“Soft Currency“ Paralar İle Dış Ticaret Yapmak Mümkün mü?'
Soft currency" yani "Yumuşak Para" genel olarak, aşırı duyarlı ve sıklıkla dalgalanan para birimlerini tanımlamak amacıyla kullanılır. Bu tarz para birimleri bulundukları ekonomide iç veya dış nedenlerden dolayı ortaya çıkan istikrarsızlıklarda keskin bir dalgalanma yaşarlar. Yumuşak para birimi istikrarsız, diğer para birimleriyle dönüştürülmesi kolay olmayan paralardır. Döviz kurlarındaki dalgalanmalar veya gerçekçi olmayan resmi değişim oranları nedeniyle, yumuşak para birimleri uluslararası ticari işlemlerde pek fazla tercih edilmezler. Bu tarz para primlerinde yatırım kararları ise yüksek risk taşımaktadır. Bundan kaynaklı soft currency paralar spekülatif ataklara açık bir haldedir.
Yumuşak paralar genel olarak gelişen piyasa ekonomilerinde karşımıza çıkmaktadır. İlgili ülkelerde hükümetlerin güven vermemesi, ekonominin içinde bulunduğu yapısal sorunlar, yetersiz sermaye birikimi ve dışsal şoklara duyarlı olması gibi nedenler ilgili ülkenin parasının "soft currency" olmasına neden olmaktadır. Bu ülkeler dönem dönem dış ticareti kendi para birimleri ile gerçekleştirmek isteseler de çoğu zaman bu mümkün değildir.
Bir ülke parasının yumuşak para olmasını ne belirler?
- Ülkenin mali ve ekonomik durumu ve görünümü,Ülkenin merkez bankasının politika pozisyonu ve bağımsızlığı,
- Para biriminin uzun vadeli istikrar ve satın alma gücü,
- Hükümetin yürütmüş olduğu iç ve dış politikalar,
gibi temel durumlar ilgili ülkenin parasının değeri açısından son derece önemlidir. Eğer fiyatlar genel seviyesi istikrarsız ise özellikle yüksek enflasyon oranı, olumsuz makro ekonomik veriler, gelişmiş ve derin bir finansal sistemin olmaması, yerli paranın yabancı para birimleri karşısından sürekli yüksek miktarlarda değer kaybetmesi, merkez bankasının politikalarının hükümet tarafından eleştirilmesi, şeffaflık ve hesap verilebilirliğin yetersiz olduğu ve hükümetin yaşamış olduğu siyasi sorunlar gibi pek çok neden ilgili para biriminin "soft currency" olmasına neden olmaktadır. Bu tarz para birimleri ile dış ticaret yapmak ve yatırım kararı almak oldukça güçtür.
Yumuşak bir para birimi, finansal krizlere, faiz oranlarındaki değişikliklere, kötü borçlardaki artışlara, siyasi karışıklıklara veya dalgalanan emtia fiyatlarına dayanamaz. Bugün dünya üzerinde bulunan gelişmekte olan ülkelerin para birimleri çoğunlukla bu şekildedir. Örneğin 2014 yılından bu yana ciddi bir kriz yaşayan Venezuela para birimi bir "mega soft currencydir". Venezuela ekonomisi içinde bulunduğu siyasal ve ekonomik sorunlar nedeniyle ciddi bir kriz yaşamaktadır.
Yukarıda yer alan haritada dünyada "soft currency" olarak bilinen para birimlerinin bölgesel görünümü yer almaktadır. Haritaya bakıldığında gelişmekte olan piyasa ekonomilerinin para primleri yumuşak para olarak kabul edilir.
Yumuşak para biriminin dış ticarette kullanımının riskli olduğunu bilen ülkeler çoğunlukla uluslararası ticarette "hard currency" yani sert para olarak kabul edilen para birimlerini kullanırlar. Sert para ya da sabit para olarak bilinen bu paralar güçlü bir ekonomik ve siyasal sisteme sahip olan ülkelerin para birimidir. Bu paralarda soft currency değerlerdeki gibi aşırı dalgalanmalar gerçekleşmez ve şoklara karşı daha dirençlidir ve güvenli liman olarak kabul edilirler.
Sabit para birimi, herkesin güvendiği bir para birimidir, çünkü paranın değerini koruyacağını ya da daha yumuşak para birimlerine karşı değer kazanacağı beklenir. Sert para sık, keskin kur dalgalanmalarına maruz kalmaz. Bundan kaynaklı ülkeler ve insanlar uluslararası işlemlerde sabit bir para birimini kullanmayı tercih etmekte. Sabit para biriminin sahip olduğu istikrar ile devlet, yatırımcı, bankalar, turistler ve diğer pek çok ekonomik aktörün güvenini kazanmaktadır.
Hard currency değerler politik ve ekonomik olarak istikrarlı bir ülke tarafından piyasaya verilen paralar olduğundan diğer ekonomik aktörler tarafından çok iyi tanınırlar. Sert paralar diğer yumuşak paralara göre daha daha likittir ve tam konvertibl paralardır. Bundan kaynaklı küresel ticaretin büyük ağırlığını bu paralar oluşturmaktadır. Sert bir para birimine sahip ülkelerde merkez bankasının politik pozisyonu güçlüdür. Ülkenin siyasi, mali durumu ve görünümü güven vermektedir.
Hard currency paralarının temel özellikleri:
- Sert para birimine sahip ülke politik, ekonomik ve sosyal olarak istikrarlıdır,
- Bu paralar yaygın olarak uluslararası ticarette kullanılmaktadır,
- Ekonomik aktörlerin güveni yüksektir,
- Diğer para birimlerine dönüşümü kolaydır,
- Değeri koruyacağı ve güçlü kalacağı beklenir,
- Rezerv olarak tutulurlar merkez bankaları tarafından ve
- Sert paraya sahip ülkeler küresel ekonomiye yön vermektedirler.
Grafik-1
Bugünün sert para birimleri olarak ABD Doları, Euro, İngiliz Sterlini, Japon Yeni, İsviçre Frangı, Avustralya Doları ve Kanada Doları sayılabilir. Hard currency değerlerle yapılan dış ticaret dünya genelinde günümüzde %70 civarındadır. Öte yandan yükselen piyasa ekonomilerinden olan Çin Yuanı'da dış ticarette son yıllarda kullanılmaktadır. Yanda yer alan grafikte sert para birimlerinin kullanım oranları gösterilmektedir. Görüldüğü üzere ABD Doları küresel ticarette en fazla tercih edilen ve rezerv olarak tutulan en güçlü hard currency para birimidir.
Sonuç
Grafik-1'deki oranlar son dönemlerde yaşanan ticaret savaşları ve siyasi konjonktürden dolayı değişse de kısa vadede özelikle ABD Dolarının küresel ticarette kullanımı pek fazla değişmeyecektir. Dış ticarette en fazla kullanılan ve merkez bankalarının kasalarında rezerv olarak tuttukları en güçlü sert para birimi ABD Dolarıdır. ABD'nin sahip olduğu ekonomik, siyasi ve politik güç ulusal para biriminin küresel ticarette en önemli paya sahip olmasını sağlamaktadır. Doların sahip olduğu güçlü yapısı diğer ülkelerin kendi para birimleri ve diğer soft currency paralar ile ticaret yapmaları konusunda istekli olmamalarına neden olmaktadır.
Örneğin ABD ile siyasi sorunlar yaşayan Türkiye, Rusya ve İran gibi ülkeler dış ticarette ulusal para birimlerinin kullanılması gerektiği yönünde açıklamalar yapsalar da bu durum pek mümkün değildir. Çünkü ilgili ülke paraları son derece soft currency değerlerdir. Bu ülkelerde ortaya çıkan şoklar para birimlerinin dolar ve diğer rezerv paralar karşısında ciddi değer kaybı yaşamalarına neden olmaktadır. Bu durum ise dış ticarette kullanılmak istenen paralarının sahip olmaması gereken bir özelliğidir.
Son olarak bugün pek çok ülke ABD ile sorun yaşadığında ya ulusal paraları ile dış ticaret yoluna gitmekte ya da diğer sert para birimlerine yönelmektedir. Fakat kısa dönemde doların küresel ticaretteki baskınlığını kırmak pek mümkün görünmemektedir.
- >IMF Kurucu Anlaşması
- >Mahfi Eğilmez: "Türkiye ile Rusya Arasında Ruble ve TL ile Ticaret", 13 Ağustos 2016.
- >Uğur Gürses: "Ticarette ulusal paralar çalışır mı?", 4 Aralık 2016.
- >https://www.investopedia.com/terms/s/softcurrency.asp
- >https://marketbusinessnews.com/financial-glossary/soft-currency-definition-meaning/