Bütçeleme Sürecinde Vergi Harcamaları
2016 mali yılına ilişkin olarak bütçeleme ve önceki mali yıl denetimine ilişkin süreç hali hazırda devam etmekte olup, devletin çeşitli düzenlemeler çerçevesinde almaktan vazgeçtiği vergi gelirleri ifade eden vergi harcamaları konusunda, söz konusu süreçte yeterli çalışmaların yapılmadığı görülmektedir. Dünyada 1960’lı yıllardan itibaren mali saydamlık ve hesap verebilirlik kavramları çerçevesinde gittikçe önem kazanan vergi harcamalarının, gerek mali idare gerekse akademik çevrelerde ülkemizde yeterli araştırma alanı bulamamaktadır. Bahsi geçen bütçeleme sürecinde şeffaf ve hesap verebilir kamu maliyesi oluşturulması konusunda vergi harcamaları hususuna dikkatleri çekmek bu yazının temel amacıdır.
Vergi harcaması kavramının zihinlerde yarattığı ilk anlamın, vergi toplamak amacıyla yapılan harcamalar ya da toplanan vergilerin harcanması şeklinde olduğu düşünülebilir. Bir yönüyle dolaylı transfer harcamaları olması nedeniyle kamu harcamalarının içinde değerlendirilebilecek olan vergi harcamaları genel itibariyle; farklı ekonomik ve sosyal amaçlarla vergi sistemlerine eklenen ve standart vergi yapısından sapan unsurları ifade eden çeşitli istisna, muafiyet, oran indirimi ve vergi ertelemesi gibi uygulamalar nedeniyle toplanmasından vazgeçilen vergi gelirleri olarak tanımlanabilir.
Vergi harcaması kavramının ilk kullanıldığı ülke olan Amerika Birleşik Devletleri’nde kavramın ortaya çıkmasına dayanak teşkil eden temel düşüncenin, bu harcamaların, vergi sistemi aracılığıyla piyasa ekonomisine müdahale aracı olarak kullanılması, üstelik bu müdahalenin, sonuçlarının ve etkilerinin tespitini güçleştirecek bir biçimde yapılmasının eleştirilmesi olduğu bilinmektedir. Daha açık bir ifadeyle çeşitli ekonomik birim ve faaliyetleri, gerek özendirmek gerekse engellemek maksadıyla, vergi sistemlerine eklemlenen bir takım düzenlemeler vasıtasıyla, bir yandan ekonomik işleyişe müdahale edilmekte bir yandan da vazgeçilen gelir nedeniyle, bütçelerde görülmeyen bir harcama kalemi yaratılmaktadır.
Türkiye’de 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu çerçevesinde, çok yıllı bütçelemeye geçilen 2006 mali yılından itibaren, vergi mevzuatında yer alan düzenlemeler nedeniyle tahsilinden vazgeçilen vergi gelirlerinin tahmini tutarlarının yer aldığı “Vergi Harcamaları Listesi” her yıl Merkezi Yönetim Bütçe Kanun’una eklenmektedir. Sonraki iki yılın tahminlerini de içerecek şekilde vergi türleri itibari ile toplam vergi harcaması tahminlerini gösteren bu belgelerde, vergi harcaması olarak kabul edilen düzenlemelerin hangilerinin olduğu gösteren vergi kanunları bazında yapılan listenin yanı sıra, vergi harcaması tahminlerinin nasıl yapıldığına ilişkin kısa bir açıklama da bulunmaktadır.
Yıllar itibariyle Bütçe Kanununa ekli vergi harcamaları listesine ve vergi harcama tahminlerine bakıldığında en yüksek tutarlı vergi harcamasının gelir vergisi kapsamında yapılan vergi harcamalarından oluştuğu görülmektedir.
2015 yılında toplam vergi harcamalarının yaklaşık %70’inin gelir vergisinden kaynaklı vergi harcamalarından kaynaklandığı tahmin edilmiştir. Söz konusu tutarlara bakıldığında, toplam vergi gelirleri içerisindeki payı %20-%23 aralığında seyreden gelir vergisinin yaklaşık %18’ine karşılık gelen kısmının tahsilinden, vergi harcamaları nedeniyle vazgeçildiği sonucuna ulaşılmaktadır.
Vergi harcamalarına ilişkin tahmini tutarlar duruma ilişkin olarak önemli veriler sunmakla beraber, gerek vergi harcamalarının gerçekleşme tutarlarının tespitine ilişkin herhangi bir çalışmanın yapılmaması gerekse vergi mevzuatında yer alıp vergi harcaması olarak kabul edilebilecek bir takım yasal düzenlemelerin vergi harcamaları listelerine dahil edilmemesi, kontrol edilemeyen bir harcama alanı yaratan vergi harcamalarına mali idare tarafından gerekli önemin verilmemesi, hesap verebilirlik ve mali saydamlığa zarar vermektedir.