Gerçeğe Uygun Değer Daha Gerçek Olacak!
Yürürlükteki Türkiye Muhasebe Standartlarına 2013 yılının başından itibaren yeni bir standart daha eklendi: "TFRS 13 GERÇEĞE UYGUN DEĞER ÖLÇÜMÜ".
Gerçeğe uygun değer esasen muhasebe standartları açısından yeni bir kavram değil. TMS/TFRS setini uygulayanlar açısından gerçeğe uygun değer ölçümlemesi zaten yapılıyor. Birçok muhasebe standardı bazı varlık, yükümlülük ve özkaynak kalemlerinin değerinin ölçümlenmesi ve kamuya açıklanmasında gerçeğe uygun değerin kullanılmasını bazen zorunlu kılıyor bazen de kullanılmasına izin veriyor.
Gerçeğe uygun değer, kısaca bir varlık veya borcun piyasa değeri olarak tanımlanabilir. TFRS 13 bu değeri, piyasa katılımcıları arasında ölçüm tarihinde olağan bir işlemde, bir varlığın satışından elde edilecek veya bir borcun devrinde ödenecek fiyat olarak tanımlıyor (paragraf 9).
TFRS 13 öncesinde, gerçeğe uygun değerin nasıl tespit edileceğine ilişkin bir rehber veya standart yoktu. Dolayısıyla işletmeler gerçeğe uygun değer tespitinde ilgili standartlardaki sınırlı açıklamalar kapsamında kendi belirledikleri ölçütleri kullanarak bir değer tespiti yapıyorlardı. Yani işletmeler aynı varlık veya yükümlülüğün gerçeğe uygun değerini belirlerken farklı yöntemler uygulayıp farklı değerlere ulaşabiliyorlardı. Dolayısıyla gerçeğe uygun değerin ne derece gerçeği yansıttığı tartışma konusuydu!
Oysa gerçeğe uygun değer işletmeye özgü bir değer değil. Aksine piyasayı baz alan bir ölçüm. Bu noktada uygulamada yeknesaklık ihtiyacı oldukça fazla.
Bu kapsamda muhasebe standartlarında belirleyici otoriteler ABD'de FASB (Financial Accounting Standards Board) ile uluslararası alanda IASB'nin (International Accounting Standards Board) ortaklaşa yürüttükleri çalışma sonucunda uygulamada birliği sağlamak adına "IFRS 13 Fair Value Measurement" standardı IASB tarafından yayımlandı. Bu standardın çevirisi olarak da TFRS 13 Gerçeğe Uygun Değer Ölçümü Standardı ülkemizde 30.12.2012 tarihinde yayımlanarak 1.1.2013 ten itibaren yürürlüğe girdi.
IFRS 13 - TFRS 13 neden yayımlandı?
Gerçeğe uygun değerin ölçümlemesini daha net standartlara bağlayan IFRS 13 - TFRS 13'ün yayımlanma gerekçeleri şu şekilde.
- Gerçeğe uygun değer ölçümlemesinde karmaşıklığı azaltıp, uygulamada birliği sağlamak
- Gerçeğe uygun değer tespitine yönelik yapılan dipnot açıklamalarının kapsamını genişletmek, daha fazla bilgi verilmesini sağlamak
- ABD'de uygulanan muhasebe standartları (GAAP) ile uluslararası muhasebe standartları (IFRS) arasında birliktelik sağlamak
Standart ne getiriyor?
TFRS 13 esasen gerçeğe uygun değer ölçümü gerektiren hususları değiştirmiyor. Sadece bu ölçümlemenin nasıl yapılacağını netleştirip tek bir standartta ölçümleme çerçevesi sunuyor.
Standart, varlık veya borçların değerlemesinde kullanılacak bir girdi hiyerarşisi oluşturuyor (Gerçeğe uygun değer hiyerarşisi). Değer tespitinde kullanılacak girdiler temel olarak 3 seviyeye ayrılıyor. Gerçeğe uygun değer tespit edilirken öncelikle seviye-1’de yer alan unsurlar kullanılarak değer tespiti yapılması isteniyor. Yapılamıyorsa seviye-2 ve daha sonra seviye-3 ün kullanılması öngörülüyor.
Seviye-1 Girdileri: Özdeş varlıklar veya borçların aktif piyasalardaki kotasyon fiyatları.
Seviye-2 Girdileri: Varlığa veya borca ilişkin doğrudan veya dolaylı şekilde gözlemlenebilir girdiler (seviye-1 dışı).
Seviye-3 Girdileri: Varlığa veya borca ilişkin gözlemlenebilir olmayan girdiler
Daha detaylı açıklamalar için standartta yer alan açıklamaların dikkatlice okunmasında fayda var. Bu standart neticesinde gerçeğe uygun değer olarak tespit edilecek değerlerin artık gerçeğe daha yakın olacağını ve yatırımcıların daha doğru bilgilendirileceğini umut ediyoruz.
[1] Certified Public Accountant
[2 Certified Management Accountant
[3] Chartered Global Management Accountant
[4]http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/IFRS_Developments_Issue_2/$FILE/IFRS_Developments_Issue_2_GL_IFRS.pdf