Vergi, Maliye, Ekonomi, Sosyal Güvenlik, Ticaret Hukuku Hakkındaki Herşey

Vergi

Mehmet AKARSLAN
Mehmet AKARSLAN
10027OKUNMA

Gelir Vergisinin Tahakkuktan Terkin Edilmesi İşçi ve İşverenler ile AR-Ge Faaliyetleri Yönlerinden Ne Anlama Geliyor?

İşçi ücretleri üzerinden hesaplanarak kesilen, beyan edilen ve ödenmesi gereken safhaya gelen gelir stopaj vergisinden, bazen Devlet işveren lehine almaktan vazgeçerek tahakkuktan terkin etmektedir.

Bu şekilde yapılan teşvik uygulaması “İŞÇİDEN ALIP PATRONA VEREN TEŞVİKLER” diye de adlandırılmaktadır.

Bazı Kanunlarda yer alan tahakkuktan terkin şeklindeki uygulamanın işçi ve işverenler ile araştırma ve geliştirme faaliyetleri yönlerinden ne anlama geldiği hususu vergi Kanunlarında yer alan düzenlemeler dikkate alınarak inceleme konusu yapılmıştır. 

Gelir Vergisi Kanunu ve Vergi Usul Kanunu Yönünden

Gelir Vergisi Kanununun 61 inci maddesinde, “Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir. 

Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez...” hükmüne, aynı Kanunun 94 üncü maddesinde tevkifat yapmak zorunda olanlara, 23 ve müteakip maddelerinde ise gelir vergisinden istisna tutulan ücretlere yer verilmiştir.

Aynı Kanunun;

  • 84 üncü maddesinde, muhtasar beyannamenin, işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler tarafından kesilen vergilerin matrahları ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirmesine mahsus olduğu, (1)
  • 96 ncı maddesinde, vergi tevkifatının, 94'üncü madde kapsamına giren nakten veya hesaben yapılan ödemelere uygulanacağı, hesaben ödeme deyiminin, vergi tevkifatına tabi kazanç ve iratları ödeyenleri istihkak sahiplerine karşı borçlu durumda gösteren her türlü kayıt ve işlemleri ifade edeceği, vergi tevkifatının, ücret ödemelerinde safi tutar üzerinden yapılması gerektiği,
  • 97 nci maddesinde, işverenlerin, hizmet erbabına ödedikleri ücretlerden 94'üncü madde gereğince yaptıkları vergi tevkifatını Vergi Usul Kanunu'nda yazılı ücret bordrosunda veya bordro yerine geçen diğer kayıtlarda göstermeye mecbur oldukları, yapılan vergi tevkifatının, vergi kesenin kayıt ve hesaplarında ayrıca gösterileceği,
  • 98 inci maddesinde, 94'üncü madde gereğince vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanların bir ay içinde yaptıkları ödemeler veya tahakkuk ettirdikleri karlar ve iratlar ile bunlardan tevkif ettikleri vergileri ertesi ayın yirmiüçüncü günü akşamına kadar ödeme veya tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesine bildirmeye mecbur oldukları, (2)

hükümleri yer almaktadır.

Vergi Usul Kanununun “Ücretlere ait kayıt ve vesikalar” başlıklı bölümünün 238 inci maddesinde, “İşverenler her ay ödedikleri ücretler için (Ücret bordrosu) tutmaya mecburdurlar. Gelir Vergisi Kanununa göre vergiden muaf olan ücretlerle diğer ücret üzerinden vergiye tabi hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri için bordro tutulmaz.” hükmü yer almakta olup, anılan madde de ücret bordrolarında bulunması gereken bilgilere de yer verilmiştir.

Yukarıda yer verilen hükümler birlikte değerlendirildiğinde;

  • Gelir vergisinden muaf olan ücretler için ücret bordrosu düzenlenmez, başka ödemeler ve diğer mevzuat için ücret bordrosu düzenlense dahi bu ödemeler bordroya dahil edilmez.
  • Gelir vergisinden kısmen veya tamamen istisna edilen ücret ödemeleri, ücret bordrosu üzerinde vergi matrahına dahil edilmemek suretiyle istisna uygulanır. İdarenin bilgi toplaması veya istatistik amaçlı uygulamaları hariç olmak üzere istisna tutarlar için tevkifat yapılmaz ve muhtasar beyanname verilmez, başka ödemeler için muhtasar beyanname verilse dahi istisna tutarlar beyannamenin tahakkuk tutarına dahil edilmez.
  • Ücret bordrosu düzenlenen bazı durumlarda gelir stopaj vergisi ilgili mevzuata göre hesap edilir ve nakden veya hesaben ödemenin yapıldığı dönemin muhtasar beyannamesine ithal edilir. Beyanname üzerinden gelir stopaj vergisi kendi mevzuatına uygun olarak tahakkuk ettirilir. Devlete ödenecek duruma gelen gelir stopaj vergisini, Devlet işveren (vergi sorumlusu) lehine kısmen veya tamamen almaktan vazgeçebilir. Bu uygulama “tahakkuktan terkin” işlemi diye nitelendirilir.
  • Sosyal güvenlik mevzuatının farklılık gösterdiği durumlarda kendi mevzuatı ayrıca dikkate alınacaktır.

Yukarıda ilk iki durumda hak sahibi ücretli olduğundan net maaşında muaf veya istisna olan ücret tutarına isabet eden vergi kısmı kadar artış olur.

Üçüncü durumda yani tahakkuktan terkin işlemi uygulanan durumda ise ücret üzerinden kesilen vergiyi Devlet, kısmen veya tamamen almaktan vazgeçerek işverene bırakır. Bir anlamda işçinin ücretinden kesilen vergi işverene bırakılmış, işveren teşvik edilmiş olur

Serbest Bölgelerde Gelir Vergisi Stopajı Teşviki Uygulaması Yönünden

Genel olarak serbest bölgeler; ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sınai ve ticari faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerlerdir.

İhracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek, uluslararası ticareti geliştirmek amaçlarını gerçekleştirmek için kurulurlar.

Üretimin ve ihracatın artırılmasına yönelik amaca ulaşılabilmesi için bu bölgelere ilişkin mevzuatın esnetilmeden uygulanması önem arzetmektedir. Aksi takdirde ciddi kurumsal firmalar bölgelerden gider, yerlerine üretimle ihracatla ilgisi olmayan firmalar gelir.

Belirtilen amaçların gerçekleştirilmesi ve bölgelere üretici ihracatçı firmaların çekilmesi için Avrupa Birliğine üyelik tarihine kadar diğer teşvik ve desteklerin yanında bölgede çalışanların ücretleri nedeniyle teşvik hükümleri de uygulanmaktadır.

3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanununun geçici 3 üncü maddesinin ikinci fıkrasının 5810 ve 6772 sayılı Kanunlarla değişik (b) bendi aşağıdaki gibidir;

“b) Bu bölgelerde üretilen ürünlerin FOB bedelinin en az %85’ini yurt dışına ihraç eden mükelleflerin istihdam ettikleri personele ödedikleri ücretler üzerinden asgari geçim indirimi uygulandıktan sonra hesaplanan gelir vergisi, verilecek muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk eden vergiden indirilmek suretiyle terkin edilir. Bu oranı %50’ye kadar indirmeye ve kanuni seviyesine kadar yükseltmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. Bakanlar Kurulu bu yetkiyi, stratejik, büyük ölçekli veya öncelikli yatırımlar ile konusu, sektörü ve niteliği itibarıyla proje bazında desteklenmesine karar verilen yatırımlara yönelik olarak, bölge, sektör ya da faaliyet alanı itibarıyla farklılaştırarak veya kademelendirerek kullanabilir. Yıllık satış tutarı bu oranın altında kalan mükelleflerden zamanında tahsil edilmeyen vergiler cezasız olarak, gecikme zammıyla birlikte tahsil edilir.

Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir.”(3)

Serbest bölgelerde terkin uygulaması:

Serbest bölgelerde gelir stopaj vergisi teşviki uygulaması tecil ve terkin olmak üzere iki aşamada gerçekleşmektedir;

Teşvik kapsamında değerlendirilen ücretler üzerinden hesaplanan gelir vergisi, muhtasar beyannameyle genel hükümlere uygun olarak beyan edilmektedir.

Her ay beyan edilen tutarların tahakkuktan terkin edilecek kısımları vergi dairesince tarh ve tahakkuk ettirilerek tecil edilmektedir. Bu tecil diğer tecillerden farklı olarak borç sorgulamasında ödenmiş tutar gibi değerlendirildiğinden mükellefin durumunu olumsuz etkilememektedir.

Bir yılın sonunda mükellefin yurt dışı ihracat tutarının toplam satış tutarına oranı, %85 veya üzerinde gerçekleştiğinin YMM faaliyet raporu ile tespit edilmesi halinde, vergi dairesince yıl içinde tecil edilen her aya ait vergiler terkin edilmektedir.

Yıl içinde beyan ettiği vergiyi süresi içinde ödeyen mükelleflerin durumu:

Serbest bölgede üretim faaliyetinde bulunan işletmelerde çalıştırılan ve yıl içinde gelir vergisi tevkifatı yapılmış olan ücretlerde; işverenin yılsonu itibarıyla ürettikleri ürünlerin %85'ini yurt dışına ihraç etme şartını gerçekleştirmesi halinde, yıl içinde verilen muhtasar beyannameler üzerinden hesaplanan ve ödenen ücretlere ilişkin gelir vergisi tevkifat tutarları mükelleflere red ve iade edilmek suretiyle gelir vergisi teşvikinden yararlandırılmaktadır.

Tahakkuktan terkin işleminin işçi ve işveren yönünden değerlendirilmesi:

Serbest Bölgeler Kanununun geçici 3 üncü maddesinin ikinci fıkrasının (b) bendinin 6772 sayılı Kanun ile yapılan değişikliğin gerekçesinde, “3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu'nun temel amacı, ihracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek olup bu amaç çerçevesinde kanunun getirdiği teşvikler genel olarak üretici ve ihracatçılara yöneliktir. Böylece, üretici ve ihracatçılara istihdam nedeniyle katlandıkları mali yüklerin hafifletilmesi açısından önemli bir destek sağlanmaktadır. Gelir stopaj teşviki işçilere sağlanan avantaj olmayıp işverenlerin istihdam maliyetini azaltmaya yönelik bir teşviktir. Dolayısıyla, çalışanların bu teşvik unsuru üzerinden hak iddia etmeleri söz konusu olmayacaktır. Bu düzenlemeyle, işçi üzerinden hesaplanan gelir vergisi stopajı teşvikinin işverene ait olduğu hususunun açıklığa kavuşturulması ve uygulamada ortaya çıkan ihtilafların giderilerek öngörülebilirliğin sağlanması amaçlanmaktadır.”(4) görüşü yer almaktadır.

Gerekçede yer alan şekliyle, Gelir stopaj vergisi teşviki işçilere sağlanan avantaj olmayıp işverenlerin istihdam maliyetini azaltmaya yöneliktir. Çalışanların bu teşvik unsuru üzerinde hak iddia etmeleri söz konusu olmaması gerekir. İlgili genel tebliğdeki “tahakkuktan terkin” şeklindeki düzenlemenin İş Mahkemeleri ve Yargıtay nezdinde ihtilaf yapılması nedeniyle ortaya çıkan belirsizlikler de 6772 sayılı Kanun ile giderilmiş görülmektedir.

Tahakkuktan Terkin Uygulama Örnekleri

İşverenlere, istihdam nedeniyle katlandıkları mali yüklerin hafifletilmesi ve ilave istihdam yaratılmasının sağlanması açısından bazı sektör ve faaliyet alanları itibariyle gelir stopaj vergisi teşviki tahakkuktan terkin şeklinde sağlanmaktadır.

Tahakkuktan terkin şeklinde gelir stopaj vergisi teşviki sağlanan bazı düzenlemelere aşağıda yer verilmiştir:

  • 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanununun 33 üncü maddesinde yer alan “Yurt dışına hizmet veren işletmelerde indirim”,
  • Gelir Vergisi Kanununun Geçici 80 inci maddesinde yer alan gelir stopaj vergisi teşviki,
  • 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanununun geçici 3 üncü maddesinin ikinci fıkrasının (b) bendi,
  • 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanun (Gelir stopaj teşviki hükümleri Geçici Maddeler 19, 20, 21)
  • 5084 Sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (Gelir stopaj vergisi yönünden uygulama süresi 31.12.2012 tarihinde sona erdi)
  • 5225 sayılı Kültür Yatırımları ve Girişimlerini Teşvik Kanununda yer alan gelir vergisi stopajı indirimi, (Madde 5/b)
  • 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun, (Madde 3/2) (GVK: Geçici madde 75 uyarınca 31/12/2023 tarihine kadar tahakkuktan terkin uygulanmaktadır.)

Söz konusu gelir stopaj vergisi teşviklerinin uygulaması, işçi, işveren veya sendikalar tarafından gerek vergi mahkemelerinde gerekse iş mahkemeleri nezdinde az miktardaki istisnalar dışında ihtilaf yapılmamıştır. 

Değerlendirme

Ülkelerin rekabet gücünü belirleyen temel faktörlerin başında ülkenin mevcut teknoloji seviyesi gelmektedir. Uzun dönemde fiziki sermaye gibi ekonomik büyümenin belirleyicilerinin verimi azalırken, Ar-Ge, teknoloji ve insan kaynakları yatırımlarında sabit ve artan verim koşulları geçerli olabilmektedir.

Dolayısıyla, yenilikçilik kültürü, teknolojik gelişme ve onu besleyen Ar-Ge yatırımları, bilim adamı ve araştırmacı sayısı ve kalitesi, giderek yeni bilgilere ve buluşlara daha bağımlı hale gelen günümüz ekonomilerinin uluslararası rekabet gücünü artırmaktadır…Ulusal rekabet gücünü artırmak isteyen ülkelerin yüksek Ar-Ge yoğunluğuna, yüksek yenilikçilik becerisine ve yüksek katma-değer üretmeye dayanan rekabet üstünlüğü anlayışına geçmeleri gerekmektedir. (5)

Halen Ülkemizde, 26.6.2001 tarihli ve 4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununda ve 3.7.2014 tarihli ve 6550 sayılı Araştırma Altyapılarının Desteklenmesine Dair Kanunda ücretler, gelir vergisinden kısmen veya tamamen müstesna edilerek vergi alınmamaktadır. Ücretler üzerinden hesaplanan vergiler çalışanlara bırakılmak suretiyle çalışanlar teşvik edilmektedir.

Ülkemiz için çok büyük önem gösteren araştırma ve geliştirme faaliyetlerden beklenilen olumlu sonuca ulaşılabilmesi, araştırmacı ve nitelikli işgücü istihdamının desteklenmesi, yurtdışındaki Türk araştırmacıların yurt içinde istihdamının özendirilmesi için ilgili Kanunlarda yer alan teşvik ve desteklerin çalışanlara verilmek suretiyle nitelikli personelin teşvik edilmesinin daha uygun olacağı değerlendirilmektedir.

(Bu yazıda yer alan görüşler tümüyle yazarına ait olup, hiçbir biçimde bir kurumun görüşü olarak kullanılamaz ve değerlendirilemez. Yazıda yer alan değerlendirme ve yanlışlıklardan yazarı sorumludur)

  • Gelir Vergisi Kanununun 98/A maddesinde Muhtasar ve prim hizmet beyannamesine ilişkin düzenlemeler yer almaktadır.
  • 03.2019 tarih ve 115 sayılı Vergi Usul Kanunu Sirküleri ile muhtasar beyannamesinin verme ve ödeme süreleri izleyen ayın 26’sı olarak yeniden belirlendi
  • Madde hükmünde yer alan yetkiye istinaden Hazine ve Maliye Bakanlığınca 12.03.2009 tarihi ve 27167 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 1 seri No.lu 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu Genel Tebliğinde uygulamaya ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir.
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurul Tutanağı, sahife 34; 26. Dönem 2.Yasama Yılı 68. Birleşim Dördüncü Oturum 09 Şubat 2017 Perşembe
  • Dönem: 23 Yasama Yılı: 2 TBMM Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun Tasarısı ile Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonunun 11.12.2007 tarihli Raporu (1/483)

Yorumlarınızı Bize Yazınız

Soru Sor