Vergi İnceleme Sürecinin Yönetilmesi
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 134’üncü maddesine göre; “Vergi incelemesinden maksat, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak tespit etmek sağlamaktır.
VUK’un vergi incelemesine ilişkin hükümleri çerçevesinde gerçekleştirilen vergi inceleme sürecinde iki cephe bulunmaktadır.
1-) İnceleme Elemanı Süreci Yönetimi
2-) Vergi İncelemesi Yapılanın Süreci Yönetimi
İncelemeyi yapan inceleme elamanı, nezdinde inceleme yapılan mükellefe göre Devletin yasal gücü ve Devletin görünmeyen felsefi gücüyle donatılmış büyük bir güce sahiptir. Böyle bir güç karşısında incelenen mükellefin gücü çok sınırlıdır. Eğer bir ülkede gerçek anlamda hukuk, demokrasi ve insan haklarına saygı varsa bu durumda hem inceleyen hem de incelenen olmak üzere her iki tarafın da denetimi kolaydır. Ancak hem demokratik, hem hukuk devlet ilkelerini hem de insan haklarını benimsediğini söyleyen ancak pratikte buna uygun davranmayan bir ülkede vergi inceleme sürecini kolay ve de sağlıklı olmamaktadır. Kuralları ilkeleri net olarak konulmuş hukuk ve demokrasiyi benimsemiş ve pratikte de özümsemiş olan bir ülkede hem vergi incelemesini yapan hem de incelemeye tabi olan bir devlette sürecini yönetimi oldukça kolay ve de sağlıklıdır.
1. İnceleme Elemanının Süreci Yönetimi
İnceleme elemanının vergi inceleme sürecini etkin, hukuki, verimli ve sorunsuz yönetmesi için gereken özelliklerden bazıları;
- Hukuka saygılı olması ve hukuk içinde görev yapması
- Evrensel İnsan Hakları ve Hukuk normlarını göz önünde bulundurması
- Din, dil, ırk, ulus ayrımcılığı yapmaması
- Göreviyle ilgili bilgisel donanıma sahip olması,
- Tüm önyargılarından arınmış olması, duygusal veya güdüsel davranışlarla görev ifa etmemesi
- Kuşkuculuk ölçüsünü kontrol edebilmesi
- Nesnellikten ayrılmaması
- Somut kanıt ve ölçütlerden ayrılmaması
- İnceleme esnasında özgür ve bağımsız olması, işine kimsenin yetkisiz ve yetkisini aşar bir biçimde karışımına izin vermemesi
- Hukuki yetkisini ve yasal sınırlarını aşmamasına özen göstermesi
- Yaşamsal, etik ve mali yönlerden bağımlılık oluşturabilecek ve görev ile kararını zedeleyebilecek, ilişkilere girmemesi. Görev, unvan ve yetkilerini kullanırken kendisi, ailesi veya üçüncü kişiler lehine çıkar sağlamaması
- Karşısındaki kişilerin suçluluğu kanıtlanana kadar suçsuz olduğu karinesine özen göstermesi
- İşini yaparken tüm kanıtları ve bilgileri nesnel ve de tarafsızca toplaması, ayrıştırması, analiz etmesi, sentezlemesi.
- Karşısındaki kişilerde güvensizlik yaratmaması, onları dinlemesi, söylenenleri önyargısız değerlendirmesi
- Tüm işlemleri yazılı bir biçimde yapması. Tutanaklarında ve de raporlarında açık, net, tartışmaya mahal vermeyecek, hukuk metinlerine uygun, herkesçe anlaşılabilecek kolay bir dil kullanılması
İnceleme elemanları, Devletlerin vergi alanında yurttaşla temas eden en önemli mensuplarından biridir. Devlet gücünü temsil eden inceleme elemanının asgari olarak yukarıda saydığımız ölçülerde davrandığı bir inceleme süreci çok verimli ve de etkin olacaktır.
2. Mükellefin Süreci Yönetimi
İncelenen mükellefin vergi inceleme sürecini etkin, hukuki, verimli ve sorunsuz yönetmesi için gereken özelliklerden bazıları şunlardır:
- Her insana olduğu gibi inceleme elemanına nezaket ve saygı içerisinde davranılması.
- İnceleme elemanına dolaylı yaklaşmaması, doğrudan yaklaşmaya özen göstermesi
- İnceleme elemanı ile yapılacak görüşmelerde söylenmek istenileni dolandırmadan, net, açık, başka anlamlara çekilmeyecek, herkesçe aynı anlaşılan bir dilin seçilmesi
- Konuşmalarda zedeleyici bir tavır, davranış içinde olunmaması, talimat buyruk gibi algılanacak olan kavram ve davranışlardan uzak kalınması
- İnceleme elamanı tarafından sorulan soruların kapsam dışına çıkılmadan, dolandırmadan cevap verilmesi. Verilen cevapların dayanaksız, belgesiz ve de kanıtsız olunmaması
- İnceleme elemanıyla yapılan görüşmelerin herhangi bir olumsuz davranış sergilememesine özen gösterilmesi, güven ilişkisini zedeleyici bir davranış ve tutum içinde olunmaması,
- İnceleme elemanı tarafından istenen bilgi ve belgelerin en hızlı şeklide ve istenen biçimde sunulması,
- İnceleme işyerinde yapılıyorsa, inceleme elemanına çalışmalarını verimli bir biçimde yürüteceği gerekli şartlara haiz bir odanın tahsis edilmesi
- İşyerindeki çalışanlarının inceleme elemanı konusunda bilgilendirilmesi (Danışma ve güvenlik elemanlarının kimlik sormaması, arama sistemi, dışında tutulması gibi) ve inceleme elemanına karşı davranışlarında özen göstermelerinin istenmesi
- İnceleme sürecinde gerekebilecek tüm defter, belge, vesika ve kayıtların sanki her an incelenecekmiş gibi gözden geçirilip hazır bulundurmaları
İncelenen mükellefin asgari olarak yukarıda saydığımız ölçülerde davrandığı bir inceleme süreci çok verimli ve de etkin olacaktır.