Vergi, Maliye, Ekonomi, Sosyal Güvenlik, Ticaret Hukuku Hakkındaki Herşey

Kitaplar

1362OKUNMA

Türk Sermaye Piyasasında Vergi Harcamaları

Dr.İlhami ÖZTÜRK-Can Galip SABUNCU 

İstanbul Altın Borsası Yayınları- 2012

ÖNSÖZ

 

Devletler, görevlerini ifa ederken, en önemli ve sağlıklı finansman kaynağı olarak vergiyi görmektedirler. Devlet, böylesine önemli bir kaynaktan ekonomik, sosyal ve kültürel sebeplerle vazgeçerek piyasalara müdahale etmek isteyebilir. Bu aşamada karşımıza devletin gelir kaybına sebebiyet veren, vergi indirim, muafiyet ve istisnalarından oluşan ve aslında kamu harcamaları gibi bir etkiye sahip olmakla birlikte uygulanış biçiminde farklılıklar bulunan vergi harcamaları çıkmaktadır. Bütçesini disiplin altına almaya çalışan ülkeler vergi harcamaları boyutunu olabildiğince net bir şekilde bilmek durumundadırlar. Bu nedenle, gelişmiş ülkelerde oldukça sıkı bir disiplin altında takip edilmeye çalışan vergi harcamaları konusu ülkemiz açısından da büyük önem taşımaktadır. Çeşitli kanun hükümleriyle düzenlenmiş bulunan vergi istisna, muafiyet ve indirimleri, vergi harcamalarının yoğun bir alan işgal etmesine, dolayısıyla bütçe içerisinde rakamsal olarak önemli büyüklüklere ulaşmasına sebep olmaktadır.

 

Uygulamada, vergi harcaması düzenlemelerinin bir kısmı sermaye piyasalarına yönelik muafiyet ve istisnaları içerdiği görülmektedir. Tasarrufların güvenli bir şekilde ekonomik yaşama katkı sağlar hale getirilebilmesi için sermaye piyasalarının geliştirilmesi vazgeçilmez bir hedeftir. Bunu sağlamak için hukuki, idari, ekonomik çeşitli teşvik mekanizmaları devreye sokulabilir. Söz konusu teşvik ve destek mekanizmaları içinde vergilendirme alanındaki başlıca araçlar ise istisna ve muafiyet uygulamalarıdır. Vergi muafiyet ve istisnaları tasarruf sahiplerine belli fırsatlar yaratırken, getirilen bu düzenlemeler sermaye piyasasına ilişkin vergi harcaması düzenlemeleri sermaye piyasası kurumlarına veya sermaye piyasası araçlarına yönelik hükümler içermektedir. Sermaye piyasası kurumlarına muafiyet tanınması durumunda, elde edilen kazanç ve bu kazancın vasfı değil, anılan kazançları elde eden kurumlar önem kazanmaktadır. Bu tür muafiyetlerin temel amacı, özellikle yeni sermaye piyasası kurumlarının gelişmelerinin ve kurumsallaşmalarının desteklenmesi ile yaygınlık kazanmalarının sağlanmasıdır. Uygulamada sıkça rastlanan bir diğer vergi harcaması ise sermaye piyasası araçlarından elde edilen gelirlere yönelik istisnalardır. Sermaye piyası araçlarının elden çıkarılmasından, alım-satımından dolayı sağlanan kazançlara; elde bulundurma süresi, sermaye piyasası aracının türü gibi özellikler dikkate alınarak muafiyet ve istisna sağlanabilir. Sermaye piyasası araçlarının işlem gördüğü borsalar ön plana çıkarılan getirilen istisnalar da söz konusudur.

Ülkemizde, vergi harcamaları ile ilgili çalışmaların sınırlı sayıda kaldığı, halen bir vergi istisna, muafiyet veya indirimini vergi harcaması sayılıp sayılamayacağı konusunda bir belirleme bulunmadığı ve teorik olarak vergi harcaması olarak nitelendirilmesi gerektiği halde standart vergi uygulaması olarak görülmesi sebebiyle vergi harcamaları listesinde yer almayan pek çok düzenleme olduğu, ayrıca bütçe kanunlarında vergi harcaması tahmini tutarlarının toplam olarak yer almasına karşılık her harcama bazında belirlenen tutarların kamuoyu ile paylaşılmadığı ve sermaye piyasalarına ilişkin vergi harcama tutarlarının saptanmamış olduğu ifade edilebilir. Çalışmanın amacı, vergi harcamaları uygulamasını analiz etmek, özellikle sermaye piyasasına yönelik vergi harcamalarını ele almak, Türkiye’de konu ile ilgili kısıtlı sayıda çalışma bulunan literatüre katkıda bulunmaktadır.

 

Çalışmanın, konuyla ilgili uygulayıcı ve akademisyenlere yararlı olmasını dileriz.

 

Dr.İlhami ÖZTÜRK-Can Galip SABUNCU Ankara,2012

 

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR DİZİNİ

TABLO VE ŞEKİL DİZİNİ

GİRİŞ

 

BÖLÜM 1

 

KAVRAMLAR VE TANIMLAR

 

1.1.            VERGİ HARCAMASI KAVRAMI

1.1.1.        Verginin Tanımı

1.1.2.        Vergilendirmenin Temel Prensipleri

1.1.3.        Vergi Harcamasının Tanımı

1.1.4.        Negatif Vergi Harcaması

1.2.            VERGİ HARCAMASI TÜRLERİ

1.3.            VERGİ HARCAMALARINI HESAPLAMA YÖNTEMLERİ

1.4.            VERGİ HARCAMALARI İLE KAMU HARCAMALARININ KARŞILAŞTIRILMASI

1.5.            VERGİ HARCAMASI UYGULAMASINA KARAR VERİLMESİ

1.6.            SERMAYE PİYASASI KAVRAMI, KURUMLARI VE ARAÇLARI

1.6.1.          Sermaye Piyasası Kavramı

1.6.2.          Sermaye Piyasası Kurumları

1.6.2.1.        Borsalar ve Piyasa İşleticileri

1.6.2.2.        Aracı Kurumlar

1.6.2.3.        Yatırım Fonları

1.6.2.4.        Konut Finansmanı Fonu

1.6.2.5.        Varlık Finansmanı Fonu

1.6.2.6.        Emeklilik Yatırım Fonu

1.6.2.7.        Yatırım Ortaklıkları

1.6.2.8.        Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları

1.6.2.9.        Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı

1.6.2.10.      Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları

1.6.2.11.      İpotek Finansmanı Kuruluşları

1.6.2.12.      Portföy Yönetim Şirketi

1.6.2.13.      Gayrimenkul Değerleme Şirketi

1.6.2.14.      Derecelendirme Kuruluşları

1.6.2.15.      Bağımsız Denetim Kuruluşları

1.6.2.16.      Varlık Kiralama Şirketleri

1.6.2.17.      Merkezi Kayıt Kuruluşu

1.6.2.18.      Merkezi Saklama Kuruluşları

1.6.2.19.      Merkezi Takas Kuruluşları

1.6.2.20.      Yatırımcıları Koruma Fonu

1.6.2.21.      Veri Depolama Kuruluşları

1.6.3.          Sermaye Piyasası Araçları

1.6.3.1.        Hisse Senetleri

1.6.3.2.        Tahviller

1.6.3.3.        Gelir Ortaklığı Senetleri

1.6.3.4.        Katılma İntifa Senetleri

1.6.3.5.        Kar ve Zarar Ortaklığı Belgeleri

1.6.3.6.        Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler

1.6.3.7.        İpotekli Borç Senetleri ve İrat Senetleri

1.6.3.8.        Gayrimenkul Sertifikaları

1.6.3.9.        Kira Sertifikaları

1.6.3.10.      Varlık Teminatlı Menkul Kıymetler

1.6.3.11.      İpotek Teminatlı Menkul Kıymetler

1.6.3.12.      İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetler

1.6.3.13.      Varantlar

1.6.3.14.      Türev Araçlar

 

BÖLÜM 2

VERGİ HARCAMALARI KONUSUNDA ÇEŞİTLİ ÜLKE UYGULAMALARI

 

2.1.        AVRUPA BİRLİĞİNDE, VERGİ HARCAMALARINA YÖNELİK DÜZENLEMELER

1.1.        OECD ÜYESİ ÜLKELERDE, VERGİ HARCAMALARINA YÖNELİK DÜZENLEMELER

1.1.1.    Kanada

1.1.2.    Fransa

1.1.3.    Almanya

1.1.4.    Japonya

1.1.5.    Kore

1.1.6.    Hollanda

1.1.7.    İspanya

1.1.8.    İsveç

1.1.9.    İngiltere

1.1.10.  Amerika Birleşik Devletleri

 

BÖLÜM 3

TÜRKİYE’DE VERGİ HARCAMALARI UYGULAMASI

 

3.1.        VERGİ HARCAMALARI KONUSUNDAKİ DÜZENLEMELER

3.2.        VERGİ HARCAMALARININ BÜTÇE İÇERİSİNDEKİ BÜYÜKLÜĞÜ

3.3.        TÜRKİYE’DE VERGİ HARCAMALARI UYGULAMASININ VERGİNİN TEMEL    

               PRENSİPLERİ ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ

 

BÖLÜM 4

TÜRKİYE’DE SERMAYE PİYASASI ARAÇ VE KURUMLARINA YÖNELİK VERGİ HARCAMALARI

 

4.1.        SERMAYE PİYASASINA YÖNELİK VERGİ HARCAMALARININ GEÇİRDİĞİ

              AŞAMALAR

4.1.1.     1981 - 1990 Dönemi

4.1.2.     1991 - 2000 Dönemi

4.1.3.     2001 - 2010 Dönemi

4.1.4.     2011 Sonrası Dönem

4.2.        SERMAYE PİYASASINA YÖNELİK VERGİ HARCAMASI DÜZENLEMELERİ

4.2.1.     Gelir Vergisi Kanunu

4.2.1.1.  Kar Payı ve İştirak Hisselerinden Doğan Kazanç İstisnası

4.2.1.2.  İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetlerin Faizlerine İlişkin İstisna

4.2.1.3.  Değer Artış Kazancı İstisnası

4.2.1.4.   Dar Mükellefin Kur Farkı Kazançları İstisnası

4.2.1.5.   Girişim Sermayesi Fonu İndirimi

4.2.1.6.   26.07.2001 - 31.12.2005 Tarihleri Arasında İhraç Edilen Devlet Tahvilleri ve Hazine Bonolarından Sağlanan Kazançlara İlişkin İstisna

4.2.1.7.   İMKB ‘de İşlem Gören ve Bir Yıldan Fazla Süreyle Elde Tutulan Hisse Senetlerinin Elden Çıkarılmasından Sağlanan Gelirlere Tanınan İstisna

4.2.1.8.   Bireysel Emeklilik Sistemine İlişkin Teşvikler

4.2.2.       Kurumlar Vergisi Kanunu

4.2.2.1.  Yurt İçi İştirak Kazançları İstisnası

4.2.2.2.  Yurt Dışı İştirak Kazançları İstisnası

4.2.2.3.  Yurt Dışı İştirak Hisselerinin Elden Çıkarılmasından Kaynaklanan Kazanç İstisnası

4.2.2.4.  Emisyon Primi İstisnası

4.2.2.5.  Yatırım Fon ve Ortaklıklarının Portföy İşletmeciliği Kazançları

4.2.2.6.  İştirak Hisseleri, Kurucu Senetleri, İntifa Senetleri ve Rüçhan Haklarının Satışından   

  Doğan Kazanç İstisnası

 

4.2.2.7.  İştirak Hisseleri, Kurucu Senetleri, İntifa Senetleri ve Rüçhan Haklarının Bankalara

              veya Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na Devrinden Sağlanan Kazanç İstisnası

4.2.2.8.  Bankaların Alacaklarına Karşılık Edindikleri Kıymetlerin Satış Kazancı İstisnası

4.2.2.9.  Yabancı Fon Kazançlarına Tanınan İstisna

4.2.2.10Girişim Sermayesi Fonu İndirimi

4.2.3.       Katma Değer Vergisi Kanunu

4.2.3.1.  Külçe Altın ve Kıymetli Taşlara İlişkin İstisna

4.2.3.2.  Hisse Senedi, Tahvil, Varlık Kiralama Şirketleri Tarafından İhraç Edilen Kira

              Sertifikaları ve Türkiye’de Kurulu Borsalarda İşlem Gören Sermaye Piyasası 

              Araçlarının Teslimine İlişkin İstisna

4.2.3.3.  İştirak Hissesi İstisnası

4.2.3.4.  İpotekli Konut Teslimi İstisnası

4.2.3.5.  Menkul, Gayrimenkul ve Maddi Olmayan Varlıkların, Varlık Kiralama Şirketlerine

              Devri ile Bu Varlıkların Varlık Kiralama Şirketlerince Kiralanması ve Devralınan       

              Kuruma Devrine İlişkin İstisna

4.2.4.     Harçlar Kanunu

4.2.4.1.  Konut Finansmanı Kapsamındaki İşlemlere İlişkin Harç İstisnası

4.2.4.2.  Sermaye Artırımı ve Kredi İşlemlerine İlişkin Harç İstisnası

4.2.4.3.  Varlık Kiralama Şirketlerinin Taraf Olduğu Devir ve İpotek İşlemlerine Tanınan Harç

              Muafiyeti

4.2.5.      Damga Vergisi Kanunu

4.2.6.      Gider Vergileri Kanunu

4.2.7.      Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu

4.2.8.      Emlak Vergisi Kanunu

4.2.9.      Sermaye Piyasası Kanunu

4.2.9.1.   YKF ve YTM’ye Tanınan Vergi İstisnası

4.2.9.2.   Sermaye Piyasası Kuruluna Tanınan Yargı Harcı Muafiyeti

4.2.9.3.   Türev Araçlara Tanınan Damga Vergisi İstisnası

4.2.10    233 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname

4.3.        KANUN GEREKÇELERİ KAPSAMINDA SERMAYE PİYASALARINA YÖNELİK

              VERGİ HARCAMALARININ GETİRİLİŞ AMAÇLARININ ANALİZİ

     

SONUÇ

KAYNAKÇA

EKLER

 

EK: 1    2013 YILI BÜTÇE KANUNUNA EKLİ VERGİ HARCAMALARI LİSTESİ

EK: 2    2013 YILI BÜTÇE KANUNU EKİNDEKİ VERGİ HARCAMALARI LİSTESİNDE YER

             ALMAYAN VERGİ İSTİSNA, MUAFİYET VE İNDİRİMLERİ

EK: 2.1 GELİR VERGİSİ KANUNUNDA, VERGİ İSTİSNA, MUAFİYET YA DA İNDİRİMİ   

         OLARAK DÜZENLENMİŞ OLMASINA RAĞMEN VERGİ HARCAMALARI

         LİSTESİNDE YER ALMAYAN DÜZENLEMELER

EK:2.2  KURUMLAR VERGİSİ KANUNUNDA, VERGİ İSTİSNA, MUAFİYET YA DA İNDİRİMİ

             OLARAK DÜZENLENMİŞ OLMASINA RAĞMEN VERGİ HARCAMALARI  

             LİSTESİNDE YER ALMAYAN DÜZENLEMELER

EK:2.3 KATMA DEĞER VERGİSİ KANUNUNDA, VERGİ İSTİSNA, MUAFİYET YA DA

             İNDİRİMİ OLARAK DÜZENLENMİŞ OLMASINA RAĞMEN VERGİ HARCAMALARI  

             LİSTESİNDE YER ALMAYAN DÜZENLEMELER

EK:2.4  ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ KANUNUNDA, VERGİ İSTİSNA, MUAFİYET YA DA

             İNDİRİMİ OLARAK DÜZENLENMİŞ OLMASINA RAĞMEN VERGİ HARCAMALARI  

             LİSTESİNDE YER ALMAYAN DÜZENLEMELER

 

TABLO VE ŞEKİL DİZİNİ

 

Tablo 1. Vergi Harcaması Açısından OECD Ülkelerinin Karşılaştırılması

Tablo 2. Vergi Türleri İtibari İle Toplam Vergi Harcaması Tahminleri

Tablo 3. Vergileme Prensipleri İle Vergi Harcaması Uygulamasının Uyumu

Şekil  1. 2013 Yılı Vergi Harcamaları Tahmini Dağılımı

 

Yorumlarınızı Bize Yazınız

Soru Sor