Vergi Denetim Kurulu Başkanlığının Mükellef Haklarındaki Rolü/Yeri
Türk vergi kanunlarına bakıldığında mükellef haklarının tanımı yapılmamıştır. Bununla birlikte mükellef haklarının tanımının çeşitli doktrin ve kaynaklarda yapıldığı görülmektedir. Kısaca mükellef hakları, mükelleflere olumlu veya olumsuz istekte bulunma yetkisi veren ve ihlal edildiğinde hukuki koruma sağlayan haklardır. (Egeli ve Dağ, 2012: 132)
Gerek insan haklarıyla olan bağı nedeniyle gerekse mükellef bilincinin oluşturulması ve gönüllü uyumun temin edilmesi açısından gittikçe değer kazanan mükellef hakları, özellikle son yirmi yılda önem taşıyan bir konu haline gelmiştir. Bu doğrultuda mükellef hakları çeşitli ülkelerde farklı şekillerde kabul görse de artık günümüzde küreselleşmenin etkisiyle genel kabul gören bir anlayış içerisinde uygulanmaktadır. (Tepe, 2014: 10-11)
Bu çalışmada Türkiye’de vergi denetim yapısında köklü bir değişim olarak 2011 yılında kurulan Vergi Denetim Kurulu’nun (VDK) mükellef haklarındaki rolü, etkisi, yeri ve önemi üzerinde durularak genel bir değerlendirme yapılacaktır.
Temel amaçlarından biri de mükellef haklarını gözetmek, adil ve objektif vergi incelemeleri yapmak olan VDK’nın kuşkusuz mükellef haklarında önemli bir rolü vardır.
VDK’nın kurulduğu 10 Temmuz 2011 tarihinden bu yana mükellef haklarını ilgilendiren birçok düzenleme yapıldı ve söz konusu düzenlemeler somut olarak uygulamaya da geçirildi. Bu bağlamda VDK’nın kuruluşundan itibaren mükellef hakları; VDK Yönetmeliği, Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Rapor Değerlendirme Komisyonlarının Oluşturulması İle Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik, Vergi İncelemesinde Mükellef Hakları Genelgesi, Vergi Müfettişleri Mesleki Etik Davranış İlke Ve Kuralları Yönergesi ve Vergi İncelemelerinde Mükellef Hak ve Yükümlülükleri Broşürü gibi düzenlemelerde kendisine yer buldu.
VDK, vergi denetiminde mükellef haklarının korunması ve gözetilmesi noktasında birçok düzenleme ve yenilik yapmıştır. Bu doğrultuda vergi denetiminde mükelleflere yeni haklar tanınmış ve mükellef hakları geliştirilmiştir. VDK’nın vergi denetiminde mükellef haklarına ilişkin olarak gerçekleştirmiş olduğu yenilikleri ve çağdaş uygulamaları şu şekilde özetleyebiliriz:
- Öncelikle kurulduğu günden bu yana vergi denetiminde mükellef hakları konusunda iyileştirmeler yapmak için VDK tarafından yönetmeliklerde birçok değişiklikler yapılmış ve bu noktada mükelleflere; denetim ile ilgili hak ve yükümlülüklerini öğrenme hakkı, tutanağın içerdiği hususlardan haberdar olma hakkı, dinlenme talep hakkı, denetimin konusu ile ilgili olmayan hususlara ilişkin bilgi ve belge talebinde bulunulmamasını isteme hakkı, defter ve belgelerin istenmesine ilişkin yazıda ibraz süresinin bildirilmesini isteme hakkı, inceleme tutanağının taslağını isteme hakkı, inceleme raporlarının özetini isteme hakkı, denetimde eleştirilecek bir hususun tespit edilemediği durumda bu durumun yazı ile bildirilmesini isteme hakkı gibi önemli haklar getirilmiştir.
- Vergi denetimlerinin mükellef haklarına riayet edilerek gerçekleştirilebilmesi için yönetmelik, genelge ve yönergelerde vergi denetimine yetkili olanların uyması gereken etik ilke, kural ve davranışlar ile sorumluluklar belirlenmiştir.
- Vergi inceleme sürecinde mükelleflerin hakları konusunda bilinçli hareket etmesini temin etmek ve haklarının korunmasını sağlamak konusundaki farkındalığı artırmak amacıyla bütün Vergi Müfettişlerine Vergi İncelemesinde Mükellef Hakları Genelgesi gönderilmiştir. (VDK 2017 Yılı Faaliyet Raporu, 2018: 73)
- 2015 ve 2016 yıllarında vergi incelemelerinde mükellef haklarının yazılı olduğu broşürler basılıp mükelleflere dağıtılmıştır. (VDK 2015 Yılı Faaliyet Raporu, 2016: 4; VDK 2016 Yılı Faaliyet Raporu, 2017: 6)
- Mükellef bilincinin ve mükellef haklarına yönelik farkındalığın artırılması ve mükelleflerin denetim aşamalarını kolayca takip etmelerini sağlamak amacıyla 2016 yılında “Mükellef Portalı” uygulaması hayata geçirilmiş; ayrıca mükellef portalı uygulaması ile dinlenme talebi, uzlaşma talebi, denetimin durumunu sorgulama, tutanak taslakları ve inceleme tutanaklarına erişim ve rapor özetlerine ulaşma gibi imkânlar mükelleflere sağlanmıştır. (VDK 2017 Yılı Faaliyet Raporu, 2018: 36-37)
- Mükellef odaklı anlayış çerçevesinde twitter, facebook ve youtube gibi resmi sosyal medya hesapları açılmış ve mükellef hakları konusunda hazırlanmış olan bilgi, belge ve videolar bu sosyal medya hesapları aracılığıyla mükelleflere sunulmuş ve böylece teknolojik çağa uygun olarak mükelleflere hakları farklı yollarla duyurulmaya çalışılmış ve bu doğrultuda mükellef haklarına yönelik farkındalık artırılmaya çalışılmıştır. (VDK 2017 Yılı Faaliyet Raporu, 2018: 37)
- Almanya Gelir İdaresine 2014 yılında çalışma ziyareti yapılmış, mükellef hakları konusunda yöneticilerden sunumlar alınmış ve bu konulara ilişkin bilgi alışverişinde bulunulmuştur. (VDK 2014 Yılı Faaliyet Raporu, 2015a: 56)
- Vergi denetimleri ile vergisel araştırmalarda mükellefler ile denetimi yapan Müfettiş arasındaki koordinasyonu sağlamak üzere ilgili grup başkanlıklarında “Mükellef İlişkileri Ofisi” kurulmasına yönelik alt yapı çalışmalarına başlanılmıştır. (VDK 2017 Yılı Faaliyet Raporu, 2018: 3)
- Mükellef haklarına hassasiyetle yaklaşılması konusunda çeşitli eğitimlerle Vergi Müfettişlerinin farkındalıklarının canlı kalınmasına çalışılmıştır. (VDK 2015 Yılı Faaliyet Raporu, 2016: 94)
- Mükelleflere ve meslek mensuplarına yönelik mükellef hakları konusunda paneller, seminerler ve konferanslar düzenlenmiştir. (VDK 2017 Yılı Faaliyet Raporu, 2018: 3)
VDK’nın yapmış olduğu düzenleme ve çalışmalara bakıldığında genel olarak yaklaşımın, mükellef haklarına hassasiyet göstermek olduğu ortaya çıkmaktadır.
Vergi denetimi fonksiyonu icra edilirken mükellef haklarına saygı gösterilmesi ve hassasiyetle yaklaşılması, idarenin en önemli sorumluluklarındandır. Bu noktada VDK’nın yapmış olduğu çalışmalara bakıldığında; VDK’nın, vergi incelemeleri esnasında mükellef hak ve yükümlülüklerine azami ölçüde dikkat etmeye çalıştığı ve mükellef haklarını korumaya çalışan bir anlayış içerisinde olduğu görülmektedir.
Nitekim Nisan 2017’de Ankara’da yapılan Mükellef Hakları Açısından Vergi İncelemesi Panelinde, VDK Başkanı tarafından mükellef hakları konusunda ifade edilen; “Vergi Denetim Kurulu olarak mükellef haklarını hangi açıdan geliştirebiliriz konusunu ciddi şekilde önemsiyoruz. Bu kapsamda Vergi Algı platformu ile Hacettepe Maliye Topluluğunun düzenlediği paneli de iyileştirmeye açık alanların gündeme getirileceği bir etkinlik olarak değerlendiriyoruz. Bu nedenle de panelin başlığının bizim felsefemize oldukça uygun olduğunu görüyoruz. İncelemede mükellefin hakları değil, mükellef hakları açısından vergi incelemesi.” sözleri de VDK’nın ve VDK’yı yönetenlerin vergi denetiminde mükellef haklarına verdiği önemi ve hassasiyeti göstermektedir.
- Egeli, Halûk ve Dağ, Mehmet (2012), “Türk Vergi Hukuku Açısından Mükellef Haklarının Değerlendirilmesi”, Maliye Dergisi, 163, 130-146.
- Tepe, Burak (2014), “Mükellef Hakları Ve Dünya Uygulamaları”, Vergi Raporu Dergisi, 181, 9-27.
- Vergi Usul Kanunu (1961), T. C. Resmi Gazete, 10705, (10.01.1961).
- Vergi Denetim Kurulu Yönetmeliği (2011), T. C. Resmi Gazete, 28101, (31.10.2011).
- Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik (2011), T. C. Resmi Gazete, 28101, (31.10.2011).
- Rapor Değerlendirme Komisyonlarının Oluşturulması İle Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik (2011), T. C. Resmi Gazete, 28101, (31.10.2011).
- Vergi İncelemesinde Mükellef Hakları Genelgesi.
- Vergi Müfettişleri Mesleki Etik Davranış İlke Ve Kuralları Yönergesi.
- Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı (2016), Vergi İncelemelerinde Mükellef Hak ve Yükümlülükleri Broşürü, Yayın No: 3, Ankara.
- Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı (2015), 2014 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara.
- Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı (2016), 2015 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara.
- Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı (2017), 2016 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara.
- Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı (2018), 2017 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara.
- Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı (2019), 2018 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara.
