Vergi İncelemesi Sırasında İbraz Edilmeyen Defter-Belgeler Mahkemeye İbraz Edilebilecek
Vergi İncelemesi sırasında herhangi bir mücbir sebep bulunmadığı hâlde ibraz edilmeyen defter ve belgelerin yargılama aşamasında incelemeye tabi tutulup tutulmayacağı ve buna istinaden nasıl bir karar vermesi gerektiği konusunda yargı çevrelerinde farklı görüşler bulunmaktaydı;
Bir görüşe göre kanuni defter ve belgelerin mücbir sebep hâli olmaksızın inceleme elemanına ibraz edilmemesi durumunda resen tarh sebebi oluşacağından bunların sonradan vergi mahkemesine ibraz edilmesinin resen tarh sebebine hiçbir etkisi bulunmamakta ve vergi mahkemesince mükellefin beyannamelerinde indirim konusu ettiği katma değer vergisini gerçekten yüklenip yüklenmediği incelenmeksizin davanın reddi gerektiği yönündeyken,
Katma değer vergisinin amacından hareket eden diğer görüşe göre katma değer vergisi yansıtmalı bir vergi olup gerçekte nihai tüketici tarafından yüklenilmesi kanun koyucu tarafından öngörülmüştür. Kanuni mükellefin yüklendiği katma değer vergisini defter ve belgelere kaydetmesi verginin gerçekten yüklendiğinin kanıtlanması bakımından önem taşıyan bir önkoşul olup gerçekten vergiyi yüklenen kanuni mükellefin salt bu önkoşulu yerine getirmemesi sebebiyle vergiyi yüklendiğini kanıtlayamadığı sonucuna ulaşılması katma değer vergisinin amacıyla bağdaşmamaktadır. Bu durumda, katma değer vergisini gerçekten yüklendiğini iddia eden bir mükellefe bu iddiasını ispatlamasına fırsat tanınmalıdır. Vergi mahkemesi, idareye ibraz edilmeyen defter ve belgelerin kendisine ibraz edilmesi halinde resen araştırma yetkisini de kullanarak başvurucunun indirimi reddedilen katma değer vergisini gerçekten yüklenip yüklenmediğini araştırma yükümlülüğü altında olduğu görüşü benimsenmiştir ve VDDK'nın 13/12/2017 tarihli ve E.2017/627, K.2017/623 sayılı kararı da bu yöndedir.
Ortaya çıkan içtihat farklılığını gidermek için içtihadı birleştirme yoluna gidilmiş ve 25/7/2019 tarihli ve 30842 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulunun (İBK) 08/2/2019 tarih ve E.2013/3, K.2019/1 sayılı kararıyla VDDK'nın 13/12/2017 tarihli ve E.2017/627, K.2017/623 sayılı kararında da benimsenen ikinci görüş doğrultusunda içtihadı birleştirmiştir.
İBK'nın anılan kararında da katma değer vergisine ait yükün nihai tüketiciye intikal etmesinin öngörüldüğü, yüklenildiği için indirim konusu yapılan bir katma değer vergisinin indiriminin salt önkoşulun yerine getirilmemiş olması sebebiyle reddedilmesinin katma değer vergisinin yansıma ve nihai tüketici üzerinde kalmasını öngören özelliğini bozacağı ifade edilmiştir.
Söz konusu içtihadı birleştirme kararında, mücbir sebep olmaksızın defter ve belgelerini, incelemeye yetkili olan inceleme elemanlarına ibraz etmeyen katma değer vergisi mükellefleri adına yapılan cezalı tarhiyatlara karşı açılan davalarda; davacılar tarafından, vergilendirme dönemine ilişkin yasal defterler ve belgelerin mahkemeye sunulabileceğinin ileri sürülmesi halinde, bu defter ve belgeler davacıdan istenilip, defterlerdeki kayıtlar incelenip, bu kayıt ve belgeler hakkında davanın diğer tarafı olan vergi idaresinin görüşü ve saptamaları da alınarak yapılacak hukuki değerlendirmeye göre karar verilmesi gerektiği sonucuna ulaşıldığından, bu konuda oluşan içtihat aykırılığının, Vergi Dava Daireleri Kurulunun 13.12.2017 tarih ve E:2017/627, K:2017/623 sayılı kararı doğrultusunda birleştirilmesine..." karar verilmiştir.
213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 135. maddesinde İncelemeye yetkililer sayılmıştır. Vergi incelemesine yetkili olanlar; Vergi Müfettişleri, Vergi Müfettiş Yardımcıları, ilin en büyük mal memuru veya vergi dairesi müdürleri ve Gelir İdaresi Başkanlığının merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar olarak sıralanmıştır. Vergi incelemesi teknik bilgi ve kanuni yetki gerektiren özellikli bir konudur.
2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 2. maddesinin 2. fıkrası gereğince, vergi mahkemeleri, vergi idaresine ait vergi incelemesi ve karşıt inceleme yapma yetkisinin kullanılışının hukuka uygunluğunu denetlemekle görevlidirler.
İçtihadı Birleştirme Kararıyla birlikte mücbir sebep olmaksızın defter ve belgelerini, incelemeye yetkili olan inceleme elemanlarına ibraz etmeyen katma değer vergisi mükellefleri adına yapılan cezalı tarhiyatlara karşı açılan davalarda; davacılar tarafından, vergilendirme dönemine ilişkin yasal defterler ve belgelerin mahkemeye sunulması halinde teknik bir bilgi ve kanuni yetki gerektiren vergi incelemesi vergi hakimlerince ne şekilde yerine getirilecektir.
Ayıca söz konusu karar gereği art niyetli mükelleflerce yargılama sürecinin uzatılmasına yönelik olarak kullanabileceklerdir.
Makalemiz konusu İçtihadı Birleştirme Kararı zamanlama açısından bakıldığında oldukça geç kalınmış bir karar olarak görülebilir şöyle ki günümüz şartlarında e-defter uygulamasının yerleşmesiyle birlikte defter ve belgelerin vergi inceleme elemanlarına ibrazı konusunda hukuki uyuşmazlığın ortadan kalkacağı aşikardır.