ABD Uygulamasında Satış Vergilerinde Vergi Tatili

Müjgan KARYAĞDI Danıştay Tetkik Hakimi

I. GENEL AÇIKLAMA
Herhangi bir sektör ya da gerçek kişi grubu üzerinde vergi yükünü arttıran herhangi bir uygulama yapılması durumunda vergilerin dolaylı ve dolaysız etkilerinin, harcamalar, yatırım kararları ve üretim kararları üzerinde etkili olduğu görülmektedir.

Vergi olgusu sadece kamu harcamalarını sağlamak amacıyla bütçede yer alan bir kalem olmayıp ekonomik, siyasal, toplumsal ve psikolojik etkileri de olan bir unsurdur. Siyasi otoriteler vergi uygulamalarını yaparken tüm bu etkileri göz önünde bulundurmak durumundadırlar.

Yeni bir vergi konulurken ya da kaldırılırken ya da mevcut bir vergide oranlar değiştirilirken, istisna ve muafiyetlerin kapsamı daraltılıp genişletilirken vergi yükünün doğrudan ve dolaylı etkilerini dikkate almak gerekir.

Yurtdışı uygulamaları incelendiğinde harcama vergilerinin etkilerini çok kısa süreli de olsa azaltmak ve nihai tüketicilere ekonomik yardım sağlamak amacıyla vergi uygulamalarının bir kaç gün askıya alındığı görülmektedir. Bu makalemizde kısaca uluslararası literatürde yer alan vergi tatili kavramı ve bunun etkileri irdelendikten sonra bir örnek uygulama olarak Amerika Birleşik Devletleri (ABD) vergi sisteminde vergi tatili uygulamaları örnekler yoluyla ortaya konulacaktır.

II. VERGİ TATİLİ
Literatürde vergi tatili, bir verginin geçici olarak oranının indirilmesi ya da uygulamadan kaldırılması olarak tanımlanmaktadır. Vergi tatilleri genellikle herhangi bir işkolunu ya da sektörü teşvik amacıyla hükümetler tarafından uygulanmaktadırlar. Vergi tatili kapsamına genellikle satış üzerinden alınan vergiler girmektedir.

Satış vergilerine uygulanan vergi tatili;

• Aileler için bazı kalemlerdeki masrafların azalması,
• Şirketler için artan satış ciroları,
• Hükümetler için seçmenlere karşı vergi indirimi yapmış olmak

gibi olumlu sonuçlar doğurmaktadır.

Gelişmekte olan piyasalar olarak adlandırılan kimi ülkelerde yabancı sermayeyi kendilerine çekmek ya da bazı sektörlerde vergi teşviki yoluyla yatırımları arttırmak amacıyla, kurumlar vergisinde oranları indirmek ya da vergiyi kaldırmak şeklinde vergi tatili uygulamasına gidebilmektedirler. Her ne kadar çağdaş maliye literatüründe bu kavram “vergi tatili” olarak adlandırılsa da klasik maliye literatüründe bu kavram “kurumlar vergisinde oran indirimi ya da istisna ve muafiyet” olarak adlandırılmaktadır.

Hatırlanacağı üzere ülkemizde 2004 yılında gündeme gelen vergi tatili kavramı, 50 milyon ile 150 milyon Euro arasındaki yatırımlara daha kısa, 150 milyon Euro'nun üzerindeki yatırımlara ise 10 yıl gibi daha uzun vadeli süreli kurumlar vergisi muafiyeti uygulanması şeklinde bir öneriyi içermekteydi.

III. ABD UYGULAMASINDA SATIŞ VERGİLERİNDE VERGİ TATİLİ
İlk olarak 1997 yılında New York eyaletinde uygulanan vergi tatili uygulaması, büyük çoğunlukla, belirli bir dönem boyunca belirli malların satışının satış vergisinden müstesna kılınması şeklindedir. ABD vergi uygulamasında satış vergileri merkezi hükümet tarafından değil eyalet hükümetleri tarafından toplanılmakta ve eyalet bütçesine dahil olmaktadır. Dolayısıyla da bu konuda vergi tatiline gitme yetkisi eyalet hükümetlerinin yetkisi altındadır.

2005’te 12 eyalette uygulanmış olan vergi tatili 2006 yılında ise 15 eyalettte (Alabama, Connecticut, District of Columbia, Florida, Georgia, Iowa, Maryland, Massachusetts, Missouri, New Mexico, North Carolina, South Carolina, Tennessee, Texas, ve Virginia) uygulanmakta olup genellikle okul hazırlıklarının başladığı dönem olan Ağustos ayında yapılmaktadır. Yeni sömestrle ilgili harcamalar örneğin okul malzemeleri (defter, kitap, kalemi, silgi, çanta, vb), kıyafet, ayakkabı, bilgisayar ve ekipmanları bu kapsamda yer almaktadır.

ABD siyasal yapısı irdelendiğinde satış vergilerinde yapılan vergi tatilinin esas itibariyle hem Cumhuriyetçiler hem de Demokratlar tarafından desteklendiğini görmekteyiz. Cumhuriyetçiler vergi tatilini desteklemektedirler, çünkü vergi indirimi ya da verginin kaldırılması onların geleneksel politikalarıyla örtüşmektedir. Demokratlar desteklemektedir çünkü düşük ve orta gelir sahibi ailelere, vergi alınmaması yoluyla bir ekonomik destek sağlanmış olunmaktadır.

Ancak sistem hakkında bir takım eleştiriler de bulunmaktadır. Bunlar;

• İndirimin yılın belirli günlerinde yapılması ve bazı ürünleri kapsaması nedeniyle orta sınıf insanların yılın kalan döneminde aynı vergi yüküne katlanmak zorunda olmaları,
• Satıcılar ve vergi idareleri açısından istisna kapsamına giren ürünlerin satışının takibi konusunda zorluklar yaşanabilmesi,
• Üst gelir gruplarına sağlanan pek çok istisna ve muafiyetin yanında satış vergilerinde sağlanan bu imkanın oldukça sınırlı kalması,
• Düşük gelirli insanların yanısıra yüksek gelirli insanların da bu imkandan yararlanması,
• Bazı perakendecilerin vergi tatilinden önce satış fiyatlarını kasden arttırmalarıdır.

Vergi tatili kapsamında giren harcamalarda sınır genellikle giyim kuşam ürünlerinde 100 ila 300 ABD Doları, bilgisayar ve ekipmanlarında 1500 ila 4000 ABD Doları arasında değişmektedir. Bir örnek vermek gerekirse 100 Dolarlık bir okul harcaması yapan bir ailenin vergi tatili nedeniyle elde edeceği tasarruf uygulanan satış vergisi oranına bağlı olarak 5 dolar ile 8 dolar arasında değişebilmektedir.

Aşağıda uygulamaya katılan 15 eyalete ilişkin genel bilgiler yer almaktadır. Burada farklı uygulama alanı içermesi nedeniyle özellikle Massachusetts ve Connecticut eyaletlerine ayrıca değinilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Massachusetts eyaletinde perakende satışa konu olan yani nihai tüketici tarafından yapılan satın almalarda 2500 dolara kadar tüm ürünlerde (istisnaları aşağıda belirtilmiştir) 2 gün boyunca satış vergisi alınmamaktadır. Connecticut’ta ise konutlarda iklimlendirme, enerji tasarrufu sağlayan araç gereç alımı ve konutlarda ısıtmada tasarruf sağlayan pencere dahil her türlü ürün vergi tatili kapsamındadır.

Yukarıda da belirtildiği üzere, uygulama tek bir üründe belli bir fiyatın altındaki alımlarda gerçekleşmektedir. Buna göre 2006 yılında eyalet uygulamaları kısaca şu şekildedir:

1. Alabama(Her yıl belirli dönemde)
4 – 6 Ağustos 2006
1. Giyim ürünleri – bir üründe fiyatın 100 dolar ya da altında olması gerekmekte. (Aksesuarlar ve koruyucu giyim ürünleri hariç)
2. Bilgisayar, yazılı ve okula yönelik bilgisayar ürünleri - her bir üründe fiyatın 750 dolar ya da altında olması.
3.Ticari nitelikte satın alınmamış olan okul malzemeleri, (her bir üründe fiyatın 50 dolar ya da altında olması)
4. Ticari nitelikte olmayan kitap alışları (her bir üründe fiyatın 30 dolar ya da altında olması)
2. Connecticut (Tarihler ürün bazında değişiklik göstermekte)
A) 1-30 Haziran 2007
Konut iklimlendirme ürünleri (bazı sınırlamalar uygulanmakta)
B) 20 – 26 Ağustos 2006
Giyim ürünleri - her bir üründe fiyatın 300 dolar ya da altında olması (Aksesuarlar ve koruyucu giyim ürünleri ile spor malzemeleri hariç)
3. District of Columbia (Yılda iki kez vergi tatili)
5 – 13 Ağustos 2006 ve24 Kasım – 3 Aralık 2006
Her bir üründe fiyatın 300 dolar ya da daha altında olması; giyim, ayakkabı, aksesuar ve okul malzemeleri
4. Florida (Tarihler ürün bazında değişiklik göstermekte)
A) 21 Mayıs – 1 Haziran  2006
Kasırga ve fırtınaya karşı koruyucu ürünler
B) 22 – 30 Temmuz 2006
Her bir üründe fiyatı 50 dolar ya da altında olan giyim, ayakkabı ve bazı aksesuar
C) 5 – 11 Ekim 2006
Enerji tasarruf ürünleri (her bir üründe fiyatın1500 dolar ya da altında olması) ticari nitelikte olmayan ev ya da kişisel kullanım için
5.Georgia 3 – 6 Ağustos 2006
1. Genel okul malzemeleri – her bir üründe fiyatın 20 dolar ya da altında olması
2. Giyim, ayakkabı- her bir üründe fiyatın 100 dolar ya da altında olması (Aksesuarlar hariç)
3. Kişisel kullanım için bilgisayar ya da bilgisayar aksesuarı (tek alım için 1500 dolar ya da daha az )
4. Enerji tasarruf araçları (her bir üründe fiyatın 1500 dolar ya da altında olması) ticari nitelikte olmayan ev ya da kişisel kullanım için
6. Iowa4 – 5 Ağustos 2006
Giyim, ayakkabı – her bir üründe fiyatın 100 dolar ya da altında olması (Aksesuarlar ve koruyucu giyim ürünleri ile spor malzemeleri hariç)
7. Maryland 23 – 27 Ağustos 2006
Giyim, ayakkabı – her bir üründe fiyatın 100 dolar ya da altında olması (Aksesuarlar hariç)
8. Massachusetts 12-13 Ağustos 2006
Taşınabilir nitelikte kişisel kullanıma yönelik tüm mallar, tek bir üründe değeri 2500 dolar ya da altında olması (Ticari nitelikte alımlar, şirketler tarafından yapılan alımlar, telekomünikasyon araçları, gaz, buhar, elektrik, motorlu taşıt, tekne ve yiyecek hariç)
9. Missouri Yılda bir kez
4 – 6 Ağustos 2006
1. Giyim - her bir üründe fiyatın100 dolar ya da altında olması (Aksesuarlar hariç)
2. Okul malzemeleri- her bir üründe fiyatın 50 dolar ya da altında olması
3. Bigisayar yazılımı - her bir üründe fiyatın 350 dolar ya da altında olması
4. Bilgisayar ya da bilgisayara ilişkin donanımlar (her bir üründe fiyatın 3500 dolar ya da altında olması)
10. New Mexico Yılda bir kez
4 – 6 Ağustos 2006
1. Giyim, ayakkabı - her bir üründe fiyatın 100 dolar ya da altında olması (Aksesuarlar, spor malzemeleri, koruyucu giysiler ya da ayakkabılar hariç
2. Okul malzemeleri
3. Bilgisayarlar - her bir üründe fiyatın 1000 dolar ya da altında olması
3. Bilgisayarla ilişkili bazı donanımlar - her bir üründe fiyatın 500 dolar ya da altında olması
11. North Carolina Yılda bir kez
4 – 6 Ağustos 2006
1. Giyim - tek bir üründe fiyatın 100 dolar ya da altında olması (Aksesuarlar ya da koruyucu ekipmanlar hariç)
2. Okul malzemeleri - tek bir üründe fiyatın 100 dolar ya da altında olması
3. Spor, doğa sporları ile ilgili ekipmanlar - tek bir üründe fiyatın 50 dolar ya da altında olması
4. Bilgisayarlar - tek bir üründe fiyatın 3500 dolar ya da altında olması
5. Bilgisayar malzemeleri - tek bir üründe fiyatın 250 dolar ya da altında olması
12. South Carolina
4 – 6 Ağustos 2006
A) Sınırsız :Giyim, ayakkabı, okul malzemeleri, bilgisayarlar, yazıcılar, yazıcı malzemeleri, bilgisayar yazılımı
24 – 25 Kasım 2006
B) Satış vergileri, kullanımla ilgili olan ve düzensiz alınan vergilerde belirli bir süre yürürlülüğün durdurulması
13. Tennessee
4 – 6 Ağustos 2006
1. Giyim - tek bir üründe fiyatın 100 dolar ya da altında olması (Aksesuarlar ya da koruyucu ekipmanlar hariç)
2. Okul malzemeleri - tek bir üründe fiyatın 100 dolar ya da altında olması
3. Bilgisayarlar - tek bir üründe fiyatın 1500 dolar ya da altında olması
14. Texas
4 – 6 Ağustos 2006
Giyim, ayakkabı - tek bir üründe fiyatın 100 dolar ya da altında olması (Aksesuarlar, koruyucu ekipmanlar, spor malzemeleri ile kıyafet ayakkabı kiralamaları hariç -
15. Virginia
4 – 6 Ağustos 2006
1. Giyim, ayakkabı - tek bir üründe fiyatın 100 dolar ya da altında olması
2. Okul malzemeleri - tek bir üründe fiyatın 20 dolar ya da altında olması

IV- SONUÇ
Yılın belirli günlerinde doğrudan tüketicilerden alınmakta olan satış vergilerinin alınmıyor olması hem dar ve orta gelirli aileler için ekonomik bir destek olurken hem de satıcılar açısından da satışları hızlandıran bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Elbette ki alınmayan her vergi bütçe uygulamasında denkliği sağlamak açısından başka alanlardan vergi alınması anlamına gelmektedir. Bu durum ise vergi uygulamasında gelir grupları itibariyle sosyal adaleti sağlamak adına dikkat çekici bir durumdur. Verginin kişilerin ödeme gücü oranında alınması şeklindeki evrensel ilke, gelir dağılımı açısından büyük farklılıkların bulunduğu ülkeler açısından oldukça önem taşımaktadır. Yılın belirli dönemlerinde aile bütçelerine katkı anlamında dikkate alınabilecek olan vergi tatili uygulaması da bu anlamda tek başına çok büyük katkısı olmasa da dar ve orta gelirli aileler için sosyal bir transfer niteliği de taşımaktadır.
(Bu makale Yaklaşım dergisinin Şubat 2007 sayısında yayınlanmıştır.)