Tasarım Faaliyetlerinin Ar-Ge Faaliyetlerine Dâhil Edilmesi ve Steve Jobs Örneği
1 Nisan 1976'da Steve Jobs (Jobs) ve Stephen Gary Wozniak (Wozniak) Apple Computer'i kurduklarında, vizyonları sadece 25 dolardan hazırlanan bilgisayar devrelerini hazırlamak ve bu devreleri 50 dolara satmaktı. Öncelikle, Apple I ve Apple II hayata geçirildi. Mutfakta olgunlaşan her yemeğin arkasındaki aşçı Wozniak (Apple I ve Apple II isimli bilgisayarların geliştiricisi.) olmasına rağmen, şirketin hızla büyümesinde en önemli faktör Job'un yemek sunumundaki mükemmellik tutkusu (tasarım) idi. Wozniak daha önce görülmemiş bir başarıya imza atmış ve Apple II'de iki çip ve entegreyi tek bir karta sığdırmayı başarmıştı. Wozniak yetenekli bir mühendis iken, Jobs'un ilgi alanları son derece farklıydı. Onun odak noktası ekran, kasa vb.lerinin nasıl olması gerektiğiydi.
Jobs'un arkadaşları:
"Genç yaşından itibaren, Steve bilgisayar tasarımı konusundaki üstün becerisinin farkındaydı. Başka insanların bilgisayarına baktığında, sevimsiz renkleri, devasa monitörleri olan, hantal kutular görüyordu. O sıkıcı, kasvetli, tarzdan yoksun biçimlerden kurtarmak için, Steve, Apple II'yi yüksek kaliteli plastikten yapılmış bir kutuyla hazırlamıştı. Macintosh, özgün tasarım duygusunu vurguladığı ikinci üründü; sürprizin, zarafetin ve zekânın birleştiği bir karışım NEXT küpün atası. Olmaları gerektiği kadar fonksiyonel olmayabilirlerdi, belirgin bir şekilde asi olabilirlerdi, ama daima çarpıcı, seçkin, farklı bir görüntüye sahipti."
"Steve'nin bağlantıda olduğu her projede, seçkinlik, kullanım kolaylığı ve tasarım zarafeti ön plandaydı. iTunes bu konuda bir istisna değildi."
Jobs:
"Çoğu insanların sözlüğünde 'tasarım' kelimesi sadece görüntü anlamına gelir. İç dekorasyon, kanepe ve perdelerin kumaşı vs. Ama benim için hiç bir şey tasarımın anlamından bu kadar uzak olamaz. Tasarım, insan ürünü bir yaratımın, ruh özünün kendini peş peşe dış katmanlarda ifade etmesidir. "
Toparlayacak olursak, Jobs belki bir mühendis değildi ama son kullanıcı deneyimi, ürünün tasarlanması ve pazarlanması konusunda ikon olmuş bir isimdi.
Günümüzde, Ar-Ge faaliyetlerini teşvik etmek amacıyla Ar-Ge mevzuatı ve nakit destek programları kapsamında sağlanan farklı teşvik ve destekler bulunmaktadır. (5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu Kapsamında Ar-Ge İndirimi, 5746 Sayılı Kanun Kapsamında Sağlanan Destek ve Teşvikler, 4691 Sayılı Kanun Kapsamında Sağlanan Destek ve Teşvikler, Nakit Destek Programları) Fakat pazar ve kullanıcı ihtiyaçlarına yön veren tasarım, 2016 yılına kadar ülkemizde doğrudan destek sağlanan bir etkinlik haline gelememiştir.
2016 yılında, araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin yanı sıra tasarımı da teşvik kapsamına alan 6676 sayılı "Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun", 26 Şubat 2016 tarihli ve 29636 numaralı Resmi Gazete'de yayımlanarak yasalaşmıştır. Ar-Ge reformu olarak adlandırılan pakette; Ar-Ge yatırımlarını özendirmek, nitelikli üretim yapısına geçilmesini sağlamak, katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesini sağlamak vb. amaçlarla birçok düzenleme hayata geçirilmiştir. Reform paketinin getirdiği önemli yeniliklerden biri de tasarım faaliyetlerini de Ar-Ge faaliyetlerine dâhil etmek olmuştur.
6676 sayılı Kanun kapsamında, tasarım faaliyeti ile ilgili getirilen düzenlemelere aşağıda özetle yer verilmiştir.
- 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nun Tanımlar başlıklı 3’üncü maddesine ve bunun paralelinde yine söz konusu Kanunun 27’nci maddesi ile 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun’un Tanımlar başlıklı 2’nci maddesine; Tasarım Faaliyeti, Tasarım Projesi, Tasarım Personeli ve Tasarımcı tanımları yapılmıştır.
- 5746 sayılı Kanun kapsamına, tasarım merkezlerinde çalışan tasarım personeli de dâhil edilmiştir.
- 4691 sayılı Kanun’un geçici 2’nci maddesinde yapılan değişiklikle; yazılım ve AR-GE faaliyetlerinde olduğu gibi tasarım faaliyetlerinden elde edilen kazançlar da 31/12/2023 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden ve bölgede çalışan tasarım personelinin ücretleri de 31/12/2023 tarihine kadar her türlü vergiden istisna edilmiştir. Yine 4691 sayılı Kanun'da yer alan AR-GE, yazılım ifadelerinin yanına tasarım ifadesi eklenmiştir.
- 5746 sayılı Kanun’un 4’üncü maddesinin ikinci fıkrasında yapılan değişiklikle ilgili teşviklerden yararlanacak tasarım destek personeli için de yüzde on sınırı uygulanacaktır.
- 5746 sayılı Kanun’un indirim, istisna, destek ve teşvik unsurları başlıklı 3’üncü maddesinin birinci fıkrasında yapılan değişiklikle, Bakanlar Kurulu'nca belirlenecek kriterlere haiz Ar-Ge ve tasarım merkezlerine ilave destek sağlanabilecektir.
- Siparişe dayalı olarak yürütülen Ar-Ge veya tasarım faaliyetleri destek kapsamına alınmıştır.
Türkiye’de inovasyonun önemi anlaşılmış olmakla birlikte, Wozniak gibi dahi mühendislere Ar-Ge ve yazılım teşviki verilirken, inovasyon sürecinin önemli bir aşaması olan tasarımdaki Jobs'lar teşvik kapsamı dışında yer almaktaydı.
İlgili düzenlemeler sonrasında ise; tüketici gereksinimleri ile doğrudan ilişki içinde olan tasarım faaliyeti, ticari başarı şansını büyük ölçüde artırmasından dolayı, doğrudan desteklenerek, bir nevi inovasyonun asli ve merkezi bir unsuru haline getirilmiştir. Ve böylece, Wozniak ve Jobs gibi kendi alanlarındaki dâhilerin bir araya getirilme olanağı doğmuştur.