Dünya Ticaret Örgütü Bakanlar Toplantıları
Dünya Ticaret Örgütü (WTO/DTÖ) üyesi 116 ülke, küresel milli gelirin ve ticaretin %98’ini temsil etmektedir. DTO 1994 Marakeş anlaşması ile kurularak 1995 başında faaliyete geçmiş olup GATT (1947) anlaşmasının yerini almıştır. DTÖ’nün kuruluş amacı mal, hizmetler ve gayrimaddi haklar konusunda uluslararası düzenlemeler yapmak ve uluslararası ticareti kolaylaştırmaktır. Üye ülkelerin yasal organlarınca onaylanan ikili ve çok taraflı ticaret anlaşmaları, (genel çerçevesi DTÖ tarafından belirlenmekle birlikte) ülkeler arasındaki görüşmelerle yürütülür, sonuçlandırılır ve karara bağlanır. Ticareti kolaylaştırmak için gümrük vergileri, kotalar ve diğer engellerin kaldırılması amaçlanmakla birlikte ulusal güvenlik, çevrenin korunması ile her ülke için spesifik önem arz eden konular DTÖ düzenlemeleri kapsamı dışındadır. Merkezi Cenevre’de bulunan örgütün en üst karar organı Ministries Conference (MC) olarak bilinen Bakanlar Konferansıdır. MC toplantıları iki yılda bir yapılır. Son MC toplantısı, 28 Şubat-2 Mart 2024 tarihleri arasında Abu Dabi’de yapılmıştır. Günlük işler, örgüt bünyesindeki 3 organ (genel konsey, ihtilafların çözümü birimi ve ticaret politikaları gözden geçirme birimi) tarafından yürütülür.
Pandemi sonrasında oluşan yeni koşullar ile Ukrayna ve Gazze’nin işgalinin uluslararası ticarete ve lojistik kanallarına etkilerinin devam ettiği gergin ortamda yapılan 13. MC toplantıları planlanandan uzun sürmüş; toplantılar sonrasında 23 maddeden oluşan bir deklarasyon yayınlanmıştır. Yayınlanan deklarasyondaki maddeler; uluslararası ticaretin mevcut durumunu yansıtmakta, önümüzdeki dönemde beklenen muhtemel gelişmelere de ışık tutmaktadır.
Bakanlar Konferansı Deklarasyonu
DTÖ’nün 30. kuruluş yılında Abu Dabi’de yapılan toplantılar ve görüşmeler sonucunda açıklanan deklarasyonda öne çıkan konuları aşağıda özetledik.
- Örgütün 30 yılda, üyelerinin beklentilerini karşılamada önemli gelişim gösterdiği vurgulanmıştır. Alınan kararların uygulama aşamasına önem verilmektedir; örgütün verimliliği ile etkinliğinin artırılması ve üyelerin çalışmalara daha fazla katılımının sağlanması için bir önceki toplantıda açıklanan reform süreci gündemi devam ettirilmeli, ayrıca uzun süren yada sonuçlandırılamayan konularda örgütün ilgili organlarının çalışmaları hızlandırılmalıdır.
- Gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerin, uluslararası çok taraflı ticaret sistemine tam entegrasyonu sağlanmalı; Birleşmiş Milletler kriterlerine göre az gelişmişlik tanımından çıkmış ülkelerin üyelik süreci kolaylaştırılmalıdır. Bu ülkelerin, DTÖ düzenlemelerine adaptasyonuna yardımcı olunarak ve kurumlarının kapasitesinin artırılmasıyla o ülkelerin yararına sonuçlar doğurması beklenmektedir.
- Lojistik kanallar açık, güvenli, kesintisiz olmalı; ayrıca mevcut lojistik kanalları iyileştirilmeli, geliştirilmeli ve tüm ülkelerce kullanılabilmelidir.
- İlgili uluslararası kuruluşlarla da işbirliği yapılarak kadınların ekonomik durumunun güçlendirilmesi ile ticarete katılımının artırılması; büyüme ve sürdürülebilir ekonomik kalkınmaya katkı sağlayacaktır.
- KOBİ’lerin ekonomik kalkınma ve büyümedeki rolü önemlidir. Avantajları yanında karşılaştıkları zorluklar birlikte dikkate alınarak; uluslararası işbirliğiyle geçmiş deneyimlerden de yararlanılarak, uygun platform ve enstrümanların kullanımıyla KOBİ’lerin uluslararası ticarete katılımı kolaylaştırılmalıdır.
- Hizmet sektörü global ekonominin üçte ikisini oluşturmakta, çalışanların yarısından fazlası hizmet sektöründe istihdam etmektedir. Büyüme ve kalkınma için elverişli ortam oluşturulması yanında karşılaşılan uluslararası zorlukların aşılmasında hizmetlerin rolü kritiktir, belirleyicidir. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki KOBİ’lerin hizmetler sektörüne katılımı kolaylaştırılmalıdır.
- Giderek büyüyen hizmet sektörlerinde şeffaflığın artırılması ile işlemlerin kolaylaştırılması için ülkelerin yapacağı yasal düzenlemelerle global olarak toplam $125 milyar tasarruf edilebileceği tahmin edilmektedir.
- Toplantılarda Komorlar ve Doğu Timor’un örgüte üyeliği kabul edilmiştir. Örgüte yeni üyeler alınması çok taraflı ticareti güçlendirmekte olup yeni üyelerin katılımının sonuçlandırılması girişimleri sürdürülecektir.
- Doğal felaket yaşayan üye ülkelerdeki duruma DTÖ anlaşmaları ile sağlanacak destek, mevcut risklerin azaltılması ile yeni risklerin önlenerek dayanıklılığın artırılması konularında önümüzdeki MC14 toplantısına rapor sunulacaktır.
- Bir önceki (MC12) toplantıda alınan “Covid-19 Pandemisi ve Gelecekteki Pandemilere Hazırlıklı Olunması Hakkında DTÖ Pozisyonu” hakkındaki çalışma; WHO, WIPO ve ilgili diğer kuruluşlarla da çalışarak sürdürülmelidir.
Diğer uluslararası kuruluş ve platformlara göre en geniş katılımlısı olan DTÖ Ticaret Bakanları (MC13) toplantılarında yukarıda özetlenen konuların dışında, yeni teknolojilerin kullanımının artırılmasıyla uluslararası ticaretin maliyetlerinde önemli düşüş sağlanabileceği dile getirilirken; üzerinde uzlaşılamayan ya da DTÖ üyelerinin tamamının katılmadığı önemli konular da bulunmaktadır. Örneğin zararlı balıkçılığa verilen destekler, tarımla ilgili konular, sanayileşme politikaları, ticareti olumsuz etkileyen uygulamalar, çevre ile ilgili konular, e-ticarette uygulanacak vergiler konularında henüz bir ilerleme sağlanamamıştır. Planlanandan bir gün uzun süren toplantıların geneli üzerinde bir değerlendirme yapmak gerekirse, MC13 toplantılarının; somut kararların alınmadığı, önceki toplantılardan gelen pek çok çalışmanın karar aşamasına getirilemediği, önemli güncel sorunlar/konularla ilgili DTÖ katkısı ve katılımının belirlenmediği ya da belirlenemediği toplantılar olduğu söylenebilir. Pek çok konunun karara bağlanması ya da somut kararlar alınması iki yıl sonra yapılacak MC14 toplantılarına bırakılmış oldu.
Toplantılar vesilesiyle ülkelerce ya da ticari amaçlı düzenlenen etkinliklerin yanısıra, (yatırımların kolaylaştırılması, iklim değişikliği, bölgesel rekabet konularında) düzenlenen paneller ile üyelere tanıtım yapma fırsatı bulan startuplar ve yenilikçi projelerin ilgi odağı olduğunu da belirtmek gerekir.
