İmdat TÜRKAYGiriş: 25.03.2021 - 09:30Güncelleme:25.03.2021 - 10:45

22570OKUNMA

Dar Mükellef Gerçek Kişilerin Yıllık Beyanname/Münferit Beyanname Vermesi

Gelir Vergisi Kanununda yıllık beyanname vermek suretiyle vergilendirme ilkesi esas olarak tam mükellefiyet ve dar mükellefiyet esasına göre belirlenmiştir. Genel olarak tevkif suretiyle vergilendirilmiş bazı kazanç ve iratların belli şartlar ve sınırlamalarla beyan dışı tutulmasıyla vergilendirmede kolaylık sağlanmıştır. Özellikle dar mükellefiyette tevkifata tabi birçok kazanç ve iratlar yıllık beyan ilkesinin dışında tutulmuştur.

Tam mükellef olan bir kişi hem Türkiye’den hem de varsa Türkiye dışından elde ettiği gelirlerden dolayı Türkiye’de vergiye tabi olmaktadır. Gelir Vergisi Kanunu açısından ikametgâhı Türkiye’de olanlar tam mükellef sayılmaktadır. Bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı olarak 6 aydan fazla oturanlar ise Türkiye’de yerleşmiş sayılırlar. Türkiye’den geçici olarak yapılan ayrılmalar devamlılık şartını ortadan kaldırmaz. Bir kişinin Türkiye’de ikametgahı olmasa bile Türkiye’de birinin yanında kaldığı sürenin bir takvim yılı içinde 6 aylık süreyi (183 gün) aşması, tam mükellef kabul edilmek için yeterli görülmektedir.

Türkiye’ de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler (dar mükellefler) ise, yalnızca Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler. Buna göre, Türkiye’de bir ikametgahı bulunmayanlar ile Türkiye’de 6 aydan daha kısa süre bulunanlar dar mükellef olarak vergilendirilir.

Gelir Vergisi Kanunu’na göre Türkiye'de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler sadece Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler. Dar mükellefiyete tabi kimseler bakımından diğer kazanç ve iradın Türkiye'de elde edilmesi için, bu kazanç veya iratları doğuran işin veya muamelenin Türkiye'de ifa edilmesi veya Türkiye'de değerlendirilmesi gerekir. Değerlendirmeden maksat, ödemenin Türkiye'de yapılması veya ödeme yabancı memlekette yapılmışsa, Türkiye'de ödeyenin veya nam ve hesabına ödeme yapılanın hesaplarına intikal ettirilmesi veya karından ayrılmasıdır.

Diğer taraftan, çalışma veya oturma izni alarak yurtdışında yaşayan Türk vatandaşları da dar mükellef kapsamında değerlendirilmektedir. 210 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde yapılan açıklamalara göre, kamu kurumlarına veya merkezi Türkiye’de bulunan özel teşebbüslere bağlı olarak işleri sebebiyle yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları hariç olmak üzere, çalışma veya oturma izni alarak altı aydan daha fazla bir süredir yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratları bakımından dar mükellefiyet esasında vergilendirilmektedir.

193 sayılı GVK’nın 86/2. maddesinde yer alan hüküm gereğince dar mükellefler; tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar için yıllık beyanname vermeyecekler ve diğer gelirleri için beyanname vermeleri halinde de bu gelirlerini beyannameye dahil etmeyeceklerdir.

Ancak, dar mükellef gerçek kişiler ticari kazançları ve gerçek usulde tespit edilen zirai kazançları ile tevkif yoluyla vergilendirilmemiş menkul sermaye iratları, gayrimenkul sermaye iratları ve serbest meslek kazançları için yıllık beyanname vermek zorundadır.

Bu çerçevede, dar mükellefiyet esasında vergilendirilecek olanların Türkiye'de elde ettiği gelirin tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücret, serbest meslek kazancı, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile kurumlardan elde edilen kar paylarından, değer artış kazancı veya arızi kazançtan ibaret olması halinde gelir toplanmayacak ve beyanname verilmeyecektir.

Öte yandan, GVK’nın “Sergi ve Panayır İstisnası” başlıklı 30. maddesine göre, dar mükellefiyete tabi olanların; Hükümetin müsaadesiyle açılan sergi ve panayırlarda yaptıkları ticari faaliyetlerden elde ettikleri kazançlar (Türkiye'de başkaca iş yeri ve daimi temsilcileri bulunmamak şartıyla) ile bu sergi ve panayırlarda yaptıkları serbest meslek faaliyetlerinden elde ettikleri kazançlar gelir vergisinden müstesna edilmiştir.

Tevkif yoluyla vergilendirilmemiş konut kira geliri elde eden dar mükellef gerçek kişiler, (yurt dışında yerleşik olup, dar mükellefiyet esasında vergilendirilmekte olan Türk vatandaşları da dahil) mesken kira gelirinin 2020 yılı için istisna tutarı olan 6.600 TL’yi aşmaması halinde yıllık beyanname vermeyecektir. Konut kira gelirinin istisna tutarını aşması halinde beyan edilmesi gerekmektedir.

Serbest meslek faaliyetinde, GVK’nın 94. maddesine göre, dar mükelleflerden telif ve patent satışından dolayı %20, diğer serbest meslek kazançlarında da %20 oranında tevkifat yapılmaktadır. Tevkif yoluyla vergilendirilmiş serbest meslek kazancından dolayı dar mükellef serbest meslek erbabının yıllık beyanname vermesi söz konusu değildir.

Dar mükellef gerçek kişiler (yurt dışında yerleşik olup, dar mükellefiyet esasında vergilendirilmekte olan Türk vatandaşları dahil), ticari kazançları ve gerçek usulde tespit edilen zirai kazançları için mutlaka yıllık beyanname vereceklerdir. Buna göre, dar mükelleflerin, 2020 yılında elde edilen beyana tabi ticari ve zirai kazançlarına ilişkin gelirlerinin, Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi ile 1–31 Mart 2021 tarihleri arasında beyan edilmesi gerekmektedir.

GVK’nın 86/2. maddesinde yer alan hüküm gereğince dar mükellefler, tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; ücret, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar için yıllık beyanname vermeyecekler ve diğer gelirleri için beyanname vermeleri halinde de bu gelirlerini beyannameye dahil etmeyeceklerdir.

Örnek 1: Dar mükellef ödevli, sahibi olduğu konutu 2020 yılında kiraya vermiş ve 60.000 TL kira geliri elde etmiştir. Başka geliri bulunmayan mükellef, gayrimenkulü ile ilgili olarak 8.000 TL harcama yapmış ve gerçek gider yöntemini seçmiştir. Mükellef mesken kira istisnasından yararlanabilmektedir.

Mükellef, 8.000 TL tutarındaki toplam giderin vergiye tabi hasılata isabet eden kısmını gerçek gider olarak indirebilecektir. Vergiye Tabi Hasılat = 60.000 – 6.600= 53.400 TL

İndirilebilecek Gider = (8.000 X 53.400) / 60.000= 7.120 TL

Örnek 2: Türkiye’de ikametgâhı olmayıp, Fransa’da ikamet eden mükellef, Bodrum’da bulunan işyerini kiraya vermiş ve 2020 yılına ait 10.000 Avro kira geliri elde etmiştir. İşyeri için ödenen kira bedelleri üzerinden 12.000 TL tevkifat yapılmıştır. Tahsilatın yapıldığı tarihteki T.C. Merkez Bankası Avro alış kuru 7 TL kabul edilmiştir. İşyeri kira geliri (brüt) = 10.000 € X 7 TL=70.000 TL’nin tamamı Türkiye’de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan işyeri kira gelirleri için yıllık beyanname verilmeyecektir.

Örnek 3: Ankara’da yaşayan dar mükellef kişinin 2020 yılında elde ettiği kazanç ve iratlar şöyledir;

-Tevkifata tabi olarak 300.000 TL serbest meslek kazancı elde etmiştir.

- Ankara’da iki ayrı işverenden toplam (100.000+80.000=) 180.000 TL ücret geliri elde etmiş ve bu ücret gelirinin tamamı yıl içinde tevkif suretiyle vergilendirilmiştir.

-Ankara’da bulunan işyerini bir şirkete kiralamış ve tevkifata tabi olarak 120.000 TL kira geliri elde etmiştir.

-(X) A.Ş. den tevkifatlı olarak brüt 100.000 TL hisse senedi kar payı elde etmiştir.

GVK’nın 86/2. maddesine göre dar mükellef kişi; tevkif yoluyla vergilendirilmiş serbest meslek kazancından dolayı yıllık beyanname vermeyecektir. Tevkifata tabi tutulmuş ücret gelirleri için birden fazla işverenden elde edilip edilmediğine ve tutarına bakılmaksızın yıllık beyanname vermeyecektir. Yıl içinde elde edilen menkul sermaye iradı (kar payı), ödeme anında %15 oranında tevkifata tabi olduğundan beyan edilmeyecektir. Tevkifata tabi işyeri kira geliri için yıllık beyanname vermeyecek ve yıl içinde ödenen vergi nihai vergi olacaktır.

Öte yandan, dar mükellefiyete tabi olanların yıllık beyanname ile bildirmeye mecbur olmadıkları kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle alınmamış olanların Münferit Beyanname ile beyanı gerekmektedir. Dar mükellefiyete tabi mükelleflerden yıllık beyanname vermeye mecbur olmayanlar:

1. Gayrimenkullerin elden çıkarılmasından doğan diğer kazanç ve iratlarını, gayrimenkulün bulunduğu,
2. Menkul malların ve hakların elden çıkarılmasından doğan diğer kazanç ve iratlarını, mal ve hakların Türkiye’de elden çıkarıldığı,
3. Ticari veya zirai bir ișletmenin faaliyetinin durdurulması veya terk edilmesi karșılığında elde ettikleri diğer kazanç ve iratlarını ișletmenin bulunduğu,
4. Arızi olarak ticari ișlemlerin yapılmasından veya bu nitelikteki ișlemlere tavassuttan elde edilen diğer kazanç ve iratlarla, arızi olarak serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla elde edilen kazançlar ve dar mükellefiyete tabi olanların 45 inci maddede yazılı ișleri arızi olarak yapmalarından elde ettikleri diğer kazanç ve iratlar, faaliyetin yapıldığı veya yolcu veya yükün tașıta alındığı,
5. Gerçek usulde vergiye tabi mükelleflerin terk ettikleri ișleriyle ilgili olarak sonradan elde ettikleri diğer kazanç ve iratlar (zarar yazılan değersiz alacaklarla, karșılık ayrılan șüpheli alacakların tahsili dahil), ticari, zirai veya mesleki bir faaliyete hiç girișilmemesi veya ihale, artırma ve eksiltmelere iștirak edilmemesi karșılığında elde ettikleri diğer kazanç ve iratları, vergisi tevkif suretiyle alınmamıș menkul sermaye iratlarını ve diğer her türlü kazanç ve irada ilişkin ödemenin Türkiye’de yapıldığı,
6. Diğer hallerde Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen,yerin vergi dairesine münferit beyanname ile bildirmeye mecburdurlar.

Bu kazanç ve iratlardan serbest meslek faaliyetlerine ilişkin olanların beyannamelerinin bu faaliyetlerin sona erdiği, bu kazanç dışındaki diğer kazanç ve iratlarla ilgili beyannamelerin ise bu kazanç ve iratların iktisap olunduğu tarihten itibaren 15 gün içinde ilgili vergi dairesine verilmesi mecburidir. Geliri telif ve patent haklarının satışından ibaret olan ve tamamı üzerinden tevkif suretiyle gelir vergisi ödemiş bulunan dar mükellefiyete tabi kimselerin bu gelirleri için münferit beyanname vermeleri ihtiyaridir.