Mehmet AKARSLANGiriş: 15.11.2021 - 20:18Güncelleme:15.11.2021 - 20:23

1840OKUNMA

7338 Sayılı Kanun ile İşçiler İşverenlerinden Daha Fazla Vergi Öder Hale Geldi

7338 sayılı Vergi Usul Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un^[1] 1 nci maddesiyle Gelir Vergisi Kanununa mükerrer 20 nci maddesinden sonra gelmek üzere eklenen Mükerrer Madde 20/A ile kazançları Gelir Vergisi Kanununun 46 ncı maddesine göre basit usulde tespit olunan mükelleflerin bu kazançları gelir vergisinden müstesna tutulmuştur.

Kazançları istisna tutan madde aşağıdaki gibidir.

“Basit usulde tespit olunan kazançlarda gelir vergisi istisnası:

MÜKERRER MADDE 20/A – Bu Kanuna göre kazançları basit usulde tespit olunan mükelleflerin 46 ncı maddeye göre tespit edilen kazançları gelir vergisinden müstesnadır.”

Yukarıya alınan düzenlemeye bağlı olarak 193 sayılı Kanunun 46, 89, 92 ve 117 inci maddelerinde teknik düzenlemelerde yapılmıştır.

İstisna düzenlemesinin ortaya çıkardığı olumsuzluklar

Kazançları basit usulde tespit edilen mükelleflerin^[2] bu faaliyetlerinden elde ettikleri gelirlerini gelir vergisinden istisna tutan bu düzenlemeyle;

• Basit usule tabi mükelleflerden çok daha az gelir elde eden vergiden muaf esnaf grupları, asgari ücretle çalışanlar, düşük tutarlarda kira gelirleri elde edenler vb^[3]. gelirleri üzerinden tevkifat yoluyla veya beyan suretiyle vergi öderken basit usule tabi olanlar gelirleri için hiç gelir vergisi ödemez hale getirilmiştir^[4].
• Basit usulde vergilendirmenin getiriliş gerekçesinin başında yer alan “kayıt dışı ekonominin kontrol altına alınması, belge düzeninin yerleştirilmesi ve vergilendirmede gerçek kazancın esas alınmasının sağlanması…” hususu olumsuz etkilenmiştir^[5].
• Kamu vicdanı yönünden basit usule tabi olup nüfusu belirlenecek bir sayının (örneğin iki milyonun) üzerinde olan büyükşehirlerde faaliyette bulunan dolmuş, taksi, servis aracı işleticisi gibi faaliyette bulunan mükellefler muafiyet kapsamının dışında tutulmalıydı, Böyle bir ayrım yapılmamak suretiyle vergilemede adalet ilkesi zedelenmiştir^[6].
• Ticari kazançlarını yıllık beyanname ile bildirme yükümlülüğü kaldırılan basit usule tabi mükelleflerden mesken kirası elde edenler, diğer şartları da sağlamaları kaydıyla yıllık 7.000 TL istisnadan^[7] faydalanır hale gelmişlerdir. Başka bir ifadeyle ticari kazançları gelir vergisinden istisna edilen basit usule tabi mükellefler kira gelirleri nedeniyle de ya hiç gelir vergisi ödemez ya da sadece istisnayı aşan tutar üzerinden vergi öder hale gelmişlerdir.
• Basit usule tabi mükelleflerin yanında çalışan ve “diğer ücretli” olarak adlandırılan yaklaşık 000 işçi işverenlerinden (patronlarından) çok daha fazla vergi verir hale gelmişlerdir. Diğer ücretlinin yanında çalıştığı işvereninden fazla vergi ödemesi durumu 28 yıl önce de ortaya çıkmış ve çarpık durum beş yıl yürürlükte kaldıktan sonra geç de olsa giderilmiştir.^[8]

Biz bu çalışmamızda, kazançları basit usulde tespit edilen mükelleflerin bu faaliyetlerinden elde ettikleri gelirlerini gelir vergisinden istisna tutan anılan düzenlemeyle ortaya çıkan olumsuzluklardan bunların yanlarında çalıştırdıkları “diğer ücretlilerle” ilgili olumsuz hususu irdeledik.

Ücret ve Diğer Ücret

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’na göre ücret gelirleri; gerçek ücretler ve diğer ücretler olmak üzere iki şekilde vergilendirilmektedir. Gerçek usule tabi ücretlerin vergilendirilmesi, ücretten işveren tarafından vergi tevkifatı (kesintisi) yapılması ve elde edilen ücretin belirlenen şartları sağlaması durumunda yıllık beyanname verilmesi yöntemiyle yapılmaktadır.

Diğer ücretli hizmet erbabının ödeyeceği gelir vergisi, hizmetin verileceği takvim yılının ikinci ayında (Şubat) hesaplanmaktadır. Diğer ücretli hizmet erbabının safi ücretleri, takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarının %25'i olarak hesaplanmaktadır. 2021 takvim yılı başında sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin aylık brüt tutarı 3.577,50 TL olarak belirlenmiştir.

Bulunan safi ücret tutarına vergi tarifesi^[9] uygulanarak ödenecek gelir vergisi hesaplanmaktadır.^[10] Takvim yılı içinde işe başlayan diğer ücret sahiplerinin vergi matrahı; yıllık diğer ücret matrahından, işe başlama ayı hariç tutulmak suretiyle, o yılın sonuna kadarki aylara isabet eden miktardır. Takvim yılının birinci yarısı içinde işini bırakan diğer ücret sahiplerinden, durumu takvim yılının ikinci yarısı girmeden haber verenlerin ikinci taksite isabet eden vergileri terkin olunur.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 64’üncü maddesine göre diğer ücretli kapsamında sayılan hizmet

erbapları arasında “Kazançları basit usulde tespit edilen ticaret erbabı yanında çalışanlar,” da yer almaktadır.^[11]

Diğer Ücretli Mükellef Sayısı^[12]

Diğer ücretlerde vergilendirme dönemi

Diğer ücretlerde vergilendirme dönemi hizmetin ifa olunduğu takvim yılıdır. Diğer ücretli hizmet erbabının ödeyeceği gelir vergisi; hizmetin ifa olunduğu takvim yılının ikinci ayında, takvim yılı içinde işe başlanması halinde, işe başlama tarihinden itibaren bir ay içinde tarh edilip tahakkuka bağlanır^[13].

Diğer ücret sahiplerinin tarh zamanlarının sona ermesinden önce memleketi terk etmesi halinde, memleketi terk tarihinden önce 15 gün içinde verginin tarh edilerek tahakkuka bağlanması gerekir. Diğer ücretlerde ödenecek gelir vergisi, mükellefin ikametgahının bulunduğu yer vergi dairesince tarh edilir. Tarhiyatın ikametgahlarının bulunduğu yer vergi dairesince yapılmadığı durumlarda, tarhiyat faaliyetin icra edildiği yerin vergi dairesince yapılır.^[14]

Örnek: Basit usulde mükellef olan Bayan (K)’nın yanında çalışan diğer ücretli hizmet erbabı Bay (M)’nin 2021 yılındaki safi ücret tutarı (vergi matrahı) ve ödeyeceği gelir vergisinin hesaplanması aşağıdaki şekilde olacaktır.

Aylık Brüt Asgari Ücret (2021 yılı) 3.577,50 TL

Asgari ücretin yıllık tutarı  42.930 TL

Safi ücret (42.930x%25=)  10.732,50 TL

Diğer ücretin yıllık matrahı 10.732,50 TL

Hesaplanan gelir vergisi (10.732,50x%15=) 1.609,88 TL

I.Taksit ödeme tutarı (Şubat/2021) 804,94 TL

1. Taksit ödeme tutarı (Ağustos/2021) 804,94 TL

Diğer ücretliler, Gelir Vergisi Kanunda yer alan asgari geçim indirimi, engelli indirimi veya sigorta indirimi gibi hiç bir indirimden faydalanamaz.

Diğer ücretli sayıları ve bir diğer ücretliye ait gelir vergisi esas alınarak toplam diğer ücretliler ve basit usule tabi olanların yanında çalışan diğer ücretliler adına tahakkuk eden gelir vergisine aşağıdaki tabloda yer verilmiştir.

Diğer ücretlilerin SGK durumu

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 238’inci maddesine göre diğer ücret üzerinden vergiye tabi hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri için ücret bordrosu düzenlenmez. Basit usule tabi olanlar, yanlarında çalışanlar için genel esaslara göre SGK’na işe giriş, çıkış durumlarını bildirmek ve Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi vermekle yükümlüdürler.

Diğer ücretliye ödenen ücret tutarları gerçek usulde gelir vergisi tevkifatına tabi tutulmadığından, 5510 sayılı Kanuna göre sigortalı çalışanları bildirmekle yükümlü olan işverenler tarafından verilecek Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesinde vergi tevkifatına ilişkin kısımlar doldurulmaz.

Değerlendirme

Basit usule tabi 835.943 mükellef^[15]; değişik faaliyet alanlarında çok farklı ekonomik güçlere sahip esnaf gurubunu oluşturmaktadır^[16]. Bu gruba dahil mükellefler sosyal nitelikleri nedeniyle adları “basit usule tabi olanlar- küçük esnaf-dar gelirli mükellefler” gibi adlandırılmakta ancak konumları itibariyle, kayıt dışılığa ve belge düzeninin yerleşmesindeki etkileri hiç de basit veya küçük değildir. Vergi sistemine etkisi her zaman önemli olmuştur.

Öte yandan, basit usule tabi mükellefler virüs döneminde en fazla olumsuz etkilenen mükellef grubudur. Bu mükellefleri desteklemek amacıyla bunlara ait tahakkuk ve tahsilat tutarları kolaylıkla vazgeçilebilecek tutarlardır^[17].

Ancak;

• Basit usule tabi olan mükelleflerin oluşturduğu mükellef grubundan çok daha düşük tutarlarda gelir elde eden vergiden muaf esnaf, asgari ücretle çalışanlar, küçük tutarlarda kira geliri elde edenler gibi mükelleflerin vergilendirilmeye devam edilmesi adil olmamıştır,
• Basit usule tabi mükellef grubunun işvereni olduğu 15.649 diğer ücretlinin işvereninden fazla vergi öder duruma gelmesi nedeniyle bu ücretlilerin durumunun da yeniden değerlendirilmesi gerekmiştir.
• Ticari kazançları gelir vergisinden istisna edilen basit usule tabi mükelleflerin, mesken kira gelirleri nedeniyle yıllık 7.000 TL (2021 yılına ait tutar) istisna hükmünden faydalanmaları önlenmelidir.
• Basit usule tabi mükellef grubu içinde yer alanlardan önemli tutarlarda gelir elde eden nüfusu iki milyonun üzerinde olan büyükşehirlerde faaliyette bulunan taksi, dolmuş, servis aracı işletmelerinin istisna kapsamı dışında tutulması vergide eşitlik, adalet ilkeleri ve kamu vicdanı yönünden önem arz etmektedir.
• Yapılan düzenlemenin yarattığı haksızlıkların ve tahribatın giderilmesi yönünden; basit usulde ticari kazancın tespiti yönteminin; “tamamen kaldırılması”, “götürü usule dönüş yapılması”, “bu usulün ıslah edilerek devam ettirilmesi” ana başlıkları altında tüm yönleriyle yeniden değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir. 

(Bu yazıda yer alan görüşler tümüyle yazarına ait olup, herhangi bir kurumun görüşü olarak kullanılamaz ve değerlendirilemez. Yazıda yer alan değerlendirme ve yanlışlıklardan yazarı sorumludur.) 

[1] 26/10/2021 tarihli ve 31640 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır,
[2] Basit usule tabi mükellef sayısı (Eylül/2021) 835.943 (GİB internet sitesi)
[3] Basit usule tabi olmanın genel şartlarını ve özle şartlarının tümünü taşıyan ancak GVK 51 inci maddeye göre çıkarılan kararname uyarınca gerçek usule tabi olan bir kısım mükellef alım satım tutarları ve yıllık hasılatları itibariyle basit usulden yararlananlardan çok daha düşük iş hacmine sahip oldukları halde genel hükümlere göre vergi ödemektedir.
[4] Bülent Taş “Basit Usulde Ticari Kazanç Neden Vergi dışı Bırakılıyor?” vergialgi.com 21.10.2021; Abdullah Kütükçü “ Basit Usule Tabi Mükelleflerin Gelir Vergisinden İstisna Edilmesine ilişkin Düşünceler” vergialgi.com 28.10.2021,
[5] 215 Seri Numaralı Gelir Vergisi genel Tebliği,
[6] Mehmet Akarslan “Basit Usule Tabi Mükellefler İçin Düşünülen Muafiyetin Uygulama Şekli Konusunda Bir Öneri” vergialgi.com 25.3.2021
[7] Bu tutar 2021 yılı için geçerli istisna tutarı olup her yıl artırılmaktadır. (313 Seri Numaralı Gelir Vergisi genel Tebliği)
[8] Diğer ücretlilerin işvereninden fazla vergi ödemesi durumu 28 yıl önce de 26/12/1993 tarihli ve 3946 sayılı Kanunla ortaya çıkmış, ancak bu haksız durum fıkrada 11/8/1999 tarih ve 4444 sayılı Kanunun 13 üncü maddesiyle ortadan kaldırılmıştır. Değişiklikten önce asgari ücretin brüt tutarının tamamı vergilendirilmeye esas alınırken yapılan düzenleme ile bu tutar asgari ücretin brüt tutarının % 25’i olarak yeniden belirlenmiş ve haksızlık giderilmiştir.
[9] Gelir Vergisi Kanunu’na göre 2021 yılında elde edilen diğer ücretlilere ait gelirler için 103 üncü maddede yer alan vergi tarifesi uygulanarak gelir vergisi hesaplanır.
[10] GVK: madde 64, 109, 110 mükerrer madde 117
[11] Ayrıca GVK 64’e göre aşağıda sayılanlarda diğer ücretli kabul edilmektedir:
- Özel hizmetlerde çalışan şoförler,
- Özel inşaat sahiplerinin ücretle çalıştırdığı inşaat işçileri,
- Gayrimenkul sermaye iradı sahibi yanında çalışanlar,
- Gerçek ücretlerinin tespitine imkân olmaması nedeniyle, Danıştay’ın olumlu görüşü ve
- Hazine ve Maliye Bakanlığınca bu kapsama alınanlar.
[12] Gelir İdaresi Başkanlığı 2020 yılı Faaliyet Raporu, Tablo 3. Vergi Türü Bazında Faal Mükellef Sayıları;
Önceki yıllarda yapılan ayrıştırmaya uygun olarak faal diğer ücretli sayısının %17’i, basit usule tabi olanların yanında çalışan diğer ücretliler olarak dikkate alınmıştır.
[13] Gelir Vergisi Kanunu’nun 64’üncü maddesine göre diğer ücret gelirleri için yıllık beyanname verilmez ve diğer gelirler nedeniyle beyanname verilmesi halinde de diğer ücret gelirleri beyannameye dahil edilmez.
[14] Diğer ücretlerin Vergilendirilmesi Rehberi Ocak/2021, yayın NO 373’den, yararlanılmıştır,
[15] GİB istatistikler (Eylül/2021 itibariyle)
[16] Bu mükellef grubunun yaklaşık %34’ü dolmuş, taksi, servis aracı işleticisi veya yük taşımacılığı yapmakta, kalanlar ise emtia imalatı, emtia alım satımı, lokanta ve kuaför, terzi, oto bakım onarım gibi alanlarda faaliyette bulunmaktadır.
[17] 2018 yılı tahsilat oranı %39,8; 2019 yılı tahsilat oranı %38,5 olup vergi gelirleri içindeki payı: tahakkukta binde 1,4 tahsilatı binde 2,8’dir. (Mehmet Akarslan a.g.e,)