İmdat TÜRKAYGiriş: 18.01.2021 - 00:24Güncelleme:18.01.2021 - 00:34

7578OKUNMA

Vergi Özgürlük Günü (Tax Freedom Day) Nedir?

Vergi Özgürlük Gününün Anlamı

Vergi özgürlük günü, ekonomideki vergi yükünün basit ve kolayca anlaşılabilir bir gösterisidir.

Vergi özgürlük günü tarihini hesaplamak için, ilgili yılın devlet sektörünün toplam vergilendirilebilir geliri net milli gelire oranlanmaktadır. Diğer bir deyişle vergi özgürlük günü, bir bütün olarak ülkenin ilgili yılda toplam vergi faturasını ödemek için yeterli para kazandığı, vatandaşların devlet için çalışmayı bırakıp kendileri için çalışmaya başlayacakları gündür. İnsanlar, vergi özgürlük gününden yılsonuna kadar geçen süre içinde kendileri adına çalışmaktadır. Fraser Enstitüsü Mali Araştırmalar Direktörü Neil Veldhuis'e göre, vergi özgürlük gününün amacı, vergi ödeyen ülkelerin vatandaşlarına "toplam vergi faturasını" tahmin edecek bir ölçüm sağlamaktır. Esas olan, vatandaşların sağladığı faydaları vergi olarak ödedikleri miktarla karşılaştırarak vergi ödeme değerinin belirlenebilmesidir. Vergi özgürlük günü sadece vergilendirmeyi inceler ve hükümeti finanse etmek için bir araç olarak borç ve enflasyonu hesaba katmaz.

Vergi Özgürlük Gününün Tarihsel Süreci

Vergi Özgürlük Günü 1948 senesinde Floridalı bir iş adamı olan Dallas Hostetler tarafından bulunmuştur. Dallas Hostetler ortalama bir Amerikalının ne kadar vergi ödediğinin net olmadığını, kişilerin devlete ödeyeceği verginin gün bazına vurulmasıyla ne kadar süre devlet için çalıştıklarını ve bu konuda bilinçleneceklerini fark etmiştir. 1948 -1971 yılları arasında Hostetler tarafından hesaplanan ve markalaştırılan vergi özgürlük günü, 1971 yılında Hostetler’in emekli olmasıyla ticari marka olarak Vergi Vakfı'na devredilmiştir. Vergi özgürlük günü bu tarihten itibaren ABD vergi politikaları üzerine çalışmalar yapan Vergi Vakfı tarafından milli gelir oranını gösteren bir araç olarak belirlenmektedir.

Vergi Özgürlük Gününün Hesaplanması

Vergi özgürlük günü hesaplamak için bir önceki yıl ödenen toplam vergi miktarı toplam kazanılan gelire bölünmekte ve bu oran 365 ile çarpılmaktadır. Örneğin; ülkemiz için 2019 yılı vergi yükü (Toplam Vergi Miktarı / GSYH = 819.603.099/4.269.000.000) %19,2 oranı 365 gün ile çarpıldığında 70. gün yani 10 Mart 2020 vergi ödemek için çalışılan son gündür. 11 Mart 2020 ise vergi özgürlük günü olarak bulunmaktadır. Vergi özgürlük günü prensipte basit bir fikir olsa da, gerçekte biraz daha karmaşıktır ve bazı istenmeyen durumlar söz konusudur. İlk olarak, ortalama bir kişi bulunmadığından; her bireyin farklı bir vergi özgürlük günü olmaktadır. İkinci olarak, ödenen toplam vergi tutarı ölçülmektedir. Buna dolaylı vergiler ve doğrudan vergiler dâhildir. Ekonomistler vergilerin yasal ve ekonomik olaylarını birbirinden ayrıştırırlar. Örneğin, kurumlar vergisi yasal olarak firmalar/şirketler tarafından ödenir. Gerçekte ise kurumlar vergisini kişiler öder. Ekonomistler arasındaki tartışma ise vergi yükünün tüketiciler, hissedarlar ve işçiler arasında ne ölçüde dağıldığıdır.  

Üçüncüsü, ekonomik faaliyetten ziyade net servet yatırımını yaklaşık olarak tahmin etmek için gayri safi yurtiçi hasıla yerine toplam milli geliri ölçen amortisman ve yabancı yatırım kazançlarını dikkate alınır. Dördüncüsü, vergi yükü geçmiş senenin verileri kullanılarak hesaplandığı için, ilgili senenin vergi özgürlük günü tahmin edilmekte olup gerçek vergi özgürlük gününde sapmalar beklenebilir. En son rakamlara ait bilgiler,  ilgili takvim yılı için güncel değildir. Bu nedenle hükümet tahminlerine ve mali yıl numaralarına göre daha sonra kesin sayılar elde edildiğinde gözden geçirilirler. Bu, geçmişte belirli bir yıl için vergi özgürlük günü'nün değişmiş olabileceği anlamına gelir. Vergi özgürlük günü (milli gelir üzerinden toplam harcamaları ölçen hükümet maliyeti günü), bir örnek olmaktan başka bir şey değildir. Devletin büyüklüğünün bir göstergesidir.

Kişisel Vergi Özgürlük Günü

Vergi özgürlük günü, ilk çıktığı ülke olan ABD’de, Amerikan halkını bir bütün olarak temsil etmektedir. Kişisel vergi özgürlük günü ise biraz daha farklı hesaplanmaktadır. İlk olarak, kişinin vergi yükümlülükleri toplanmakta ve ardından kişinin ayarlanmış brüt geliri bulunmaktadır. Yüzde elde etmek için vergileri gelire bölünür. Sonra bu yüzde yıldaki gün sayısı olan 365 ile çarpılır. Böylece, vergi faturasını ödemek için geçen gün sayısı bulunmuş olmaktadır. Bulunan bu günden sonraki gün ise kişinin vergi özgürlük günü olarak belirlenir. Aslında bireysel olarak kişilerin vergi özgürlük günü demek, kişilerin vergi yükünden kurtuldukları an demektir. Gerçi veri yükünü bireyler yıl boyunca hissederler ve bu yükü taşırlar. Bilindiği üzere, toplam vergi yükü bir ülkede genellikle bir yıllık dönemde ödenen vergilerin ülkenin gayri safi yurtiçi hasılasına oranı olarak tanımlanmaktadır. Toplam vergi yükü, bir yönü ile kişilerin toplam gelirlerinden kamuya aktardıkları payı ifade etmektedir.

Toplam Vergi Yükü = Vergi Gelirleri Toplamı/GSYH formülü ile bulunmaktadır. Kişisel yani bireysel vergi yükü ise subjektif ve objektif  vergi yükü olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Subjektif vergi yükü, kişilerin vergiye karşı psikolojik tutumlarını ifade etmekte olup vergi baskısı veya vergi tazyiki adı da verilen sübjektif vergi yükünün hesaplanması mümkün değildir. Objektif vergi yükü de kişilerin belirli bir dönemde ödedikleri vergilerin aynı dönemde elde ettikleri gelire oranını ifade etmektedir. Örneğin ücretle çalışan bir kişi için bireysel vergi yükü ücretinden yapılan vergi kesintilerinin (dolaysız vergiler) yanında bizzat ilgili kişi tarafından mal veya hizmet alımı sırasında ödediği dolaylı vergilerin toplamının gelirine oranlanması suretiyle hesaplanabilecektir.

Bazı Ülkelerdeki Vergi Özgürlük Günleri

Farklı ülkeler tarafından üstlenilen toplam vergi yükü seneden seneye ve ülkeden ülkeye değişiklik gösterdiğinden; Vergi Özgürlük Günü tarihi ülkelerde farklılık göstermektedir. Önceki yıllara ilişkin hesaplamalar, istatistik bürolarının hesaplamada kullanılan verileri gözden geçirilirken daima güncellenmektedir. 2019 yılı AB'nin seçili ülkelerindeki vergi mükelleflerinin hükümete vergi ödemek için çalışması gereken gün sayısı ve Vergi Özgürlük Günü tarihleri şöyledir.⁽¹⁾

Yukarıdaki tabloda yer alan Bulgaristan Devleti, 2020 yılında 23,9 milyar avrodan fazla rekor düzeyde gelir elde etmeyi planlamaktadır. 10 yılı aşkın bir süredir ilk kez bütçe fazlalık veya açık olmadan planlanmıştır. Bulgaristan vatandaşlarının günde ortalama 177 milyon avro üreteceği öngörülmektedir. Bu, hazinenin doldurulması için 136 günün gerekli olduğu anlamına gelmektedir. Böylece Pazar Ekonomisi Enstitüsü tahminlerine göre, 2020 yılında Bulgaristan vatandaşları için vergi özgürlüğü günü 15 Mayıs'a denk gelmektedir. 2019'da Bulgaristan vatandaşlarının vergi özgürlük günü ise 18 Mayıs olarak belirlenmiştir. Belirlenen bu günler, vatandaşların devlet için çalışmayı bırakıp kendileri için çalışmaya başlayacakları gün oluyor. AB’de "Vergi Özgürlüğü Günü" ise 7 Mayıs'ta başlamaktadır.⁽²⁾

 ABD’deki Vergi Vakfı, vergi özgürlüğü gününü, bir önceki yıl ödenen toplam vergi miktarını kullanarak hesaplamaktadır.⁽³⁾ ABD vergi özgürlük günü değişimi ise yıllar itibariyle; 17 Nisan 2012, 18 Nisan 2013, 21 Nisan 2014, 24 Nisan 2015 ve 2016, 23 Nisan 2017, 19 Nisan 2018 olmuştur.⁽⁴⁾ ABD’de 2012-2018 yılları arasındaki değişime bakıldığında kişilerin devlet için çalıştığı gün sayısının 2015 ve 2016 yıllarında en fazla olduğu görülmektedir. Ulusal İstatistik Ofisi verilerine göre İngiltere’nin 1995-2015 yılları arası vergi özgürlük günü değişimi şöyledir.⁽⁵⁾

 Grafikte de görüldüğü gibi İngiltere’de Vergi Özgürlük Günü 1995 yılından beri genel olarak yükselme trendinde bulunmaktadır. Buradan yola çıkarak yıllar içinde kişilerin vergi yükünün arttığı söylenebilir. Yukarıdaki verilere göre ABD ve İngiltere’nin son yıllarda Vergi Özgürlük Günü değişimine bakıldığında, vergi yükünün yıllar bazında değiştiği gözlemlenmektedir.

 Türkiye’de Vergi Özgürlük Günü Neden Kutlanmasın?

Vergi özgürlük gününü ülke gündemine getiren TÜRMOB Genel Başkanının bu konudaki dikkat çekici açıklamasına göre; Avrupa'nın çeşitli ülkelerinde kutlanan vergi özgürlük gününde mükellefler ödeyecekleri gelir vergisinde tabi olacakları en yüksek dilim oranının yılın 365 gününe oranlanmasıyla bir gün tespit ediyorlar.

Bu kapsamda şu söyleniyor, 'bugüne kadar devlete çalıştık bundan sonra kendimiz için çalışıyoruz.' Vergi özgürlük günü (Tag der steuerfreiheit), yalnızca Almanya'da değil, Avusturya ve İsviçre'de de kutlanıyor. Anglo Sakson ülkelerinde ise Tax Freedom Day olarak adlandırılıyor.

Türkiye için böyle bir gün uygulanmaya başlansa, gelir vergisi tarifesinin yeni en yüksek dilimi %40 olduğuna göre, vergi özgürlük günü yaklaşık yılın 147'nci gününe denk gelecektir. Tam tarih söylemek gerekirse, bu gün, 28 Mayıs olmaktadır. Ülkede vergi mükelleflerinin vergi bilincini yükseltmek amacıyla, devlet tarafından da desteklenen bu kutlamalarda genellikle hükümetler vergiler ile gerçekleştirdikleri kamu hizmetlerini toplumla paylaşmaktadır. Mükellefler açısından da sembolik olarak o güne kadar tüm topluma fayda sağlamak için çalıştığı ancak yılın kalanında artık kendisi için çalışacağının mesajını vermiş oluyor. Kamu hizmetleri ile vergilendirme arasındaki ilişkiyi kuvvetlendiren ve vergi ödemeyi bir vatandaşlık bilincine dönüştürebilen ülkelerde bugün bir çeşit vergi ekinoksu olarak değerlendiriliyor.⁽⁶⁾

 Sonuç

Türk vergi sistemine her geçen yıl mükellef haklarının korunması ve mükellef odaklı hizmet anlayışı konusunda yeni açılımlar ve hizmetler uygulamaya girmektedir. Nisan 2020 tarihinde hayata geçirilen Mükellef Hakları Kurulu ile mükelleflerin Vergi İdaresinden ayrı olarak tarafsız bir şekilde başvurabilecekleri bir kurul oluşturulmuştur. 2018 yılında hayata geçirilen interaktif vergi dairesi uygulaması ile mükelleflerin vergi dairelerine gitmeden vergisel işlemlerinin tamamına yakını internet ortamında yapma imkanına kavuşmuşlardır. Özellikle pandemi sürecinde verilen bu hizmetin önemi çok daha iyi anlaşılmış bulunmaktadır. Mükellefler açısından vergi özgürlük günü pratikte mükellefe maddi bir kolaylık veya yarar sağlamayacaktır. Ancak, böyle bir günün belirlenmesi, toplumsal vergi bilinci ve mükelleflerin vergiye olan gönüllü uyumuna olumlu yönde katkı sağlayacaktır. Bu kapsamda, ülkemizde de bazı ülkelerde olduğu gibi vergi özgürlük gününün belirlenmesi ve kamuoyu ile paylaşılması TÜRMOB genel başkanının da belirttiği üzere, vergi ödemeyi bir vatandaşlık bilincine dönüştürmek açısından olumlu bir gelişme olacaktır.

(Lebib Yalkın Dergisinin Kasım 2020 ayında yayınlanmış olup Sn. Türkay’ın özel izni ile yayınlanmaktadır)

1. Madsen Pirie, Think Tank: Adam Smith Enstitüsü'nün Öyküsü, Biteback Publishing, 2012, s.168
2. Daylight Robbery: How Tax Shaped Our Past and Will Change Our Future
3. https://www.adamsmith.org/taxfreedomday
4. https://taxfoundation.org/?s=tax+freedom+day
5. Madsen Pirie, Think Tank: Adam Smith Enstitüsü'nün Öyküsü, Biteback Publishing, 2012, s.168

1. Deloitte, Ocak 2019 hesaplama, https://www2.deloitte.com/cz/en/pages/press/articles/cze-tz-den-danove-svobody-bude-23-cervna-2019.html.
2. https://bnr.bg/tr/post/101213642, Filibe Ticaret Ataşeliği, https://ticaret.gov.tr/blog/ulkelerden-ticari-haberler/bulgaristan/2020de-bulgaristan-vatandaslari-icin-vergi-ozgurlugu-7-mayista-basliyor.
3. Vergi Özgürlüğü Günü, Vergi Vakfı, Yahoo Finance, erişim tarihi: 01.10.2020.
4. https://www.thebalance.com/what-is-tax-freedom-day-3306327.
5. https://www.adamsmith.org/taxfreedomday, erişim tarihi: 01.10.2020.
6. Emre Kartaloğlu, TÜRMOB Başkanı, https://web.interpress.com/app/document/viewer/afb887ee-3cd4-4dff-9ff7-6f4f77bb4cd7?cid=207EwUVCy%2BI%3D, erişim tarihi: 02.10.2020.