Vergi, Zulüm, İsyan
Osmanlıdan bu yana gerçekleşmiş olan vergi isyanlarını yazdığım “Cehennem Deliği” kitabımdan küçük bir kesit;
…Çocukluğunda çok ürkek olduğu bilinen Atçalı Kel Mehmet, bir gün köy kahvesinde, ahalinin ve kendisinin devlet tarafından sömürüldüğünü, vergi adı altında halkın ezildiğini ve yok yere acı çektirildiğini düşünüp buna bir çare ararken, üç iri köpeğe karşı cılız bir köpeğin kapışmasına şahit olur. Hasımlarınca bir hayli yıpratılan küçük köpek, can havliyle kaçarken bir çıkmaz sokağa girer. Kaçacak yeri yoktur. Direncinin son noktalarında olmasına rağmen sırtını duvara vererek bu üç köpeğe çılgıncasına saldırır ve onları kaçırmayı başarır. Atçalı’da bundan ibret alır.
İşte böyle başlar Atçalı Kel Mehmet isyanı. Aslında Padişaha karşı değildir bu ihtilal (isyan), sisteme daha doğrusu sistemsizliğe karşıdır.
Osmanlı Rus savaşının bittiği ve yenilginin izlerinin silinmeye başladığı bir dönemdi. Hali hazırda var olan vergilere yenileri eklenmiş, bazılarının oranları yükseltilmiş ve mültezimler baskısını iyice arttırmışlardı. Halk sadece vergi ödemekten değil mültezimlerin ya da voyvodaların (vergi toplayıcısı) keyfi uygulamalarından, acımasızca vergi adı altında kendilerini ezmelerinden, sofrasına götüremediği katığı mültezimlere kaptırmalarından şikâyetçi olur hale gelmişlerdi. Ancak mültezimler güçlüydü ve arkalarında padişah vardı. Yani o dönemde mültezime direnmek padişaha direnmek ona başkaldırmak sayılmaktaydı. Böylesi bir zamanda isyan etti Kel Mehmet…
1829 yılı başlarında Kuyucak'ta başlayan Kel Mehmet'in önderliğindeki Aydın ayaklanması aslında bir halk isyanıdır. Halkın vergiye isyanıdır. Atçalı Kel Mehmet’in bir mültezimle haksız topladığı vergi yüzünden çatışmasıyla başlar Aydın isyanı ve tez zamanda yayılır diğer vilayetlere. Hızla gelişen ve artan halk desteğiyle büyüyen bu isyan sonucunda Atçalı Kel Mehmet 'vali-i vilayet, hademe-i devlet, Atçalı Kel Memet' şeklinde imzaladığı fermanla hükümetten serbest ticaret ve tarımın korunmasını, kanunların değiştirilmesini, daha eşit kanunlar yapılmasını ve askerliğin yeni esaslara bağlanmasını istemiştir. Akabinde mültezimlerin, voyvodaların ve zabitlerin halktan keyfi olarak topladıkları vergileri kaldırmış, bunlarla da yetinmeyerek bölgesinde gelir adaletinin tesisi için eşit gelir, eşit paylaşım hükmünü getirmiştir. İlk ayaklanmasında Aydın mültezimi ve yanındaki adamlarıyla girdiği çatışma haricinde diğer kasabalarının hiç birisinde Atçalı Kel Mehmet’e karşı silah atılmamıştır. Adamlarıyla birlikte girdikleri kasabalarda birer kurtarıcı gibi karşılanmış, idaresi altında bulunan yerlerde halkının malına, canına ve ırzına saygı göstermiş ve seyahat hürriyetine hiçbir zaman engel olmamıştır. Padişaha yazdığı bir diğer fermanda ona karşı olmadığını, isyanın haksız vergilere, keyfi iş yapan mültezimlere, halka acı çektirenlere karşı olduğunu belirtmiştir.
Görüldüğü üzere 1829 yılında yaşanan bu olay günümüze kadar sirayet etmiş bir vergi sisteminin o dönemdeki yansımalarıdır. Günümüzde doğrudan bir isyan olmasa bile dolaylı yollardan halk vergilere karşı direnç göstermektedir. Özellikle bazı yüksek vergilerden kaçabilmek ya da kaçınabilmek için halkın çeşitli yollara başvurduğu aşikârdır. Adam Smith’in “çok ağır bir vergi konulması ve vergileme yetkisinin kötüye kullanılması halkın vergiye karşı isyanını meşru kılar” sözü yukarıdaki yaşanmış olayın bir nevi özetidir. Ülkemizde var olan ve gün geçtikçe büyüyen kayıt dışı ekonomi ise aslında bir vergi isyanıdır...