SGK ile GİB'in beyan ve ödeme sürelerini uzatma yöntemleri
Resmi kurumların elektronik ortamda yürüttüğü hizmetlerde dönem sonlarında yoğunluk yaşanması, çoğu zaman, kamu hizmetlerinin aksamasına yol açmakta, bazen de bu hizmetlerin hiç sunulmaması için yeterli bir mazeretmiş gibi gösterilebilmektedir.
Neredeyse tüm kurumlarda yaşanabilen bu çeşit gecikme/veya hizmet aksamaları, tahsilatçı kurumlarla muhatap olunduğunda, gerçek ve tüzel kişiler ya da mükellefler bakımından daha ciddi sonuçlar doğurabilmektedir. Örneğin teşvik ve desteklerden yararlanılması, gecikme cezası ve gecikme zammına maruz kalınmaması ve yapılandırma ödeme planlarının ihlal edilmemesi bakımından, kanunlarla veya idari düzenlemelerle belirlenmiş olan sürelerin bitiminden önce kamuya olan borçların ilgili kurumlara ödenmiş olması şartı aranmaktadır.
Yazımızda, tahsilat sisteminde dönem sonlarında meydana gelen yoğunluğun aşılması yönünde, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Başkanlığı ile Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB)’nın kullandığı yöntemleri, bu yöntemlerin kanuni dayanaklarını göstermek suretiyle karşılaştıracağız.
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı’nın duyurusu
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı/Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü’nün 31 Temmuz 2023 tarihinde internet sitesinde “Kuruma Olan Borçların Son Ödeme Tarihinin Uzatılması” başlığıyla bir Duyuru yayımlanmıştır.
Sözü edilen Duyuru’da; sigorta primi ve yapılandırma borçlarının son ödeme tarihinin aynı güne denk gelmesinden dolayı Kurum tahsilat sisteminde yoğunluk meydana geldiği ifade edilmekte ve meydana gelen bu yoğunluktan dolayı sigortalı ve işverenlerin mağduriyet yaşamamaları için son ödeme tarihi 31 Temmuz 2023 olan cari dönem prim borçlarının, yapılandırma borçları ve diğer her türlü borçlarının son ödeme süresinin 5510 sayılı Kanun’un 100’üncü maddesinin 4’üncü fıkrasına dayanılarak 3 Ağustos 2023 tarihi saat 23:59’a kadar uzatıldığı belirtilmektedir. Bu tarihe kadar yapılacak ödemelerin yasal süresi içerisinde yapılmış sayılacağı vurgulanmaktadır.
Duyuru’da dayanak olarak gösterilen 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 100’üncü maddesinin 4’üncü fıkrası şu şekildedir:
“Belge veya bilgileri internet, elektronik ve benzeri ortamda göndermekle zorunlu tutulan gerçek ve tüzel kişilerin, Kurumun bilgi işlem sistemlerinin herhangi bir nedenle hizmet dışı kalması sonucu belge ve bilgiyi, bu Kanunda öngörülen sürenin son gününde Kuruma gönderememesi ve muhteviyatı primleri de yasal süresi içinde ödeyememesi halinde, sorunların ortadan kalktığı tarihi takip eden beşinci işgününün sonuna kadar belge veya bilgiyi gönderir ve muhteviyatı primleri de aynı sürede Kuruma öder ise bu yükümlülükleri Kanunda öngörülen sürede yerine getirmiş kabul edilir.”
Bu madde daha yakından incelendiğinde şu sonuçlara ulaşılmaktadır:
- Gerçek ve tüzel kişilerin, belge veya bilgileri internet, elektronik ve benzeri ortamda göndermekle zorunlu tutulmuş olması ön koşuldur.
- Kurumun bilgi işlem sistemlerinin herhangi bir nedenle hizmet dışı kalması gerekir. Bu nedenlerin ne olabileceğine dair örneklere kanun lafzında yer verilmemiştir. Ancak gerçek ve tüzel kişilerin kendi kontrolleri dışındaki, idarenin iç işleyişinden kaynaklanan teknik sebeplerle, bilgi işlem sistemlerinin hizmet dışı kaldığını tahmin edebiliriz. Elbette bütün teknik önlemleri almak, bazı öngörülerde bulunarak son günlere yığılacak işlemlerin gerektirdiği teknik potansiyeli/kapasiteyi oluşturmak idarenin sorumluluğundadır.
- Belge ve bilgiyi, bu Kanunda öngörülen sürenin son gününde Kuruma gönderememe ve muhteviyatı primleri de yasal süresi içinde ödeyememe hali oluşmalıdır. Burada, herhangi bir gün değil de “Kanunda öngörülen sürenin son günü” vurgusuna dikkat edilmelidir.
- Sorunların ortadan kalktığı tarihi takip eden beşinci işgününün sonuna kadar, belge veya bilginin gönderilmesi ve muhteviyatı primlerin de aynı sürede Kuruma ödenmesi istenmektedir. Buradaki “iş günü” belirlemesi dikkat çekmektedir.
- Bu süre içinde, gerekenler yapılmalıdır. Sonuçta, gerçek ve tüzel kişilerin bu yükümlülüklerini, Kanunda öngörülen sürede yerine getirmiş olduğu kabul edilmektedir.
Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından sirküler çıkarılması
Benzer hallerde, Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 28’inci maddesi ve diğer kanunlarla verilmiş olan yetkilere dayanılarak, Sirküler çıkarılması/yayımlanması yöntemi kullanılmaktadır.
Mükerrer 28’inci madde, “Beyanname verme ve ödeme sürelerinde yetki” başlığını taşımaktadır. Şu şekildedir:
“Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı, beyannamelerin verilme ve ödeme sürelerinin son gününü, kanunî süresinden itibaren bir ayı geçmeyecek şekilde yeniden belirlemeye yetkilidir.”
Buradaki “beyannameler” ibaresinden, ilk önce vergi beyannamelerinin, daha sonra VUK 1’inci maddesinde şümulü belirlenmiş olan diğer kamu gelirlerine ilişkin beyannamelerin anlaşılması gerekir.
GİB tarafından sirküler ile yapılan düzenlemelerden bir kısmında, olayına özgü olarak süre uzatılmakta, bir kısmında ise daha kalıcı şekilde süre belirlendiği görülmektedir.
Olayına özgü olarak, örneğin;
- 155 Sıra No.lu VUK Sirküleri ile gelir ve kurum geçici vergi beyannamelerinin verilme ve ödeme süreleri 17 Mayıstan, 22 Mayıs 2023 Pazartesi günü sonuna kadar,
- 152 Sıra No.lu VUK Sirküleri ile muhtasar ve prim hizmet, konaklama vergisi, damga vergisi ve KDV beyannamelerinin verilme ve bu beyannameler üzerine tahakkuk eden vergilerin ödeme süresi 27- 28 Marttan, 31 Mart 2023 Cuma günü sonuna kadar,
uzatılmıştır.
Sirküler metinlerinde, bu uzatmaların “Bakanlığımıza iletilen talepler/sorunlar nedeniyle” yapılmış olduğu ifade edilmektedir. Bu ifadeden de anlaşılacağı üzere, somut sorunlar için, bir defalık çözümler üretilmiştir. Örneğin, yaşanan yoğun kar yağışı (138 Sıra No.lu), sokağa çıkma kısıtlaması uygulaması (134-130 Sıra No.lu), elektrik kesintisi (121 Sıra No.lu), deprem (117 Sıra No.lu) ve yoğun iş yükü (42 Sıra No.lu) gibi sorunlar/talepler nedeniyle mükerrer 28’inci maddede yer alan yetkiye dayanılarak, süreler uzatılmıştır.
E-Beyanname sisteminden kaynaklanan teknik arıza 71 Sıra No.lu VUK Sirküleri’nde uzatma nedeni olarak zikredilmiştir. Bazı yörelerle sınırlı olarak yetki kullanılması da söz konusu olmuştur. Mesela; Kırşehir, Amasya, Çankırı ve Bartın illerindeki mükellefler tarafından 27 Ocak 2020 günü sonuna kadar verilmesi gereken muhtasar ve prim hizmet beyannamelerinin verilme süreleri ile bu beyannameler üzerine tahakkuk eden vergilerin ödeme süreleri 30 Ocak 2020 Perşembe günü sonuna kadar uzatılmıştır (123 Sıra No.lu VUK Sirküleri).
Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 28’inci maddesindeki yetkiye dayanılarak çıkarılan diğer sirküler grubunda, beyannamelerinin verilme ve bu beyannameler üzerine tahakkuk eden vergilerin ödeme sürelerinin uzatılması yönünde daha kalıcı düzenlemeler yapıldığı gözlenmektedir. Kalıcılık “yeni bir belirleme yapılıncaya kadar” ibaresiyle vurgulanmaktadır. Örneğin;
- 1 Aralık 2022 tarihinden itibaren verilmesi gereken KDV Beyannamelerinden başlamak üzere, KDV beyannamelerinin verilme ve bu beyannameler üzerine tahakkuk eden vergilerin ödeme süreleri, ilgili vergilendirme dönemini takip eden ayın 28’inci günü sonuna kadar (149 Sıra No.lu VUK Sirküleri),
- 1 Nisan 2019 tarihinden itibaren verilmesi gereken muhtasar (Gelir Vergisi Kanunu’nun geçici 67’nci maddesi, Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 15 ve 30’uncu maddesi kapsamında verilenler ile muhtasar ve prim hizmet beyannameleri dahil), damga vergisi, kurumlar vergisi, yıllık gelir vergisi ve geçici vergi beyannamelerinin verilme süreleri tek seferde ödenen vergilerde ödeme süresinin, taksitle ödenen vergilerde ise ilk taksit ödeme süresinin son günü bitimine kadar (115 Sıra No.lu VUK Sirküleri),
uzatılmıştır.
Bunlardan, 115 Sıra No.lu Sirkülerde, mükelleflerin ve meslek mensuplarının beyanname verme sürelerinin uzatılmasına ilişkin taleplerinin karşılanması amacıyla bazı vergi beyannamelerinin verilme sürelerinin uzatıldığı ifade edilmektedir. Dolayısıyla mükellef odaklı bir yaklaşımın benimsendiği anlaşılmaktadır.
Yeni oluşan durumda beyanname türleri itibarıyla beyanname verme ve ödeme süreleri aşağıdaki gibi belirlenmiş durumdadır.
| Beyanname Türü | Beyanname verilme zamanı | Ödeme zamanı |
| Muhtasar | Takip eden ayın 26’sı | Takip eden ayın 26’sı |
| Damga Vergisi | Takip eden ayın 26’sı | Takip eden ayın 26’sı |
| Katma Değer Vergisi | Takip eden ayın 28’i | Takip eden ayın 28’i |
| Yıllık Gelir Vergisi | Mart Ayının son günü | Mart Ayının son günü |
| Kurumlar Vergisi | Nisan Ayının son günü | Nisan Ayının son günü |
| Geçici Vergi 1. Dönem | 17 Mayıs | 17 Mayıs |
| Geçici Vergi 2. Dönem | 17 Ağustos | 17 Ağustos |
| Geçici Vergi 3. Dönem | 17 Kasım | 17 Kasım |
Kendilerine özel hesap dönemi tayin edilen mükelleflerin beyanname verme süreleri de aynı esaslar dahilinde ödeme süresinin son gününe kadar uzatılmıştır.
Bazen, vergi kanunları dışında başka kanunlarla idareye verilmiş olan yetkiler kullanılmaktadır. Bu yetkilerden ikisini kısaca hatırlatmak istiyoruz:
Birincisi, 7183 sayılı Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı Hakkında Kanun’un 6’ncı maddesinde (1) Hazine ve Maliye Bakanlığı’na, turizm payının beyan ve ödeme sürelerini kanuni süresinden itibaren bir ayı geçmeyecek şekilde yeniden belirleme yetkisi verilmiştir.
Bu yetki, 148 Sıra No.lu VUK Sirkülerinde, meydana gelen sel felaketi nedeniyle Antalya ili Demre, Finike ve Kumluca ilçelerindeki mükellefler tarafından 2 Ocak 2023 günü sonuna kadar elektronik ortamda gönderilmesi gereken turizm payı beyannamelerinin verilme süresi ile bu beyannameler üzerine tahakkuk eden payların ve vergilerin ödeme süresinin, 31 Ocak 2023 Salı günü sonuna kadar uzatılması suretiyle kullanılmıştır. 7183 sayılı Kanun’un 6’ncı maddesindeki yetkiye dayanıldığı, 148 Sıra No.lu VUK Sirkülerinde ayrıca vurgulanmıştır.
Benzer şekilde, 2872 sayılı Çevre Kanunu’nda yer alan diğer bir yetki, 154 Sıra No.lu VUK Sirküleri ile kullanılmak suretiyle, 2 Mayıs 2023 günü sonuna kadar verilmesi gereken geri kazanım katılım payı beyannamelerinin verilme süresi ile bu beyannameler üzerine tahakkuk eden payların ödeme süresi 5 Mayıs 2023 Cuma günü sonuna kadar uzatılmıştır. Bu uzatmanın Çevre Kanunu’nun ek 11’inci maddesinde (2) yer alan yetkiye dayanılarak yapıldığı, aynı şekilde, 154 Sıra No.lu VUK Sirkülerinde vurgulanmıştır.
Sonuç
Gerçek ve tüzel kişi ya da mükelleflerin tamamı veya büyük çoğunluğu, kendilerine tanınmış olan zaman diliminin son gününde ödeme yapmak isteyebilir. Bu tercih, etik olarak ya da kanunen kınanabilecek bir tutum değildir. Kişi ya da mükellefler erken ödemeyi özendirici mekanizmaların oluşturulması yoluyla belki bu yönde teşvik edilebilir, ancak vadesi dolmadan önce ödeme yapmaya kimse zorlanamaz.
Dönem sonlarında yaşanan yoğunluk sebebiyle kamu kurumları tarafından elektronik ortamda sunulan hizmetlerin aksaması, özellikle beyan ve ödeme işlemlerinde, ilgililerin hak kaybına yol açmamalıdır. Öyle olursa, gerçek ve tüzel kişiler, idarenin iç işleyişinden kaynaklanan sebeplerle ortaya çıkan sorunlardan sorumlu tutulmuş olur.
Dönem sonlarında bilgi işlem sistemlerinin hizmet dışı kalmasından doğan sorunların giderilmesinde, kamu kurumları tarafından yaygın şekilde başvurulan çözüm yöntemi, ilgili kanunlarda yer alan idareye süre uzatımına yetki veren maddelerin işletilmesi şeklinde tezahür etmektedir. Çıkarılan düzenleyici metinlerle veya duyurularla beyan/ödeme sürelerinin uzatılması yaygın bir yöntem olarak kullanılmaktadır.
- 7183 sayılı Kanun’un 6/(6) maddesinin tam hali şöyledir:
Turizm payına ilişkin beyannamelerin verilme sürelerini, kapsama girenlerin turizm türleri, vergi veya mükellefiyet türleri itibarıyla ayrı ayrı veya birlikte aylık veya üç aylık dönemler hâlinde tespit etmeye, beyannamelerin; şekil, içerik ve eklerini belirlemeye, elektronik ortamda gönderilmesine zorunluluk getirmeye, yetki verilmiş gerçek veya tüzel kişiler aracı kılınarak gönderilmesi hususunda izin vermeye, bu kişileri aracı kılmaya veya zorunlu tutmaya ve uygulamaya, 1/6/1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu kapsamında kalan meslek mensuplarına onaylatılmasına veya imzalatılmasına ilişkin usul ve esaslar ile turizm payının beyan ve ödeme sürelerini kanuni süresinden itibaren bir ayı geçmeyecek şekilde yeniden belirlemeye, Bakanlığın görüşünü alarak Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilidir. - 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun ek 11’inci maddesinde beyannamelerle ilgili iki fıkra bulunmaktadır. Bunlar şu şekildedir:
Hazine ve Maliye Bakanlığı, geri kazanım katılım payının beyan ve ödeme sürelerini kanuni süresinden itibaren bir ayı geçmeyecek şekilde yeniden belirlemeye yetkilidir.
Geri kazanım katılım payı beyannamelerinin verilme sürelerini; kapsama girenlerin sektörleri, gayrisafi iş hasılatları, istihdam edilen işçi sayıları dikkate alınarak il ve ilçe sınırları itibarıyla ayrı ayrı veya birlikte aylık, üç aylık veya altı aylık dönemler halinde tespit etmeye; beyannamelerin şekil, içerik ve eklerini belirlemeye, beyannamelerin elektronik ortamda gönderilmesine zorunluluk getirmeye, bu beyannamelerin yetki verilmiş gerçek veya tüzel kişiler aracı kılınarak gönderilmesi hususunda izin vermeye, bu kişileri aracı kılmaya veya zorunlu tutmaya ve uygulamaya ilişkin usul ve esasları belirlemeye, Bakanlığın görüşünü alarak, Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilidir.