Kayıt Dışı Ekonomi İle Mücadele
Birçok tanımı olan kayıt dışı ekonomi en genel anlamıyla, bilinen istatistiki yöntemlerle tahmin edilemeyen ve GSMH hesaplarına yansımayan mal ve hizmet üretimini ifade etmektedir. Ülkemizde son on yılda uygulanan iki adet Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Plânı (2008-2010/2011-2013 dönemleri) ile alınan önlemlere ve kaydedilen aşamalara rağmen kayıt dışı ekonomi, Ülkemiz açısından halen önemli sorunlardan birisi olmaya devam etmektedir. 10. Kalkınma Planında (2014-2018) belirlenen 2023 hedeflerine ve Kalkınma Planının amaçlarına ulaşılabilmesi açısından öncelikli alanlarda, temel yapısal sorunlara çözüm olabilecek, dönüşüm sürecine katkıda bulunabilecek, kurumlar arası koordinasyon ve sorumluluk gerektiren 25 adet Öncelikli Dönüşüm Programı hazırlanmış olup, bunlardan bir tanesi de “Kayıt Dışı Ekonominin Azaltılması Programı” dır.
Bu nedenle, kayıt dışı ekonominin azaltılması, orta ve uzun dönemde ekonomik istikrar, gelir dağılımı ve istihdam gibi birçok makroekonomik unsurun iyileşmesine, ekonomide verimlilik düzeyi ve rekabet gücünün yükselmesine, ayrıca kamu gelirlerinin artmasına katkıda bulunmak amacıyla, Eylem Planının üçüncüsü, 2014-2018 Dönemi Onuncu Kalkınma Planı kapsamında, Kayıt Dışı Ekonominin Azaltılması Programı Eylem Planı (2015-2017) uygulamaya konulmuştur. Gelir İdaresi Başkanlığının koordinatörlüğünde yürütülmekte olan Eylem Planı 15 sorumlu ve 51 işbirliği yapılacak kuruluşla yürütülmekte olup, 5 Bileşen ve 62 Eylemden oluşmaktadır. Eylem Planı Bileşenleri şöyledir;
- Kayıt Dışı Ekonominin Boyutunun Belirlenmesi ve Ekonomi Üzerindeki Etkilerinin Analizi,
- Gönüllü Uyumun Teşvik Edilmesi ve Uyum Seviyesinin Yükseltilmesi,
- Denetim Kapasitesinin Güçlendirilmesi ve İlgili Mevzuatın Gözden Geçirilmesi,
- Eğitici ve Kapsayıcı Yöntemlerle Toplumun Tüm Kesimlerinde Farkındalığın Artırılması,
- Kurumlar Arası Veri Paylaşımının Geliştirilmesi ve Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunların Giderilmesi.
Bu çalışmada, uygulanmakta olan Eylem Planının dışında yeni bir proje olan ve Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen, Maliye Bakanlığı Gelir idaresi Başkanlığı tarafından yürütülen “Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele ve Gelir İdaresi'nde İdari Kapasitenin Artırılması Teknik Yardım Projesi” inden kısaca bahsetmek istiyorum. Bilindiği üzere kayıt dışılıkla mücadele, sosyal dengenin sağlanması, gelir dağılımının iyileştirilmesi ve sürdürülebilir büyümenin yakalanması açısından büyük önem taşımaktadır. Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele ve Gelir İdaresi'nde İdari Kapasitenin Artırılması Teknik Yardım Projesinin amacı; kayıt dışı ekonomiyi azaltmak, kurumsal kapasiteyi arttırmak ve Gelir İdaresinde hizmet kalitesini iyileştirmektir. Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından bugüne kadar iki adet Avrupa Birliği Projesi tamamlanmış olup, bu Projeyi de 2016 yılında uygulamaya başlamıştır. Geçmiş AB Projeleri kısaca şöyledir;
Vergi İletişim Merkezi (VİMER-444 0 189)
Gelir İdaresi Başkanlığı kurulduğu 2005 yılından itibaren benimsemiş olduğu mükellef odaklı idare anlayışını hayata geçirmek için bir Avrupa Birliği Projesi olarak vergisel konularda danışmanlık yapmak üzere Vergi İletişim Merkezini (444 0 189) kurmak için 2006 yılında çalışmalara başlamış ve 2007 tarihinde Ankara ilinde pilot uygulama, daha sonra da 1 Mart 2008 tarihinden itibaren Türkiye genelinden gelen çağrılara hizmet vermeye başlamıştır. Gelir İdaresi Başkanlığının ilk erişim noktası olan ve faaliyetlerinde profesyonel, kaliteli ve güncel bilgilerle hizmet sunma amacını gözeten Vergi İletişim Merkezi; vergisel konularda danışma, ihbar yönetimi ve MTV işlemleri gibi birçok alanda mükelleflere/vatandaşlara profesyonel olarak hizmet vermektedir.
Gelir İdaresinde Kalite Yönetimine Giriş İçin Teknik Destek Projesi
Gelir İdaresi Başkanlığı Avrupa çapında örnek bir Gelir İdaresi haline gelme hedefiyle EFQM Mükemmellik Modelini (Avrupa Kalite Vakfı Mükemmellik Modeli) uygulamak için Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen "Gelir İdaresinde Kalite Yönetimine Giriş İçin Teknik Destek Projesi"ni 2010-2012 yıllarında uygulamıştır. Proje kapsamında yapılan eğitimlerle merkez ve taşra teşkilatı dahil olmak üzere tüm Gelir İdaresi çalışanlarına; etkili iletişim, EFQM-Mükemmellik Modeline giriş ve toplam kalite yönetimi, süreç yönetimi, problem çözme teknikleri ve ekip çalışması konularında eğitimler verilmiştir. Proje kapsamında Gelir İdaresi Başkanlığı kalite yönetimi ile ilgili çalışmalarını tamamlamış ve projenin sürdürülebilirliği açısından bir tescil mahiyeti taşıyan “Mükemmellikte Kararlılık” Belgesini, 2012 yılında Türkiye Kalite Derneğinden almıştır.
Son AB Projesi: Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele ve Gelir İdaresinde İdari Kapasitenin Artırılması Teknik Yardım Projesi
Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yürütülen söz konusu Proje 2016 yılında uygulamaya başlamıştır. Projenin açılış toplantısı Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı, ilgili kamu kurum ve kuruluşları ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri ile yerli ve yabancı akademisyenlerin katılımı ile 3 Mayıs 2016 tarihinde Ankara’da gerçekleştirilmiştir. Proje, IPA I Bileşeni 2012 Programlaması kapsamında AB Türkiye Delegasyonuna başvuruda bulunulması ve kabulü sonrasında Merkezi Finans ve İhale Birimi (CFCU) tarafından Projeyi gerçekleştirecek firmanın belirlenmesiyle başlamıştır. Proje iki ayrı bileşenden oluşmakta olup, birincisi “Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele”, ikincisi ise “Gelir İdaresinde İdari Kapasitenin Artırılması” dır. Bileşenler kapsamında gerçekleştirilecek olan faaliyetler ise şöyledir;
I. Bileşen: Kayıt dışı ekonomiyle mücadele kapsamında yapılacak olan faaliyetler
- Kayıt dışı ekonominin boyutunun ölçülmesi,
- Vergi uyum maliyetlerinin hesaplaması,
- Kayıt dışı ekonomi ile mücadele kapsamında farkındalık çalışmaları yapılması,
- Kayıt dışı ekonomi ve vergiye uyum maliyetleri kapsamında kamu kurum ve kuruluşları ve STK’ların katılımları ile konferans ve çalıştaylar düzenlenmesi,
- Kayıt dışı ekonomi ve vergi uyum maliyetleri kapsamında, bu konularda daha önce çalışmaları olan akademisyenlerle bilimsel çalışmalar yapılması ve raporlar hazırlanması,
- Kayıt dışı ekonomi ve vergi uyum maliyetinin az olduğu ülkelere çalışma ziyaretlerinin yapılması.
II. Bileşen: Gelir İdaresinde idari kapasitenin artırılması kapsamında yapılacak olan faaliyetler
- Hizmet kalitesinin artırılmasına yönelik GAP analizi yapılması,
- Paydaşlarla işbirliklerinin geliştirilmesine yönelik çalıştaylar ve kıyaslama çalışmaları yapılması,
- Stratejik Planın, Gelir İdaresinin tüm birimlerine yayılması çalışmaları ve eğitimler verilmesi,
- Bilgi yönetimi ve davranış analizi kapsamında eğitimler verilmesi ve çalışma ziyaretleri yapılması,
- Vergilendirme süreçlerinin basitleştirilmesi kapsamında çalışmalar yapılması,
- İnsan kaynakları ve performans yönetimi kapsamında çalışmalar yapılması ve eğitimler verilmesi.
Kayıt dışılığın azaltılması sonucunda ortaya çıkacak refah artışından Ülke olarak hepimiz istifade edeceğinden; söz konusu Projenin Ülkemizin en önemli sorunlarından biri olan kayıt dışı ekonomi ile mücadeleye ve Gelir İdaresinin kurumsal kapasitesinin artırılmasına önemli katkılar yapmasını içtenlikle temenni ederim.
“Kayıtlı Ekonomi İyi Gelecek/Kayıtlı Ekonomi Güçlü Gelecek”