Vergi, Maliye, Ekonomi, Sosyal Güvenlik, Ticaret Hukuku Hakkındaki Herşey

Ekonomi, Maliye

Mertcan Ertan
Mertcan Ertan
11988OKUNMA

İşletmelerde Çalışan Hileleri

Hata ve hile arasındaki en temel fark “kasıt”tır. Hata, bilerek veya kasıtlı olarak yapılmayan yanlışlıklardır. Hileyse, kasıtlı olarak belirli bir planlama ve amaç çerçevesinde gerçekleştirilen hukuka aykırı fiillerdir.

Dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da hile ve hırsızlık arasındaki farktır. Hırsızlık bir şeyi almak için fiziksel güç uygulanmasıyken, hileyse insanları ve sistemleri kandırmaya dayalı uzun soluklu bir süreçtir. Yarattığı etki bakımından hırsızlık toplum nezdinde daha büyük infial yaratsa da verdiği zarara bakılacak olursa hile, hırsızlığa kıyasla çok daha fazla ekonomik ve sosyal zarar vermektedir.

Günümüzde çalışanları hile yapmaya iten çok sayıda sebep bulunmaktadır. Bir kişinin işletmeyi dolandırmasına neden olacak çeşitli motivasyonlar olabilir. Lakin bazı koşulların oluşması hile yapılmasını neredeyse kaçınılmaz bir hâle getirmektedir. Bu koşulları “Hile Üçgeni” dediğimiz bir görselle anlatmak daha kolay olacaktır. 


İşletmelerde Çalışan HileleriKaynak: ERTAN Mertcan, “Stok Hata – Hileleri ve Önlenmesine Yönelik Çözümler”,
Platanus Publishing, Mayıs 2020, s. 23.

Hilekârları hileye iten baskı unsurları kişiden kişiye değişkenlik göstermektedir. Birkaç örnekle açıklamak gerekirse; işletme kârlılığının çeşitli sebeplerle kötüye gitmesi, işletme yöneticilerinin kârlılıktan prim veya terfi almaları, kişisel ihtiyaçlar, işletmenin çalışanların beklentilerini karşılayamaması (maaş, hak ettiği değeri görememe vb.), ulaşılması güç hedefler belirlenmesi ve daha bir sürü neden işletmede baskı unsuru oluşmasına sebep olmaktadır.

Fırsat unsuru; hileyi yapma, gizleme ve ceza almaktan kurtulma durumlarının mümkün olduğu koşullarda ortaya çıkar. İşletmede iç kontrol sisteminin ve denetimin eksikliği, suçluların az cezayla veya cezasız bırakılması, bilgiye erişim kapasitesinin yetersizliği, ilgisizlik gibi unsurların varlığı hileye fırsat tanımaktadır. Yukarıdaki eksiklikler arasında belki de en önemlisi iç kontrol sistemidir. Düzgün ve çalışan bir iç kontrol sisteminin var olması hilenin önüne önemli ölçüde geçmektedir.

Her hilekâr yaptığı hileyi kendince haklı gösterme çabası içerisindedir. Bu aşamada hile yapan kişi kendini ikna etmeye ve vicdani olarak rahatlamaya çalışmaktadır. Haklı gösterme unsurları arasında az maaş aldığını düşünmek, hak ettiği değeri görememek, borç aldığını veya işletme için çok önemsiz bir tutar aldığını düşünmek gibi sebepleri saymak mümkündür.

İşletmeler için çalışan hilelerinin önüne geçilmesi kritik öneme sahiptir. Bu bağlamda hilenin “fırsat” ayağı kontrol altına alınmalıdır çünkü “baskı” ve “haklı gösterme” unsurları olmasa dahi işletme koşullarının uygunluğundan dolayı çalışanlar hileye başvurabilmektedir. Bu gerçeğin göz ardı edilmemesi ve yöneticilerin bu konuda bilinçli olmaları gerekmektedir.

Hilenin, kaynağını gizlemesi ve ilk etapta çok büyük etkilerinin olmamasından dolayı tespiti diğer suçlara göre daha zordur. Ayrıca işletmedeki düzensizliğin tespiti yapılsa dahi bunun hatadan mı yoksa hileden mi kaynaklandığını anlamak da pek kolay olmamaktadır. İşletmelerde hilenin ortaya çıkarılması, bazı belirtilerin veya göstergelerin yani kırmızı bayrakların varlığıyla başlar. -Hile ile ilgili belirtiler çok fazla olmakla birlikte bu makalede yalnızca çalışan hileleri konu alındığı için çalışan hilelerini ilgilendiren belirtiler anlatılacaktır.-

Çalışanlar ile ilgili belirtilere örnek vermek gerekirse;

  • Önemli miktarda kişisel borç ve kredi sorunları
  • Suiistimale açık birimlerde yüksek çalışan devir hızı
  • Yıllık izin veya hastalık izni kullanmayan çalışanlar
  • Hileye açık alanlarda görevlerin ayrılığı ilkesinin uygulanmıyor olması
  • Altında çalışan insanlardan borç alan kişiler
  • Uyuşturucu, kumar, alkol vb. kötü alışkanlıklara sahip olan çalışanlar
  • Çabuk sinirlenmek ve agresiflik belirtileri
  • Üzerinde olağanın dışında fazla para taşıyan çalışanlar (1)

Bu belirtilerden bir veya birkaçını gösteren çalışanlara özel olarak dikkat edilmeli ve gözlem altına alınmalıdır. Zira hile konusunu çalışan tek başına gerçekleştirebileceği gibi çalışanlardan birkaçının organize şekilde yürüttüğü bir süreç olması da mümkündür.

Sonuç olarak hile konusu her işletme için çok büyük önem arz etmektedir. Bir hileyi daha meydana gelmeden önlemek, hileyi yapıldıktan sonra tespit etmekten daha ucuzdur. Ayrıca hile gerçekleştikten sonra ortaya çıkarılması daha zor, uğraştırıcı ve zaman istemektedir. Hilenin işletmeye ekonomik zararlarının yanı sıra zaman, emek, yasal cezalar, güven unsurunun zedelenmesi gibi parasal olmayan başka zararları da söz konusudur.

İşletme daima hile yapılacakmış gibi iç denetimlerine devam etmeli, iç kontrol sistemini kurmalı ve çalışır halde tutmalı, kurum içinde dayanışmaya dayalı, dürüst ve açık bir kültür oluşturmalıdır. Söz konusu kültürün oluşmasıyla, uygulanan maddi önlemler daha da işlevsellik kazanacak ve hilenin gerçekleşmesi zorlaşacaktır.

(1) Clayborne, Yvonne M., “Audit Red Flags & Public – Sector Fraud”
https://www.slideserve.com/Anjalena/yvonne-m-clayborne, 13.06.2020 

Yorumlarınızı Bize Yazınız

Soru Sor