Mükellef Haklarının Önemi
Kanuni tanıma göre mükellef, “Vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu terettübeden gerçek veya tüzel kişidir.” şeklinde tanımlanmıştır (VUK, 1961: madde 8). Literatürde hak kavramını açıklayan pek çok teori bulunmaktadır. Genel ifadesiyle hak; hukukta kişilere tanınan, bir şeyi yapmak veya başkalarından belirli ölçüde davranmayı isteme yetkisidir (Bakar, 2011: 10).
Mükellef hakları kavramına bakıldığında ise VUK’da mükellef haklarının tanımı yapılmamıştır. Bununla birlikte mükellef hakları tanımının çeşitli kaynaklarda yapıldığı görülmektedir. Kısaca mükellef hakları, vergilendirme ilişkisinden dolayı devlet ile mükellef arasındaki ilişkide vergi mükellefine tanınan yetki ve menfaatlerdir (Bakar, 2011: 3). Maliye ve hukuk literatüründe mükellef hakları kavramı yerine vergi ödeyicisinin hakları, vergi ödevlisinin hakları ve vergi yükümlülerinin korunması gibi terimler de kullanılmaktadır.
Mükellef bilincinin oluşturulması ve gönüllü uyumun sağlanması açısından gittikçe değer kazanan mükellef hakları, son yıllarda önem taşıyan bir konu haline gelmiştir. Mükellef hakları olarak adlandırılan ve vergi ödemekle yükümlü olan kişilere hukuki bir güven sağlayan haklar, çeşitli ülkelerde farklı şekillerde kabul görse de artık günümüzde küreselleşmenin etkisiyle genel kabul gören bir anlayış içerisindedir (Tepe, 2014: 10-11).
Devletler vergilendirme yetkisini kullanırken nasıl hukuki gücü nedeniyle üstün konumdaysa, bu noktada mükelleflerin de çıkar alanını koruyacak haklarının olması gerekir (Çağan, 1982: 5). Vergi ilişkisi tarihsel olarak devletin vergilendirme gücünün yanında, mükellefin haklarının da korunduğu bir süreçten geçmiştir. Bu ilişkide bir tarafta vergilendirme yetkisini kullanan devlet varsa, diğer tarafta da bu yetkiyi kullanırken haklarını korumak zorunda olduğu yükümlüler vardır. Bu nedenle nasıl mükelleflerin ödevleri açıkça düzenleniyorsa, haklarının da açık bir biçimde düzenlenmesi gerekir (Bakar, 2011: 4-5).
Mükellef haklarının kanunlarla veya idari düzenlemelerle belirlenmesi, mükelleflerin vergi idaresiyle ilişkilerinde güvenle hareket etmelerine yardımcı olacaktır (Üzeltürk, 2005: 135). Öte yandan mükellef haklarının gözetilmesi aynı zamanda vergi idarelerinin yapılandırılması günün koşullarına göre düzenlenmesi açısından da gerekli görülmektedir (Egeli ve Dağ, 2012: 130).
Ülkelerin gelişmişlik, sosyal, kültürel ve ekonomik düzeylerine bağlı olarak mükellef haklarının gözetilmesi ülkeden ülkeye değişmekle birlikte, bu haklar gün geçtikçe gereken önemi görmeye başlamıştır (Günay, 2017: 64).
Özellikle son yıllarda vergi hukuku alanında çeşitli araştırmalara konu olan mükellef hakları, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin vergi yönetiminde gün geçtikçe daha ayrıntılı olarak tartışılmaktadır (Egeli ve Dağ, 2012: 130). Bu noktada mükellef haklarının gittikçe önem kazanmasının çeşitli sebepleri vardır ve bu sebepleri başlıklar halinde şu şekilde sıralayabiliriz (Bakar, 2011: 5-10):
- Vergi idarelerinin mükelleflere bakış açılarını değiştirmiş olmaları,
- Vergi sistemlerinin gittikçe daha karmaşıklaşması,
- Küreselleşmenin artmış olması,
- Teknolojik gelişmelerin olması,
- Mükelleflerin bir seçmen olarak görülüyor olması.
- Vergi Usul Kanunu (1961), T. C. Resmi Gazete, 10705, (10.01.1961).
- Bakar, Feride (2011), Mükellef Hakları Ve Türkiye’de Mükellef Haklarının Korunmasına Yönelik Öneriler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Tepe, Burak (2014), “Mükellef Hakları Ve Dünya Uygulamaları”, Vergi Raporu Dergisi, 181, 9-27.
- Çağan, Nami (1982), Vergilendirme Yetkisi, Kazancı Hukuk Yayınları, İstanbul.
- Üzeltürk, Hakan (2005), “Mükellef Hakları: Yansımalar”, Legal Mali Hukuk Dergisi, 7, 135-143.
- Egeli, Halûk ve Dağ, Mehmet (2012), “Türk Vergi Hukuku Açısından Mükellef Haklarının Değerlendirilmesi”, Maliye Dergisi, 163, 130-146.
- Günay, Sema (2017), Vergi Denetiminde Risk Analizi Ve Mükellef Haklarına Yansımaları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Arel Üniversitesi - Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yorumlar