Bağ-Kur’lu Anne Övünsün; Şirket Ortağı Anne Dövünsün: Doğum Parası
Sosyal Güvenlik sistemimiz içerisinde kendi nam ve hesabına bağımsız iş yapan veya bir işverenin yanında çalışan sigortalı olan her iş gören; 5510 sayılı kanuna göre zorunlu sigorta kapsamındadır. Yine aynı kanunda zorunlu sigorta kapsamında olanlar için iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortasından sağlanan haklar düzenlenmiştir. Analık hali de bu haklardan biridir. Analık hali; annenin belirli bir dönem doktor raporu ile çalışamaz duruma gelmesidir. Başka bir ifadeyle annenin belirli bir dönem iş göremez duruma gelmesi ve bu durumun doktor tespiti ile sosyal güvenlik kurumuna bildirilmesidir. Bu durumda anne geçici iş göremezlik ödeneğinden faydalanır. Geçici iş göremezlik ödeneği; iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde kanunda belirtilen geçici iş göremezlik sürelerinde verilen ödenektir.
4857 sayılı İş Kanununda da analık hali düzenlenmiştir. İş kanunu madde 74'e göre, "Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir".
5510 sayılı kanunun 18. maddesi (c) bendinde de aynı durum iş Kanununa uygun bir şekilde düzenlenmiştir. MADDE 18 c) (Değişik: 17/4/2008-5754/11 md.) 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi ile (b) bendinde belirtilen muhtarlar ile aynı bendin (1), (2) ve (4) numaralı alt bentleri kapsamındaki sigortalı kadının analığı halinde, doğumdan önceki bir yıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla, doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürede, çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilâve edilerek çalışmadığı her gün için, geçici iş göremezlik ödeneği verilir.”
5510 sayılı Kanun’un 3’üncü maddesine göre kısa vadeli sigorta kolları;
- İş kazası, meslek hastalığı,
- Hastalık,
- Analık, sigortalarından oluşmaktadır.
Kanun düzenlemelerine baktığımızda sosyal devlet anlayışıyla doğum durumunda annenin çalışamadığı zamanın telafi edildiğini görüyoruz. Ancak aynı şekilde aynı pirimi ödeyen; aynı şekilde ve aynı şartlarda çalışan iki anneden biri “analık hali” parasını alamıyor. Gerçek kişi olarak mükellefiyet tesis ettiren bir anne ile kurum kazancına tabi olarak tek ortaklı şirket mükellefiyeti tesis ettiren anne arasında bir ayrım yapıldığını görüyoruz. Örnek vermek gerekirse; diş hekimi olan tek başına gerçek kişi olarak klinik açan anne ile tek ortaklı limited şirket olarak klinik açan anne ayrıma tabi tutuluyor. Burada tüm meslek ve ticari faaliyetlere örnek verilebilir.
Şirket ortağı annelerin kapsam dışı bırakılmasının sebebi; geçici iş göremezlik ödemesine hak kazanabilmek için kadının 5510 sayılı Kanunun 4/I-(a) ve (b), 1, ,2, 4 maddelerince sigortalı sayılması gerekmesinden kaynaklanmaktadır. Kanun koyucu kadın şirket ortaklarını şirket yapısı içerisinde herhangi bir hak veya gelir kaybına uğramadıklarını varsayarak bu şekilde düzenlemeye gitmiştir. Ancak önceden tek başına şirket ortağı olunamıyordu. 6102 Sayılı "Türk Ticaret Kanunu” ile tek ortaklı limited şirket kurulabiliyor. Tek başına şirket kurulamasa bile ticari ortaklık durumlarına göre çalışanlar sonradan şirket ortağı olabiliyor veya şirket kuruluşunda ortaklar bilfiil işte çalışacak şekilde şirket ortağı olarak şirket kuruluşu belirleyebiliyorlar. Örnek vermek gerekirse; iki veteriner hekim adi ortaklıktansa limited şirket kurarak ticari faaliyetlerini yürütmek istemektedirler. Yani kazançlarını şahsen bilfiil çalışarak elde etmek üzere belirlemişlerdir. Bu durumda ayrı ayrı gerçek kişi olarak mükellefiyet tesis ettirselerdi analık halinden dolayı geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanabileceklerdi. Limited şirket ortağı olan anne faaliyetine devam edememesine rağmen geçici iş göremezlik ödeneğinden faydalanamayacaktır.
| Sigorta Kolları | Toplam (%) |
|---|---|
| Kısa vadeli sigorta kolları primi | 2 |
| Malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi | 20 |
| Genel sağlık sigortası primi | 12,5 |
| Toplam | 34,5 |
Ayrı bir durum da Sosyal Güvenlik Kurumu’nca her iki durumda da aynı tutar ve aynı şekilde prim tahakkuk ettirilmesidir. Şirket ortağı anne de bağ-kurlu gerçek kişi mükellef anne de kısa vadeli sigorta kolları primi ödemektedir. Yine aynı şekilde aynı oranlarda Bağ-Kur primi ödeyen iki annenin sosyal haklardan yararlanma durumu için farklı şekilde uygulama yapılması; prim ödemesi karşısında “haklardan eşit yararlanma” hakkının ihlali durumunu oluşturmaktadır. Bu durumun çözümü; şirket ortağının bizzat çalışarak mı gelir sağlaması yoksa sadece ortaklıktan dolayı mı gelir sağlaması durumuna göre yeniden kanun düzenlemesi ile haklardan yararlanma durumunun düzeltilmesidir.
2020’li yıllarda vergi reformlarının gereğinin yanında vergi sistemi ile ortak uygulama noktaları olan sosyal güvenlik siteminin de reforma ihtiyacı olduğu da görülmektedir.