Vergi Algısı ve Uyum Anketi Sonuçları Belli Oldu: Mevzuatı Bilenlerin 79,43’ü Zor ve Anlaşılması Güç Buldu
Giriş
Günümüz dünyasında toplumsal ihtiyaçlar ekonomik, teknolojik ve sosyal gelişmeler ile birlikte her geçen gün artmaktadır. Artan ihtiyaçlar artan kamu harcamalarını da beraberinde getirmektedir. Devletler ise belirli politikalarla bu harcamaları karşılamaktadırlar. Kamu harcamalarının en önemli finansman araçlarından biri vergilerdir. Vergi gelirleri, kamu harcamalarının finansmanını sağlamakla birlikte bütçe açığı ile mücadele etme ve bütçe dengesini sağlama yolunda önemli bir politika aracıdır.
Vergi gelirlerini; ekonomik ve siyasal istikrar, enflasyon ve büyüme oranı, kişi başına düşen gelir, kayıt dışı ekonominin derecesi, borç stoku, dış ticaret oranı, vergi oranları gibi ekonomik faktörler, mükelleflerin vergi ahlakı, vergi algısı ve gönüllü vergi uyumu, demografik unsurları, kültürel ve siyasal davranışları gibi sosyal faktörler doğrudan veya dolaylı olarak etkilemektedir.
Bu çalışmada toplumun demografik unsurlarına göre vergi algısı ve uyumu, betimsel ve kantitatif analiz teknikleri kullanılarak incelenmiştir.
15 Mart ve 31 Mart tarihleri arasında yürütülen “Vergi Algısı ve Vergi Uyumu” anketine toplamda 1210 kişi katılmıştır. Katılımcıların 586’sı kadın, 624’ü erkek olmuştur. Yaş dağılımları ise aşağıdaki gibidir; çoğunluk 25-35 yaş arası, 19-25 yaş arası ve 35-50 yaş arası olmuştur.
Katılımcıların mesleklerine göre dağılımı yüzde 24,8 ile özel sektör, yüzde 22,6 ile kamu sektörü ve yüzde 21,4 ile öğrenci grubu yoğunluktadır. Eğitim seviyesi dağılımı yüzde 64,6 ile yükseköğrenim, yüzde 35,4 ile ortaöğrenim şeklinde olmuştur.
Katılımcılara yöneltilen verginin unsurlarına yönelik önermelere ilişkin hukuki unsur yüzde 65 kabul görmüşken ahlaki unsur yüzde 56 kabul görmüştür. Buna bağlı olarak yüzde 60,19 oranla vergi gerekli ve zorunlu olarak algılanmıştır. Verilen yanıtlar çerçevesinde katılımcıların çoğunlukla verginin ödenmesi gerektiğini savunduğunu söylemek mümkündür.
Vergilemede açıklık ilkesi, mevzuatın herkes tarafından açık ve net olarak anlaşılabilmesinin, basitlik ilkesi ise vergi düzenlemelerinin idare ve mükellefler açısından uygulanabilirliğinin sağlanmasıdır. Vergi mevzuatının bilinmesi ve doğru algılanması vergi verimini artırmaktadır. Yeterli ölçüde bilinmemesi ise mükelleflerin vergi algısı önünde büyük bir engel teşkil etmektedir. Anket katılımcılarının sadece yüzde 43,23’ü vergi mevzuatını incelediğini belirtmiştir. Mevzuat hakkında bilgi sahibi olanların yüzde 79,43’ü vergi mevzuatını zor ve anlaşılması güç bulmuştur. Katılımcıların yüzde 56,77 oranla çoğunluğunun mevzuat hakkında tam bilgi sahibi olmadığı anlaşılmaktadır.
Vergi iyi bir finansman aracı olmakla birlikte ülkemizin bütçesinde büyük bir yere sahiptir. Vergilemede etkinliğin sağlanması verginin kamu hizmetleri finansmanını sağlamakta, etkinliğini artırmaktadır. Katılımcıların yüzde 57’si vergilerin olması gerektiği gibi ödenmediğinde kamu hizmetlerinin olumsuz etkileneceğine katılırken söz konusu kitlenin yüzde 69,33’ü kamu hizmetlerindeki artışın vergi ödeme isteklerini etkilemeyeceği yönünde oylama yapmışlardır. Vergilerin kamu hizmetlerinin işleyişine etkisi olmayacağı yönünde yüzde 21,20 katılım sağlayan kitlenin yüzde 34,37’si kamu hizmetlerindeki artışın vergi ödeme isteklerini artıracağını belirtmiştir.
Fiş/fatura alımı satıcıların sunduğu ürün veya hizmetin kayıt altına alınmasını sağlar. Alınmayan her fiş/fatura vergi kaybına neden olabilmektedir. Bununla birlikte ürün veya hizmet karşılığında belge alınması ortaya çıkabilecek sorunlarda alıcının elinde kanıtının olmasını sağlamaktadır. Ankete katılanların yüzde 65’i fiş/fatura alımını desteklemekle birlikte aynı kitlenin yüzde 80’i ödeme şeklinin fiş/fatura alımını etkilediğini belirtmiştir. Katılımcıların yüzde 16’sı ise alışverişlerde belge alınmaması yönünde oy kullanırken aynı kitlenin yüzde 64’ü ödeme şeklinin belge alımını etkilediğini belirtmiştir.
Katılımcıların yüzde 59,14’ü vergi sisteminin adil olmadığı yönünde oy kullanmıştır. Aynı kitlenin yüzde 53,24’ü vergilerin tasarruf ve yatırımları üzerinde olumsuz etkisi olduğunu belirtmiştir. Oylama yapanların yüzde 21,55’i vergi sisteminin adil olduğunu belirtmişlerdir. Söz konusu kitlenin yüzde 16,27’si vergilerin tasarruf ve yatırımları üzerinde bir etkisi olmadığı yönünde oy kullanmışlardır. Katılımcıların yüzde 19,31’i ise bu konuda kararsız kalmıştır.
Katılımcıların yüzde 65,47 oranla vergi kaçakçılığının yüksek olduğu düşüncesini belirtilirken yüksek oranda sebep ‘vergi oranlarının yüksekliği’ olmuştur. Açık uçlu sorulan bu soruda katılımcıların verdiği diğer yanıtlar arasında çoğunlukla vergi aflarının sıklığı, siyasi tercihler ve vergi bilincinin düşüklüğü olmuştur.
Vergi affı, vergi kanunlarına aykırı hareket eden mükelleflere uygulanacak idari ve hukuki yaptırımların ortadan kaldırılması, devletin kanunla alacağından vazgeçmesidir. Vergi afları kısa vadede olumlu etki yarattığı gibi uzun vade de tam tersi bir etki de yaratabilmektedir. 1210 katılımcı arasından “Sizin için vergi affı nedir?” sorusunu sadece 508 kişi yanıtlamıştır. Verilen yanıtlara göre çoğunluğun bu afları dürüst mükelleflere bir ceza niteliğinde gördüğünü, sık sık yapılan afların adaletsizliğe yol açarak belli kesimler arasındaki uçurumu daha da artırdığını söylemek mümkündür. Diğer seçenekler arasındaysa afların adil bir şekilde yapıldığı taktirde mükelleflerin vergi uyumunu artıracağı şeklinde görüşler yer almıştır.
Vergi bilinci, vergi yükümlülüğüne dair ödev ve sorumlulukların farkındalığına sahip olmaktır. Bu farkındalığın oluşmasında sosyal ve ekonomik unsurların doğrudan veya dolaylı olarak etkileri vardır. Ankete katılım sağlayanların yüzde 27,61 çoğunlukla vergilerin nereye aktarıldığı yönünde tam bilgilendirme sağlanmasının vergi bilincini artıracağı yönünde oy kullanılmıştır. Bunu eğitim seviyesindeki gelişim, gelir seviyesindeki artış ve kültürel değişiklikler takip etmiştir. Verilere göre mükelleflerin vergi bilincini artıracak faktörler arasında vergi reformunun çok etkili olmayacağının düşünüldüğünü söylemek mümkündür
Sonuç
Anket vergilerin mükellefler tarafından nasıl algılandığını ve vergi uyumunu hangi unsurların etkilediğinin araştırılması amacı ile toplamda 1210 kişiye ulaştırılmıştır.
Mükelleflerin çoğunluğu verginin hukuki ve ahlaki unsurunu benimsemiş olmakla birlikte verginin gerekli ve zorunlu olduğunu kabul görmüştür. Vergi mevzuatı ile ilgili analizler incelendiğinde mevzuat hakkında bilgi sahibi olanların çoğunluğunun vergi usul, esas ve oranlarla ilgili düzenlemeleri karmaşık bulduğu anlaşılmıştır. Katılımcıların büyük bir çoğunluğunun ise mevzuat hakkında bilgi sahibi olmadığı saptanmıştır.
Kamu hizmetleri ve vergilere ilişkin analizler incelendiğinde, katılımcıların çoğunluğu vergilerin ödenmesinin kamu hizmetlerinin işleyişiyle doğrudan ilişkisi olduğunu kabul etmiştir. Ancak kamu hizmetlerindeki gelişimin söz konusu kitlenin büyük bir kısmının vergi ödeme isteğini ve vergiye olan uyumunu etkilemeyeceği anlaşılmıştır. Kamu hizmetleri ve vergi ilişkisine katılmayan ve bu konuda kararsız kalan kişi sayısı da azımsanamayacak seviyededir.
Ülkemizdeki vergi sistemine ilişkin analizler incelendiğinde çoğunluğun vergi sisteminin adil olmadığını, vergilerin tasarruf ve yatırımlarını olumsuz etkilediğini savunmaktadır.
Katılımcıların verdiği yanıtların çoğunluğuna göre mükelleflerin başka mükelleflerin yükümlülüklerini yerine getirmesinden etkilendiğini, vergi oranlarının yüksek olmasının vergi kaçakçılığının artmasına ve vergiye gönüllü uyumun zorlaşmasına neden olduğunu söylemek mümkündür.
Vergi ödemeyenlere ilişkin cezai yaptırımların artırılması, denetimlerin sıklaştırılması ve ödenen vergilerin akıbeti hakkında güvenin sağlanması vergiye gönüllü uyumu artıracağı saptanmıştır.
Karar mekanizmasına olan güvenin artması, toplumun eğitim ve gelir seviyesinin artması vergi bilincini geliştirecek başlıca etkenler olarak seçilmiştir.