Motoru Olmayan Uzay Mekiği: GİB2005
1970’lerde siyah-beyaz televizyonlarda Uzay Yolu (Star Trek) ve Uzay:1999 (Space:1999) dizileri ile büyüyen bir kişi olarak ABD’de Florida eyaletindeki NASA-Kennedy Uzay Merkezinde son uzay mekiğini müzede sergilenirken görmek, hayatımda hiç unutamadığım anlardan biriydi.
Zamanında uzaya gidip gelen Atlantis adlı uzay mekiğinin içinde gezmek ve keşifte bulunmak, uçsuz bucaksız hayaller kurmak mümkündü.
Ancak bir sorun vardı.
Artık Atlantis’in motoru yoktu.
Dolayısıyla artık o bir uzay mekiği değil, açık havada sergilenen büyük bir objeydi.
Buraya nereden geldik diye düşünebilirsiniz.
Hatırlanacağı üzere; 1946’da kurulan Gelirler Genel Müdürlüğü, 2005’te Gelir İdaresi Başkanlığına (GİB2005) dönüşmüş, bağımsız idare olmak için çıkılan yol, Maliye Bakanlığına yarı bağlı kuruluş olarak sonuçlanmıştı.
Aslında geride bıraktığımız 15 yılık süre, herhangi bir kurumsal değişim ve dönüşüm projesinin tamamlanması için yeterli bir zamandır.
Ancak bugün itibariyle geldiğimiz noktada GİB2005, Kennedy Uzay Merkezindeki motoru olmayan uzay mekiği gibidir.
Nasıl mı?
Denetim, Bilgi İşlem ve Risk Yönetimi Fonksiyonları Olmayan GİB2005!
Çok iddialı gelebilecek ifademin dayanaklarını dilerseniz size birer birer sıralayayım:
- GİB 2005, 217 Gelirler Başkontrolörü, 62 Gelirler Kontrolörü, 78 stajyer Gelirler Kontrolörü, 2 bin 73 vergi denetmeni ile bin 184 vergi denetmen yardımcısını 2011 yılında kaybetmiştir
- GİB2005, Temmuz 2018’de kurulan Risk Analizi Genel Müdürlüğü’ne vergi kayıp ve kaçağı ile kayıt dışı ekonomik faaliyetleri araştırmak, bunların önlenmesine yönelik risk analiz ve değerlendirme çalışmalarını gerçekleştirme fonksiyonunu devretmiştir.
- GİB2005, bu kez de Hazine ve Maliye Bakanlığı bünyesinde Ağustos 2019’da kurulan Bilgi Teknolojileri Genel Müdürlüğü ile bilgi işlem fonksiyonunu kaybetmiştir. Böylece Maliye Bakanlığı içinde ilk bilişim faaliyetlerini başlatan kurum, kendi bilişiminin sahibi olmaktan çıkarılmıştır.
Vergi denetimi, risk analizi ve bilgi teknolojileri fonksiyonlarını kaybeden GİB2005 sizce de motoru olmayan uzay mekiği gibi değil midir?
Böyle gider mi? Gitmeli mi?
Bu soruların cevaplarını bulmak için şunları söylemekte yarar var.
Denetim gücü olmayan bir Gelir İdaresi, yasaların uygulanması, gönüllü ve cebri uyumun sağlanması imkanından mahrum demektir.
Çünkü denetim fonksiyonu Gelir İdarelerinin temel fonksiyonlarından biridir.
Mükellef kitlesinin büyük çoğunluğuna, ona en yakın noktada (vergi dairesinde) ulaşması gereken denetim fonksiyonunun, büyüyerek merkezileşmesi, etkinliğini yitirmesi anlamına gelmektedir. Çünkü denetim fonksiyonu, Gelir İdaresinin etkin bir şekilde vergi toplayabilmesinin en önemli aracıdır.
Risk analizi de uygulamanın ve denetimin yardımcı bir fonksiyonudur. Risk analizini Gelir İdaresinden kopardığınızda gerçekliğin dışında bir yapı oluşacaktır.
Ana fonksiyon olmayan yani destek fonksiyonu olarak yapılanması gereken risk analizini ayrı bir yapıda oluşturmak etkinliğe katkısı olmayacak inorganik bir duruma neden olacaktır. Nitekim şu anki durum da budur.
Gelelim bilgi işlem konusuna.
Tarihsel olarak, Maliye Bakanlığında bilişimle ilgili ilk adımları atan ve gelişmeleri takip eden Gelirler Genel Müdürlüğü ve GİB2005 olmuştur.
Kendine ait büyük ve güçlü altyapısı ile tartışmasız Türkiye’nin en iyi e-devlet uygulamasına sahip kurumu olan GİB2005’in bilişim fonksiyonunun ana omurgasının kendisinden alınması onu zayıflatmıştır.
Yıllarca yaptığı çalışmalar sayesinde, vergi dairesine gitmedeninteraktif vergi dairesinden 197 ayrı işlemin yapılmasına imkan sağlayan ve bu nedenle de Koronavirüs döneminde pek çok kurumdan daha iyi görev yapan GİB2005, artık bir yıl önce kurulan Bilgi Teknolojileri Genel Müdürlüğüne tabi hale gelmiştir.
Öte yandan geçmişte sadece GİB2005 bünyesinde tek merkezde toplanıp saklanan vergi mükelleflerine ait gizli bilgiler Risk Analizi Genel Müdürlüğü ve Bilgi Teknolojileri Genel Müdürlüğünün de görev sahasına girmiştir.
Çare?
Maalesef son yıllarda yeniden girmiş olduğumuz artan bütçe açığı döngüsünden çıkmanın ve vergide adaleti sağlamanın yolu, bize göre;
- Denetim fonksiyonuna sahip
- Bilişim altyapısını ve mükelleflerin gizli bilgilerini sadece kendisi yöneten
- Risk yönetimini her alanda kurumsal yönetişimin bir unsuru getiren
Güçlü bir Gelir İdaresinden geçiyor.
