sigara satışları ile ilgili veriler sigara tüketiminin artış trendine girdiğini gösteriyor. Aşağıdaki tablo sigaranın iç tüketimine ilişkin verileri içermektedir.
Kaynak: T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı
Görüldüğü üzere sigara tüketimi 2014 yılından itibaren tekrar artış trendine girmiştir. 2013 yılında 4,5 milyar paket seviyelerine inen tüketim 2018 yılında 5,9 milyar paket seviyesine ulaşmıştır. Beş yılda %31 0ranında bir artış söz konusudur.
Tablo aynı zamanda sigaraya yapılan harcamanın boyutunu da göstermektedir. Sigara için halkımızın cebinden çıkan para da yıllık 60 milyar TL seviyelerine ulaşmıştır. 2016 yılından itibaren 13 yılda sigaraya harcanan para 423,4 milyar TL’dir.
Sigara tüketimi sigara fiyatında reel bir artışın olmaması sonucuna bağlı olarak artış gösterdiği düşünülmektedir. Son beş yılda sigaranın ortalama fiyatı 7,31 TL’den 10,57 TL’ye yükselmiş yaklaşık olarak %48 oranında bir artış göstermiştir. Aynı dönemde tüketici fiyat endeksi %72 oranında bir artış göstermiştir. Sigara fiyatları reel olarak gerilemiştir. Oysaki bir önceki beş yılda yani 2009-2013 döneminde sigara fiyatları %109 oranında bir artış göstermişken TÜFE endeksteki değişim %42,7 de kalmıştır. Yani sigara fiyatları reel olarak önemli bir artış göstermiştir.
Peki sigara için 13 yılda halkımızın cebinden çıkan 423,4 milyar TL kimin cebine girmiştir. Aşağıdaki tablo bunu özetlemektedir.
13 yılda sigara için harcanan paranın 64,6 milyar TL’si KDV, 275,8 milyar TL’si ÖTV olmak üzere toplamda 340,4 milyar TL olarak Devlete aktarılmıştır.
Firmalara ve onların satış kanallarına kalan tutar ise 83 milyar TL’dir. Tablo ayrıca paket başına ÖTV ve KDV rakamlarını da içermektedir. Son beş yılda paket başına kümülatif olarak
- ortalama fiyat %48,
- ortalama ÖTV tutarı %55
oranında artmıştır.
Buna karşılık TÜFE endeksteki kümülatif artış son beş yılda %72’dir. Sigaranın ÖTV’si de fiyatı da son beş yılda reel olarak azalmıştır. Özellikle 2014, 2015 yıllarında yeterli düzeyde artırılmadığı 2016 ve 2017 yıllarında bunun telafi edildiği ancak 2018 yılında yine yeterli düzeyde artırılmadığı bu yılda fiyatın hemen hemen aynı kaldığı sonuç olarak tüketimin hızlandığı anlaşılmaktadır. ÖTV’nin yeterli ölçüde artırılmamış olmasında enflasyon öngörülerinin önemli ölçüde sapma göstermesinin etkisi olmuştur.
Sigara fiyatını büyük ölçüde ÖTV’nin belirlediği anlaşılmaktadır. Son beş yılda yapılan ÖTV artışlarının yetersiz kaldığı, fiyatların reel olarak aşağı indiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu da tüketim artışı sonucu doğurmuştur. Dolayısıyla 2019 yılı başında ÖTV oranında yapılan artış bu bakımdan yerinde olmuştur. Ancak bunun tüketime yansıması sigara kaçakçılığı ile etkin bir mücadele ile mümkün olabilecektir.