Doç. Dr. Engin ERGÜDENGiriş: 12.11.2020 - 00:22Güncelleme:12.11.2020 - 00:29

4585OKUNMA

TMS- 37 Kapsamında Koşullu Varlık, Koşullu Borç Kavramı

TMS 37 standardının amacı; uygun muhasebeleştirme kriterleri ve ölçüm esaslarının karşılıklar, koşullu borçlar ve koşullu varlıklara uygulanmasını ve kullanıcıların bunların nitelikleri, zamanlamaları ve tutarlarını anlamalarını sağlamak üzere gerekli bilgilerin finansal tablo eklerinde gösterilmesini sağlamaktır. Koşullu borçlar, geçmiş olaylardan kaynaklanan ancak gerçekleşip gerçekleşmeyeceği, işletmenin kontrolünde olmayan olaylara bağlı olan ve finansal tablolara yansıtılamayan bir yükümlülüktür. Koşullu varlıklar ise, geçmiş olaylardan kaynaklanan ve işletmenin tam anlamıyla kontrolü altında olmayan bir veya daha fazla olayın gelecekte gerçekleşip gerçeklememesi ile ortaya çıkabilecek varlıktır.

Koşullu Varlık Kavramı

Koşullu Varlık, önceki olaylardan kaynaklanan ve işletmenin tam anlamıyla kontrolünde bulunmayan, bir veya daha fazla net durumda olmayan olayın ileride gerçekleşip gerçekleşmemesi ile mevcudiyeti teyit edilecek olan varlıktır. İşletme, koşullu varlıklarını finansal tablolarına yansıtmaz. Koşullu varlık, genellikle, ekonomik yararların işletmeye girişi olasılığını doğuran, planlanmamış veya diğer beklenmeyen olaylardan oluşur. Bunun bir örneği; herhangi bir işletmenin yasal işlemler sonucunda elde etmekte olduğu, sonucu belli olmayan hak talepleridir. Hiçbir zaman elde edilemeyecek bir gelirin muhasebeleştirilmesi sonucunu doğurabileceğinden, koşullu varlıklar sözü edilen varlıklar finansal tablolarda yer almaz. Ancak, gelirin elde edilmesi neredeyse kesin ise, ilgili varlık koşullu bir varlık değildir ve finansal tablolara yansıtılması uygundur. Koşullu varlıklar, ekonomik faydaların işletmeye girişleri olası ise, finansal tablo dipnotlarında açıklanır. Koşullu varlıklar, ilgili gelişmelerin finansal tablolarda doğru olarak yansıtılmalarını istinaden sürekli olarak değerlendirmeye tabi tutulur. Ekonomik faydanın işletmeye girmesinin neredeyse kesin hale gelmesi durumunda ilgili varlık ve buna ilişkin gelir, değişikliğin oluştuğu dönemin finansal tablolarına yansıtılır. Koşullu varlıklar, geçmişte oluşan olaylardan kaynaklanan ve varlığı işletmenin tamamen kontrolünde olmayan gelecekteki bir veya birkaç olayın gerçekleşip gerçekleşmemesine bağlı olan varlıklardır. Başka bir ifadeyle; koşullu varlıklar, mevcudiyetleri gelecekteki olaylarla teyit edilecek olan olası varlıklardır.

Koşullu varlıklar, ilgili gelişmelerin finansal tablolarda doğru olarak yansıtılmaları için sürekli olarak değerlemeye tabi tutulur. Ekonomik faydanın işletmeye girmesi hemen hemen kesin hale gelmemişse ilgili varlık ve buna ilişkin gelir değişikliğin oluştuğu dönemin finansal tablolarına yansıtılır. Eğer ekonomik fayda girişi muhtemel hale gelmişse, söz konusu koşullu varlığı işletme finansal tablo dipnotlarında gösterir. Kısaca ifade etmek gerekirse, gelirin tahakkuku ile sonuçlanması kesinlikle mümkün olmayan koşullu varlıklar tahakkuk ettirilmemeli ve finansal tablolarda yer almamalıdır. Ancak gelirin gerçekleşmesi büyük ölçüde kesin ise, ilgili varlık koşullu varlık değildir ve tahakkuku yapılmalıdır. Koşullu varlıklara aşağıdaki örnek olarak verilebilir:

• Alınan teminatlar,
• Yaptırılan sigortalar,
• Alınan iş garantileri,
• Bazı hakların devri sebebiyle doğacak alacakların tutarı ve tarihleri,
• İhtirazı kayıtla devlete ödenen paralardan geri alınma olasılığı yüksek olanlar,
• Lehte açılan davalar,
• Müracaat edilmiş olsun ya da olmasın alınacak olan devlet yardımları,
• Alınmış patent, kota hakkı, kullanım hakkı gibi gayri maddi haklar

Koşullu Borç Kavramı

TMS 37'ye göre koşullu borçlar, yalnızca gelecekteki belirsiz olaylar tarafından mevcudiyetleri teyit edilecek olan olası yükümlülüklerdir. Koşullu borçlar yükümlülüğün yerine getirilmesi için gerekli olacak ödemenin muhtemel olmaması ve yükümlülük tutarının güvenilir biçimde ölçülememesi nedeniyle muhasebeleştirilemezler. Başka ifade ile koşullu borçlar, ekonomik fayda içeren kaynakların işletmeden çıkma ihtimali az ise finansal tablolara yansıtılmazlar, ancak ekonomik fayda içeren kaynakların işletmeden çıkma ihtimali yüksekse finansal tablo dipnotlarında açıklanırlar.

Koşullu borçlar, bilançoda gösterilmez, sadece ekonomik fayda içeren kaynakların işletmeden çıkmaları ihtimali yakınsa finansal tablo dipnotlarında açıklanır. İşletmenin müşterek ve müteselsilen sorumlu olduğu borçlar, yükümlülüğün diğer taraflarca karşılanacağı tahmin edilen kısmı zımni kabulden doğan borç olarak değerlendirilir. İşletme, güvenilir bir tahminin yapılamadığı son derece nadir durumlar hariç, ilgili yükümlülüğün ekonomik fayda içeren kaynakların çıkışı ihtimalinin bulunduğu kısmı için karşılık ayırır. Koşullu borçlar, başlangıçta beklenmeyen bir biçimde gelişebilirler. Bu nedenle, ekonomik fayda içeren kaynakların işletmeden çıkmalarının muhtemel hale gelip gelmediğinin tespiti amacıyla sürekli olarak değerlemeye tabi tutulurlar. Daha önce koşullu borç olarak dikkate alınmış bir kaleme ilişkin olarak, gelecek ekonomik yararların işletmeden çıkışının İşletme, güvenilir tahmin yapamadığı çok nadir durumlar hariç ilgili yükümlülüğün ekonomik fayda içeren kaynakların çıkışı ihtimalinin bulunduğu kısmı için karşılık ayırır. Her bilanço döneminde işletme tarafında, koşullu borçların gözden geçirilerek, değişen koşullara göre bir karşılık ayrılıp ayrılmaması hususunun değerlendirilmesi gerekmektedir.

Koşullu borçlar işletmenin mevcut olan borçlarından farklı olarak, borçların belirsiz olduğu bir durumu ifade etmektedir. Koşullu borçlar yükümlülüğün yerine getirilmesi için gerekli olacak ödemenin muhtemel olmaması ve yükümlülük tutarının güvenilir biçimde ölçülememesi nedeniyle muhasebeleştirilemezler. Çünkü henüz bir yükümlülüğün olup olmadığı belli değildir ya da geçmişteki bir olaydan kaynaklanan yükümlülük tahakkuk ettirilmek için gereken kriterleri taşımamaktadır. Koşullu borçlar, başlangıçta beklenmeyen bir şekilde gelişebileceği için sürekli bir biçimde değerlendirilmeleri ve işletmeden kaynak çıkışına neden olup olmayacakları belirlenmelidir. Eğer kaynak çıkışı ihtimali olmuş ise, bu durumda karşılık ayrılır. Genellikle, koşullu borçlar aşağıdaki durumlar nedeniyle ortaya çıkmaktadırlar.

• Devam eden davalar,
• İşletmenin satıcılarına ciro ettiği senetler,
• İşletme lehinde ya da aleyhinde olan tazminat talepleri,
• Verilen teminat mektupları ve kefaletler,
• Varlıkların kamulaştırılmasına yönelik niyet ve hazırlıkların görülmesi gibi benzeri olaylar.

Karşılıklar ve Koşullu Borçlar Karar Verme Süreci

Karşılıklar ve koşullu borçların karar verme süreci aşağıdaki gibi özetlenmiştir:

 Kaynak: Yıldız Özerhan ve Serap Yanık, Açıklamalı ve Örnek Uygulamalı Türkiye Muhasebe Standartları ve Türkiye Finansal Raporlama Standartları, 2012

Koşullu varlıklar karar verme süreci aşağıdaki gibi özetlenmiştir:

 Yıldız Özerhan ve Serap Yanık, Açıklamalı ve Örnek Uygulamalı Türkiye Muhasebe Standartları ve Türkiye Finansal Raporlama Standartları, 2012