Enflasyon Hedeflemesi Politikası Nedir?
Günümüzde merkez bankalarının görevlerine baktığımızda pek çok önemli görevi bulunmaktadır. Finansal istikrar, döviz kurunda istikrar ve fiyat istikrarı bunlardan birkaçıdır. Merkez bankalarının en temel amacı ise fiyat istikrarının sağlamak ve sürdürmektir. Fiyat istikrarını sağlamak için çeşitli para politikası araçlarını kullanmaktadır. Açık Piyasa işlemleri, zorunlu karşılık ayırma, reeskont işlemleri ve faiz oranları gibi unsurlar fiyat istikrarının sağlanmasında göze çarpan araçlardır. Günümüzde modern bir para politikası aracı olarak enflasyon hedeflemesi ise örnek uygulamalarıyla kamuoyunda oldukça yer bulmaktadır. Peki enflasyon hedeflemesi neyi amaçlar?
Enflasyon hedeflemesi nedir?
Enflasyon hedeflemesi merkez bankasının sürdürülebilir para politikası ve nihai amacı olan fiyat istikrarını gerçekleştirebilmesi için dönem başında sayısal bir rakam ya da bir değer koyması ve bunu kamuoyuna duyurması şeklinde tasvir edilebilir. Enflasyon hedeflemesinde merkez bankası dönem sonunda ya da belirli bir zaman diliminde enflasyon değerlerine ulaşacağına dair bir taahhütte bulunur ve bunu gerçekleştirmek için kısa vadeli faiz oranlarını araç olarak kullanır.
Gelişimi
1970’lerde Bretton Woods sisteminin çöküşü ile beraber dünya ekonomileri yüksek enflasyon sorununa çözüm arayışına girmiştir. Fiyat istikrarının geliştirilmesi için merkez bankaları tarafından çözüm önerileri tartışılmış, uzun dönemde enflasyon ile mücadele de farklı deneyimlere neden olmuştur.
1989 yılında ilk defa Yeni Zelanda tarafından enflasyon hedeflemesi rejimi uygulanmaya başlanmış, başarılı sonuçlar alınması ile beraber birçok gelişmekte olan ülkeye enflasyonla mücadelede politika olarak önerilmiştir. Enflasyon hedeflemesi rejimi diğer ülkelerde de başarılı bir şekilde uygulama alanı bulmaya başlayınca, yavaş yavaş bu politika benimsenmeye başlanmıştır. Türkiye de 2002-2005 yılları arası örtük enflasyon hedeflemesi uygulanmış, 2006 yılından itibaren de açık enflasyon hedeflemesi politikasına geçilmiştir.
Enflasyon hedeflemesinin başarılı olmasının koşulları
Enflasyon hedeflemesi politikası süresince para otoritesi yani Merkez Bankasının karar alma sürecinde kurumsallaşma, hesap verilebilirlik, şeffaflık ve esneklik gibi unsurlara sahip olması gerekir.
Karar alma da kurumsallaşma, Politika kararlarının alınacağı tarihlerin belirli olması ve bunun kamuoyu ile paylaşılması, alınan kararların gerekçelendirilerek açıklanması gibi unsurlar kurumsallaşma olarak ifade edilir.
Hesap Verilebilirlik unsuruna baktığımızda merkez bankası enflasyon hedeflerine ilişkin açıklamalarda bulunurken piyasadaki arz talep koşulları, Kredi maliyetleri, kamu özel sektör fiyatlamaları, iş gücü maliyetleri göz önünde bulundurarak kararlarını alır. Dışsal Şoklara ilişkin Örneğin; petrol fiyatlarındaki artışlar, küresel ekonomide yaşanan belirsizliklere karşı (+, -) 2 puan belirsizlik aralığı vardır. Banka 3’er aylık dönemler sonu itibari ile sapmaya neden olan unsurları rapor olarak bizlere sunar. Belirsizlik aralığı, hedeflerden sapma aralığı olarak da nitelendirilebilir.
Şeffaflık ise hedeflemelerin para otoritesi tarafından ilan edilmesi, kamuoyuna sunulmasını, Enflasyon hedeflerini ve gerçekleşmelerinin belirli aralıklarla yayınlaması yani bilgi sunma ve raporlama aşamasını gerçekleştirilmesidir. Bu unsur ayrıca iktisadi ajanların beklentilerini de olumlu yönde etkiler tüketim, tasarruf, yatırım kararları üzerinde etkili rol oynar.
Güvenilirlik unsuru merkez bankalarının politika başarısı ile ya da enflasyon hedeflemesinde kat ettiği olumlu gelişmelere göre şekil alır. Eğer banka dönem başında açıkladığı hedefler doğrultusunda ilerleme kat etmiş ve hedeflerini tutturmaya yönelik sonuçlar almışsa, kredibilitenin arttığından bahsedilebilir.
Esneklik unsurunda makro ekonomik politikalar göze çarpar. Politika makroekonomik göstergelere göre esneklik kazanır. Örneğin; durgun seyreden ve büyümenin olumsuz etkileneceği bir ekonomi varsayımı ile para politikası kurulu faiz politikası gevşetebilir ve istenen büyüme oranlarına ulaşma sağlanabilir. Fazla esneklik güven kaybına, sıkı rejim ise reel ekonomide istikrarsızlıkları sebep olabilir.
Enflasyon hedeflemesi ve Türkiye analizi
Türkiye 2001 krizinin de etkisi ile birlikte 2002 yılında örtük enflasyon hedeflemesi rejimini geçmiş, 2001 krizinde yüksek enflasyonun getirdiği sıkıntılı süreçle beraber enflasyonu tek hanelere indirme hedefi koymuştur. Bu kapsamda gerçekleşmeler için tabloya bakmakta yarar var.
| Enflasyon | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 |
|---|---|---|---|---|
| Hedef | 35 | 20 | 12 | 8 |
| Gerçekleşen | 29,7 | 18,4 | 9,3 | 7,7 |
Tablo 1
Tabloya baktığımızda 2002-2005 yılları arası hedeflenen enflasyon rakamlarında ciddi bir başarı gözlenmekte ve 2004 yılından itibaren ülkemiz enflasyonu tek haneli rakamlara ulaştırmıştır. Kısa vadeli faiz oranları(Politika faiz oranı) bu süreçte etkin olarak kullanılmıştır. Kuşkusuz böyle bir tablonun ortaya çıkmasında merkez bankasının bağımsızlığına ilişkin alınan kararlarda etkili olmuştur (Amaç ve araç bağımsızlığı). Hazineye açılan avansların 2001 yılında tamamen kaldırılması, nihai hedef olarak fiyat istikrarı doğrultusunda para politikası araçlarının serbestçe kullanımı bunlara örnek gösterilebilir.
2006 yılından itibaren Merkez bankası açık enflasyon hedeflemesine geçmiştir. Bu kapsamda enflasyon hedeflerini şeffaflık doğrultusunda kamuoyu ile paylaşıp iktisadi ajanların beklentilerini bu doğrultuda etkilemeye çalışmıştır.
Şimdi de 2006 yılından sonra enflasyon hedeflemesinin ne kadar başarılı olduğuna bakalım
| Enflasyon | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 |
|---|---|---|---|---|
| Hedeflenen | 5 | 4 | 4 | 7,5< |
| Gerçekleşen | 9,7 | 8,4 | 10,1 | 6,5 |
Tablo 2
Tablomuza baktığımızda da açık enflasyon hedeflemesinin ilk yıllarında hedeflerden sapma olduğu görülmekte. Kuşkusuz bunun önemli etmenlerinden biri 2008 yılında yaşanan küresel finans krizi ile oluşan dışsal şoklar olduğu söylenilebilir.(Petrol ve emtia fiyatlarında artış, kuraklıktan dolayı gıda fiyatlarında yükselme, Kriz nedeniyle oluşan durgunluktan dolayı yapılan gevşek para politikaları vb.)
| Enflasyon | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hedeflenen | 6,5 | 5,5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Gerçekleşen | 6,4 | 10,4 | 6,2 | 7,4 | 8,2 | 8,8 | 8,5 | 11,92 |
2010 yılından sonra ise belirsizlik aralığı hariç sapma 2011 yılında görülüyor (2011-2013). 2011 yılında oluşan bu sapma ise o dönemde uygulanan yüksek kur politikası.(Politika faiz oranın düşürülmesi) Kurların yükselmesi ile ithal malların fiyatlarının artması maliyet enflasyonunu yaratmış olup, hedeflenen doğrultudan uzaklaştırmıştır.
2014 yılından sonra son 3 yıla baktığımızda ise hedeflerin stabil doğrultuda gitmesi şaşırtıcı görünüyor. Bu dönemdeki sapmalarda 2015 yılında gerçekleşen seçimlerde koalisyon kurma çabaları, erken seçim, TL’nin dış değer kaybının sürmesi, 15 Temmuz olayları, petrol fiyatlarında süregelen artış, gibi unsurlar enflasyonu yukarı iten etmenler olmuştur.
Sonuç
Bugün baktığımızda; enflasyon hedeflerinin belirlenmesi, fiyat istikrarın sağlanmasında önemli rol oynaması, büyümeyi olumlu etkilemesi, ekonomik şoklara karşın ülke ekonomisinin dayanıklılığının artması yönünden enflasyon hedeflemesi oldukça önemlidir. Şeffaflık, hesap verilebilirlik, esneklik gibi önkoşulların gerçekleşmesi ile hem iktisadi ajanlara güven vermekte hem de belirsizlikleri bertaraf etmektedir. Ülkemize gelince 2001 krizi sonrası kronik yüksek enflasyonun enflasyon hedeflemesi politikası ile 2002-2005 yılları arası tek haneli rakamlara indirmeyi başarabilmiştir. İlerleyen yıllarda yukarda sayılan sebeplerden dolayı sürdürülebilir kılamamıştır. Bunu sürdürülebilir kılmak için faiz politikasının işlerliğinin çalıştırılması, hedeflemelerin büyüme oranı ile eşanlı gerçekleşmesi, merkez bankası araçları ile kurun savunulması, TL’nin dış değer kaybının önlenmesinin şart olduğu açıktır.
- PINAR Abuzer ve ERDAL Bahar, Para Banka Kredi Politikası, Turhan Kitabevi, Ankara,2013
- TCMB, Enflasyon Hedeflemesi Rejimi
- PEKER Hasan Sencer, Türkiye’de Enflasyon ve Enflasyon Hedeflemesi Uygulamasının Değerlendirilmesi, SÜ İİBF Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi
-Merkez Bankası Enflasyon Hedefleri