Hayat/Şahıs Sigorta Primlerinin Ne Kadarı Ücret Matrahından İndirilir?
İşverenlere tabi olarak çalışan milyonlarca ücretliye, her ay ücret ve ücret kapsamında değerlendirilen ödemeler yapılmaktadır. Ücret gelirinin çalışana nakten veya hesaben ödenmesi anında genellikle tevkif suretiyle vergilendirme yapılmaktadır. Gerçek usulde elde edilen ücret gelirlerinin tevkifata tabi tutulmasında, diğer gelir unsurlarından farklı olarak, gelir vergisi tevkifatı brüt tutar üzerinden değil, belli indirimler yapıldıktan sonra safi ücret tutarı üzerinden yapılmaktadır.
Bu nedenle, gerçek usulde elde edilen ücret gelirlerinin vergilendirilmesinde, gayrisafi ücret tutarından indirim konusu yapılacak unsurlar gerek işverenler gerek ise çalışanlar açısından her zaman önem arz eden bir konu olmaktadır.
İşte, brüt ücret tutarından yapılacak indirimler sonrasında tevkifat matrahına ulaşılabilmesi için, gayrisafi ücret tutarından indirim konusu yapılabilen bir unsur da ücretlinin kendisi, eşi ve küçük çocukları için hayat ve şahıs sigortalarına ödediği primlerin belli şartlar ve limitler dahilinde indirim konusu yapılabilmesidir. Bu çalışmamızda, kısaca bu konuyu ele alacağız.
193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 63 ve 31. maddelerine göre ücretin gerçek safi tutarı; işveren tarafından verilen para ve ayınlarla sağlanan yararlar toplamından (yani ücretin gayrisafi tutarından) aşağıda yer alan indirimlerin yapılmasından sonra kalan miktardır.
- Emekli aidatı ve sosyal sigorta primleri,
- Sosyal güvenlik destekleme primi,
- İşsizlik sigortası primi,
- Hayat/şahıs sigorta primleri,
- OYAK ve benzeri kamu kurumlarınca yapılan yasal kesintiler,
- Sendikalara ödenen aidatlar (işçi ve memur sendikaları),
- Engellilik indirimi.
Ücretin gerçek değerinin tayininde, Gelir Vergisi gibi şahsi vergiler ücretten indirilmez. Yabancı parasıyla ödenen ücretler ödeme gününün borsa rayiciyle Türk parasına çevrilir. Hizmet erbabına verilen ayınlar, verildiği gün ve yerdeki ortalama perakende fiyatlarına göre; konut tedariki ve sair suretle sağlanan menfaatler, konutun emsal kirasına veya menfaatin emsal bedeline göre değerlenir.
Ücretin gerçek safi değerinin tespitinde dikkate alınacak hayat/şahıs sigorta primlerinin indirim konusu yapılması ile ilgili hükümler, Gelir Vergisi Kanunun 63. maddesinin birinci fıkrasının 3. bendinde yer almaktadır. Hayat ve şahıs sigorta primlerinin ücret matrahından indirimi hakkında, 23.10.2012 tarih ve 85 no.lu Gelir Vergisi Sirkülerinin “Ödenen Şahıs Sigorta Primlerinin Ücret Matrahının Tespitinde İndirimi” başlıklı bölümünde gerekli açıklamalar yapılmış bulunmaktadır.
Buna göre, ücretin safi tutarının tespitinde dikkate alınacak sigorta primleri, sigortanın Türkiye'de kâin ve merkezi Türkiye'de bulunan bir emeklilik veya sigorta şirketi nezdinde akdedilmiş olması şartıyla;
- Mükellefin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait birikim priminin alındığı hayat sigortalarına ödenen primlerin %50’si ile,
- Ölüm, kaza, hastalık, sağlık, engellilik, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta primlerinin %100’ünden,
oluşmaktadır. İndirim konusu yapılacak primlerin toplamı, ödendiği ayda elde edilen ücretin %15’ini ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını aşamayacaktır. (2018 yılı gelirlerine ilişkin olarak kullanılacak olan asgari ücretin yıllık brüt tutarı (2.029,50X12)=24.354 TL’dir.) Şayet yıl içinde asgari ücret tutarında değişiklik olursa, indirim yapılacak tutarların hesabında dikkate alınacaktır.
"Çocuk" veya "küçük çocuk" tabirinden, mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dâhil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocukların; "eş" tabirinden ise, aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişilerin anlaşılması gerekmektedir.
İndirim konusu yapılacak prim tutarının tespitinde esas alınacak ücret, işveren tarafından çalışana hizmeti karşılığında ödenen aylık (maaş), prim, ikramiye, sosyal yardımlar ve zamlar gibi vergiye tabi sürekli nitelikteki ödemelerin brüt tutarlarının toplamı olacaktır. Gider karşılığı olarak ödenen tutarlar (yapılan gerçek bir giderin karşılığı olsun olmasın) dikkate alınmayacaktır. Şahıs sigorta primlerinin vergi matrahının tespitinde indirim konusu yapılabilmesi için; şahıs sigorta şirketlerinin Türkiye'de yerleşik ve merkezinin Türkiye'de olması gerekmektedir.
Döner sermayeden alınan ek ödemeler ile maaş ödemelerinin tek işverenden alınan ücret olarak değerlendirildiği durumlarda, Gelir Vergisi Kanununun 63/3. maddesi uygulamasında ek ödemeler de indirim matrahının tespitinde dikkate alınacaktır.
Konut, taşıt ve tüketici gibi kredilerin kullanımı sırasında bu kredilere bağlı olarak ilgili bankalarca yapılan hayat sigortası poliçelerine ilişkin ödenen primler, Gelir Vergisi Kanununun 63/3. maddesi uygulamasında indirim olarak dikkate alınabilecektir.
Öte yandan, GVK’nın 89/1. maddesine göre; gelirlerini yıllık beyanname ile beyan eden mükellefler, kendileri, eşi ve küçük çocukları adına ödedikleri birikim priminin alındığı hayat sigortası poliçeleri için primlerin %50’sini, birikimli sigortalar dışında kalan yaşam teminatı içeren sigorta primlerinin tamamını gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirlerinden indirmeleri, beyan edilen gelirin %15'ini ve asgari ücretin yıllık brüt tutarını aşmaması halinde mümkündür. Ancak, mükelleflerce ödenen primlerin yıllık beyanname ile beyan edilen gelirden indirebilmesi için, bu primlerin yıl içinde ücretin safi tutarının tespitinde ayrıca indirilmemiş olması gerekmektedir.
Bu arada Gelir Vergisi Kanununun 63 ve 89. maddelerinde yapılan değişiklikler uyarınca, 1/1/2013 tarihinden itibaren, ücretliler için vergiye tabi ücret matrahının, yıllık beyanname veren mükellefler için vergi matrahlarının tespitinde Bireysel Emeklilik Sistemine ödenen katkı payları indirim konusu yapılamamaktadır.
Hizmet erbabına ödenen ücretler ile ücret sayılan ödemelerin gayrisafi ücret tutarından yasal olarak yapılabilen indirimler düşüldükten sonra kalan ücret matrahına ise; GVK’nın 103 ve 104. maddelerine göre ücret gelirleri için farklılaştırılmış olan artan oranlı gelir vergisi tarifesi uygulanmak suretiyle vergi tevkifatı (istisna kapsamındaki ücret ödemeleri hariç) ve damga vergisi kesintisi yapılmaktadır.