Arabulucuların Vergilendirilmesinde Son Gelişmeler
Arabuluculuk, gelişmiş ülkelerde yaygın olarak kullanılan alternatif uyuşmazlık çözümü yöntemidir. Ülkemizde de 6325 sayılı "Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu"nun 22 Haziran 2012 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanmasıyla yasal zemine kavuşmuştur.
Arabuluculuk faaliyeti, hukuk dünyasında yeni bir yöntem olarak günümüzde uygulaması yayılmıştır. Bununla birlikte bu faaliyetten elde edilen gelirlerin vergilendirme hususu gündeme gelmektedir.
1. Gelir İdaresi Başkanlığı Tarafından Verilen İlk Görüşler
Arabuluculuk Daire Başkanlığı tarafından Gelir İdaresi Başkanlığı'ndan bu konu (vergilendirme) hakkında görüş istenmiş olup verilen cevabi yazıda (özelge niteliğinde olmayan görüş) (1) yer alan açıklamalara göre, (2)(3)
"- Arabuluculuk faaliyetinin şahsen yerine getirilmesi gereken bir faaliyet olması, arabulucular ile Bakanlığınız arasında bir hizmet sözleşmemesi bulunmaması, ücretlerin taraflarca doğrudan arabulucuya ödenebilmesi, Başkanlığın bu ücret ödemeleri ile ilgili herhangi bir kayıt tutmaması ve söz konusu ödemelerden gelir vergisi kesintisi yapmaması hususları göz önüne alındığında elde edilen gelirin ücretin tüm unsurlarını (bir işyerine bağlı, işverene bağlı) taşımadığı anlaşıldığından "ücret" olarak vergilendirilmemesi gerekir. (4)
- Arabuluculuk faaliyetinin şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılması ve ihtisasa dayanması nedeniyle bu faaliyet "serbest meslek faaliyeti" olarak değerlendirilmekte olup, söz konusu faaliyet için serbest meslek kazanç mükellefiyeti tesis ettirilerek elde edilen serbest meslek kazancının yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmektedir." (5)
- Ayrıca, 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu kapsamında mutad olarak verilen arabuluculuk hizmeti serbest meslek faaliyeti kapsamında KDV'ye tabi tutulacaktır." (6)
2. Arabuluculuk ile İlgili Vergi Dünyasında Son Gelişmeler
Arabuluculuk yöntemi, 2013 yılının başlarından itibaren günümüze kadar olan süreçte artarak tercih edilmeye ve yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu faaliyetle iştigal edenlerin (sicile kayıtlı olarak) neredeyse tamamı avukat olduğundan (7) vergilendirme süreci avukatlık faaliyetlerinin vergilendirilmesine benzemektedir. Şu anda arabuluculuk siciline kayıtlı 8.000'e yakın (8) resmi arabulucu olmasına rağmen, vergisel durumlarını öğrenmek amacıyla arabuluculuk hakkında Maliye Bakanlığı'ndan, bizim tespit edebildiğimiz kadarıyla, sadece iki adet özelge talep edilmiş ve verilmiştir.
Bunlardan bir tanesi arabulucunun kendileri tarafından ve mükellefiyetleri hakkındaki yükümlülükleri öğrenmek adına talep edilmiş olup; bir tanesi de arabuluculuk yöntemiyle uyuşmazlığını çözen bir mükellef tarafından talep edilmiştir.
Arabulucu tarafından arabuluculuk faaliyetinin vergilendirmesine ilişkin talep edilen özelgede, Gelir İdaresi Başkanlığı'nın yukarıya alınan görüşü ile aynı doğrultuda, şu şekilde açıklama yapılmıştır: (9)
"… elde edilen gelirin ücretin tüm unsurlarını taşımadığı anlaşıldığından "ücret" olarak vergilendirilmemesi, serbest meslek kazancı olarak vergilendirilmek üzere yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmektedir.Arabuluculuk ödemelerinin tevkifat yapmakla sorumlu olanlarca yapılması halinde, Gelir Vergisi Kanununun 94/2-b maddesine göre %20 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekmektedir"
Diğer özelge ise, arabuluculuğa temas etmekle birlikte tamamen farklı bir açıdan talep edilmiştir. Ancak bu özelgenin, arabulucular tarafından dikkate alınarak bilinmesinde ayrıca fayda bulunmaktadır.
Kayseri Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından verilen bu özelge ile, mükelleflerin arabuluculuk faaliyeti sonucunda ödemeyi kabul ettikleri tazminatın ve arabuluculuk bedelinin mükellefler tarafından gider olarak dikkate alınıp alınmayacağı husus değerlendirilmiştir: (10)
"Şirketiniz ile …… arasında 556 sayılı KHK ve Türk Ticaret Kanunundan doğan haksız rekabet, markaya tecavüz ve marka hükümsüzlüğüne ilişkin olarak karşılıklı tazminat taleplerinin bulunduğu, ancak; Şirketinizin arabuluculuk müessesesini kullanarak anlaşma imzaladığı ve söz konusu anlaşmaya istinaden ……..'ne 80.000,00 TL ödendiğinden bahisle, yapılan arabuluculuk masraflarının ve ödenen 80.000,00 TL'nin kurum kazancının tespitinde dikkate alınıp alınamayacağı hususunda Başkanlığımız görüşü talep edilmektedir.
Ödenen zarar, ziyan ve tazminatların gider olarak yazılabilmesi için işle ilgili olması ve sözleşmeye, ilama veya kanun emrine istinaden ödenmesi şarttır. Ancak, işle ilgili olarak ödenen tazminatlar sözleşmeye, ilama veya kanun emrine bağlı bulunsa dahi kurumların ortaklarının, yöneticilerinin ve çalışanlarının suçlarından kaynaklanması halinde gider olarak dikkate alınamayacaktır. (Gelir Vergisi Kanunu md. 40/3, md 41 ve Kurumlar Vergisi Kanunu md. 8, md. 11)
Şirketiniz ile ……… arasında imzalanan anlaşmanın icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilerek ilam niteliğinin sağlanması şartıyla, bu anlaşmaya göre yapılan arabuluculuk masraflarının ve Şirketiniz tarafından adı geçen şirkete ödenen 80.000,00 TL tazminat tutarının, işle ilgili olması ve kurumunuzun kendisinin, ortaklarının, yöneticilerinin ve çalışanlarının kusurlarından kaynaklanmamış olması kaydıyla, kurum kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınması mümkün bulunmaktadır."
Bu açıklama ile, arabuluculuk anlaşması ile kabul edilen tazminat ödemesinin gider olarak dikkate alınabilmesi için mahkemeden icra edilebilirlik şerhi verilmesi sonucu ilam niteliğini kazanması gerektiği belirtilmiştir. Diğer yandan, arabuluculuk hizmetleri için ödenen arabuluculuk bedellerinin de gider olarak dikkate alınabilmesi için yine icra edilebilirlik şartının arandığı belirtilmiştir. Ancak bu açıklama, yine özelgede belirtilen GVK'nın 40/3. maddesi uyarınca sözleşmeye dayanarak ödenen tazminatların gider olarak dikkate alınabileceği hükmünü daraltmaktadır.
Bununla birlikte, arabuluculuk anlaşmasına icra edilebilirlik şerhi alınması ve bu minvalde tazminatı ödenmesi, tutarın gider olarak dikkate alınması hususunda özelge açıklamasına uygun olacaktır.
Kaynakça
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu
213 sayılı Vergi Usul Kanunu
3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu
6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu
Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliği
Mükelleflerin İzahat Taleplerinin Cevaplandırılmasına Dair Yönetmelik
Arabuluculuk Daire Başkanlığı Resmi İnternet Sitesi: http://www.adb.adalet.gov.tr/
AKIN, Emre. "Hukuki Uyuşmazlıkların Çözümünde Yeni Bir Yöntem:Arabuluculuk ve Vergilendirilmesi".
Mali Hukuk Dergisi, sayı: 128, Ağustos/2015.
AKIN, Emre."Arabuluculuk Faaliyeti Hakkındaki İdarenin Görüşünün Değerlendirilmesi". Mali Hukuk
Dergisi, sayı: 134, Mart/2016
Dipnotlar
(1) Özelge ile özelge niteliğinde olmayan görüş ayrımı önemlidir. Özelge, mükelleflere cezadan korunma hakkı verirken diğeri böyle bir hak sağlamamaktadır. Bu ayrım, Mükelleflerin İzahat Taleplerinin Cevaplandırılmasına Dair Yönetmelik ile yapılmıştır. Ayrıntılı bilgi için, YMM Vergi Tekniği Kitabı, EST Yayıncılık, 2017, s. 106. Bakılabilir. (1)
(2) Gelir İdaresi Başkanlığı'nın 11/08/2014 tarihli görüş yazısı. http://www.adb.adalet.gov.tr/Duyurular/2014/agustos/maliye_bakanligi.pdf Erişim: 15/01/2018.
(3) Gelir İdaresi Başkanlığı'nın 24/03/2015 tarihli görüş yazısı. http://www.adb.adalet.gov.tr/duyurular/2015/Mart/maliye_bakanl%C4%B1g%C4%B1/maliye_bakanl%C4%B1g%C4%B1-.pdf
(4) Bir işverene bağlı olarak, örneğin avukatlık bürosu/şirketine bağlı olarak ve işveren talimatı altında çalışılarak ifa edilen bu hizmetten elde edilen gelirin, ücret olarak vergiye tabi tutulacağı, söz konusu görüşte açıklanmıştır.
(5) Bu görüşte, ayrıca arabulucuların bu işi, arızi olarak yapmaları halinde arızi kazanç olarak vergiye tabi tutulacakları belirtilmiştir. Ancak bir sicile kayıtlı olarak faaliyette bulunmaları nedeniyle VUK'un 155. maddesi gereği, arızi kazanç olması mümkün olmayıp arızi olsa dahi serbest meslek kazancı olarak vergilendirilecektir. Bu konuya ilişkin ayrıntılı açıklama için "Arabuluculuk Faaliyeti Hakkındaki İdarenin Görüşünün Değerlendirilmesi" Mali Hukuk Dergisi, Sayı: 135/2016 makalesine başvurulabilir.
(6) Gelir İdaresi Başkanlığı'nın 11/08/2014 tarihli görüş yazısı. http://www.adb.adalet.gov.tr/Duyurular/2014/agustos/maliye_bakanligi.pdf Erişim: 15/01/2018
(7) 1.1.2018 tarihi itibariyle "İş Hukukunda Uzman Arabulucu" unvanı ile arabuluculuk siciline girenler sadece avukatlardan oluşmamaktadır
(8) http://www.adb.adalet.gov.tr/arabulucu/
(9) Antalya Vergi Dairesi Başkanlığı, 13.06.2017 tarih ve 81099 sayılı özelgesi
(10) Kayseri Vergi Dairesi Başkanlığı, 26.07.2017 tarih ve 36026 sayılı özelge.