Okan ATAKGiriş: 21.12.2016 - 20:34Güncelleme:21.12.2016 - 20:36

1882OKUNMA

Son Yasal Düzenlemeler Doğrultusunda Vergi İnceleme Sürecinde Mükelleflerin Hakları

Gündemin nabzını tutan yazı ve yazarlarla okuyucuya ulaşan VERGİALGI (www.vergialgi.com) sitesinde, 5 Ekim 2015 tarihinde yayımlanan “Vergi İnceleme Sürecinde Mükellefin Temel Hakları Nelerdir?” adlı köşe yazımız yoğun bir ilgi görerek en çok okunanlar arasına girmişti. Önemi giderek artan ancak hala somutlaştırılamamış olan mükellef hakları konusunda ülkemizde son zamanlarda mükellef lehine önemli yasal değişiklikler yapıldı ve yapılan yasal değişiklikler doğrultusunda vergi inceleme sürecindeki mükelleflerin haklarında, mükellef odaklı önemli gelişmeler oldu. Biz de yapılan bu yasal değişiklikler doğrultusunda ilgili köşe yazımızı güncelleyerek siz değerli okuyuculara katkı sağlamak amacıyla bu yazıyı gündeme aldık.

Yazımızda; yapılan yasal değişikliklerden önce var olan ve kaleme aldığımız vergi inceleme sürecindeki mükelleflerin temel haklarını başlıklar altında sıraladıktan sonra; yasal değişikliklerin ardından ortaya çıkan vergi inceleme sürecindeki mükelleflerin haklarına yer vereceğiz.

Yapılan yasal değişikliklerden önce var olan vergi inceleme sürecindeki mükelleflerin temel haklarını başlıklarıyla aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

1. Vergi İnceleme Elemanının Kimliğini Görme Hakkı (VUK madde 136)
2. İnceleme Konusunu ve Kapsamını Öğrenme Hakkı (VUK madde 140)
3. Mükellefin İncelemenin Kendi İşyerinde Yapılmasını İsteme Hakkı (VUK madde 139)
4. Zorunlu Sebepler Nedeniyle İncelemenin Dairede Yapılmasını İsteme Hakkı (VUK madde 139)
5. Defter ve Belgelerini İbraz Etmek İçin Ek Süre İsteme Hakkı 
6. Vergi İnceleme Raporlarının Mevzuata Uygun Olmasını İsteme Hakkı (VUK madde 140)
7. İşyerinde Yapılan İncelemelerde Resmi Mesai Saatleri Dışında İnceleme Yapılmamasını İsteme Hakkı (VUK madde 140)
8. İncelemenin İşyerinin Faaliyetini Engellememesini İsteme Hakkı (VUK madde 140)
9. İncelemenin Her Safhasında Bilgi Alabilme Hakkı 
10. Fiili Envanterin Yapılmasının Gerektirdiği Giderlerin Kendisine Ödenmesini İsteme Hakkı (VUK madde 134)
11. El Konulmuş Defter ve Vesikalardan Faydalanma Hakkı (VUK madde 144)
12. Arama Kararının Gösterilmesini İsteme Hakkı 
13. İnceleme Sırasında Müşavir ve/veya Avukat Bulundurma Hakkı 
14. İncelemenin Kanunda Belirtilen Sürelerde Bitirilmesini İsteme Hakkı (VUK madde 140)
15. Vergi İnceleme Tutanaklarına İtiraz ve Görüşlerinin Yazılmasını İsteme Hakkı (VUK madde 145)
16. İlgililerin Tutanağın İçerdiği Hususlardan Haberdar Olma Hakkı
17. Vergi İncelemesinin Bittiğine İlişkin Resmi Bir Yazıyı İsteme Hakkı (VUK madde 140)
18. Vergi Mahremiyetine Uyulmasını İsteme Hakkı (VUK madde 5)
19. Tutanaktan Bir Nüsha Alma Hakkı (VUK madde 141)
20. Mükellefin Rapor Değerlendirme Komisyonunca Dinlenmesi 
21. Uzlaşma Hakkı 
22. Dava Açma Hakkı 

25 Ekim 2016 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan ve aynı gün yürürlüğe giren “Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ve “Rapor Değerlendirme Komisyonlarının Oluşturulması İle Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile vergi inceleme görevinin verilmesi, defter ve belgelerin alınması, inceleme tutanakları, inceleme tutanaklarında yer alacak unsurlar, vergi inceleme raporlarının düzenlenmesi ve yetki hükümlerinde önemli değişiklikler yapılmıştır. Yapılan bu değişiklikler ve bu değişiklikler sonucunda mükelleflere verilen yeni haklar aşağıdaki gibidir.

1. İnceleme Konusu İle İlgili Olmayan Hususlara İlişkin Bilgi Ve Belge Talebinde Bulunulmamasını İsteme Hakkı
   
   

   Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “Vergi inceleme görevinin verilmesi” başlıklı 6. maddesinde yapılan değişiklikle; vergi incelemesinin, sadece inceleme görev yazısında belirtilen konu ve döneme ilişkin olarak yapılacağı, inceleme konusu ve dönemi ile ilgili olmayan herhangi bir hususa ilişkin mükelleften bilgi ve belge talebinde bulunulamayacağı hükme bağlanmıştır.
   
   Böylece mükellefler, inceleme konusu ile ilgili olmayan hususlara ilişkin bilgi ve belge talebinde bulunulmamasını isteyebilecekler.

2. Defter Ve Belgelerin İstenmesine İlişkin Yazıda, On beş Günden Az Olmamak Üzere İbraz Süresinin Bildirilmesini İsteme Hakkı
   
   

   Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “Defter ve belgelerin alınması” başlıklı 12. maddesinde yapılan değişiklikle; defter ve belgelerin istenmesine ilişkin yazıda, on beş günden az olmamak üzere ibraz süresine ilişkin sürenin bildirilmesine yer verilmesi öngörülmüştür.
   Böylece mükellefler, defter ve belgelerin istenmesine ilişkin yazıda, on beş günden az olmamak üzere ibraz süresine ilişkin sürenin bildirilmesini isteyebilecekler.

3. İnceleme Tutanağının Taslağını İsteme Hakkı
   
   

   Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “İnceleme tutanakları” başlıklı 16. maddesinde vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların inceleme esnasında gerekli görülen hallerde, vergilendirme ile ilgili olayları ve hesap durumlarını ayrıca tutanaklar ile tespit ve tevsik edebileceği belirtilmiştir. Anılan maddede yapılan değişiklikle, bu tutanakların taslaklarının, mükelleflerin itiraz ve mülahazalarının tutanağa geçirilebilmesini sağlamak amacıyla, mükelleflerin talep etmesi durumunda iki gün önceden mükelleflerin bilgisine sunulacağı belirtilmiştir.
   
   Getirilen değişiklikle; mükellefler itiraz ve açıklamalarını tutanağa geçirmeden önce tutanakları inceleme imkânı bulabileceklerdir. Böylece mükellefler, artık tutanak taslaklarını isteyebilecekler.

4. Rapor Özetini İsteme Hakkı
   
   

   Rapor Değerlendirme Komisyonlarının Oluşturulması İle Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin “Mükellef ve inceleme elemanının dinlenmesi” başlıklı 14. maddesinde yapılan değişiklikle, hakkında vergi incelemesi yapılan mükelleflerden dinlenme talep edenlere, dinlenmeden önce, raporda eleştiri konusu yapılan hususlar hakkında bilgi içeren rapor özetinin verilmesi öngörülmüştür.
   
   Böylece getirilen değişiklikle; Komisyona dinlenmek üzere giden ancak raporda yer alan eleştiri konularını bilmeyen mükellefin, bu ihtiyacı giderilmiş, Komisyona mükellefin daha hazırlıklı gitmesine de olanak sağlanmıştır.

5. Taslak Tutanağın Mükellefin Bilgisine Sunulup Sunulmadığına Ve Mükellefin Dinlenme Talebinin Olup Olmadığına İlişkin Hususların Tutanakta Yer Almasını İsteme Hakkı
   
   

   Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “İnceleme tutanaklarında yer alacak unsurlar” adlı 17. maddesinde yapılan değişiklikle, taslak tutanağın mükellef bilgisine sunulduğunun ve dinlenme talebi olup olmadığına ilişkin mükellef kararının inceleme tutanaklarında yer alması öngörülmüştür.
   
   Böylece getirilen değişiklikle; mükellefler tutanak taslağının bilgilerine sunulup sunulmadığı hususunu ve dinlenmeye ilişkin taleplerinin olup olmadığını inceleme tutanaklarında yer almasını isteyebilecekler.

6. Eleştiriyi Gerektirecek Herhangi Bir Hususun Tespit Edilemediği Durumda, Bu Durumun Yazı İle Bildirilmesini İsteme Hakkı
   
   

   Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “Vergi inceleme raporlarının düzenlenmesi” başlıklı 19. maddesinde yapılan değişiklikle; yapılan vergi incelemesi sonucunda, inceleme konusu ve dönemine ilişkin eleştiriyi gerektirecek herhangi bir hususun tespit edilememesi halinde bu durumun ilgili birim tarafından mükellefe yazı ile bildirileceği öngörülmüştür. Bu düzenlemeyle bir süre önce kaldırılan hüküm farklı bir şekilde yeniden getirilmiştir.
   
   Böylece getirilen değişiklikle; yapılan vergi incelemesi sonucunda, inceleme konusu ve dönemine ilişkin eleştiriyi gerektirecek herhangi bir hususun tespit edilememesi halinde, mükellef bu durumu ilgili birimden isteyebilecek olup, ilgili birimde bu durumu yazı ile mükellefe bildirecektir.
   
   Yapılan bu yasal değişikliklerin; vergi inceleme sürecinde mükelleflerce karşılaşılan birtakım sorunları giderebileceği, vergi incelemesi ile ilgili yargıya taşınan olayların sayıca azalacağı, vergi inceleme sürecinin daha şeffaf-objektif yürütülmesine katkı sağlayacağı ve düzenlemelerin mükellef hak-hukukuna olumlu etki edeceği düşünülmekte olup; bunun yanında bu düzenlemelerin vergi inceleme süresini uzatacağı ve vergi incelemesine yetkili olanların iş yükünü kısmen artıracağı da düşünülmektedir.

1. 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu (10.01.1961 tarih ve 10703 sayılı Resmi Gazete).
2. Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik (31.10.2011 tarih ve 28101 sayılı Resmi Gazete).
3. Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (25.10.2016 ve 29868 sayılı Resmi Gazete).
4. Rapor Değerlendirme Komisyonlarının Oluşturulması İle Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (31.10.2011 tarih ve 28101 sayılı Resmi Gazete).
5. Rapor Değerlendirme Komisyonlarının Oluşturulması İle Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (25.10.2016 ve 29868 sayılı Resmi Gazete).
6. Recep BIYIK, Vergi İnceleme Usul ve Esaslarında Değişiklikler, Vergi Portali (https://www.vergiportali.com)