Bütçe bir ayda bu kadar açık verir mi?
2023 Yılı Bütçe Dengesi
2023 yılının son ayına ilişkin bütçe gerçekleşmeleri açıklandı. Buna göre aylar itibariyle bütçe gerçekleşmeleri ve dengesi aşağıdaki gibidir. (Milyar TL)
| Ocak | Şub | Mart | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Ekim | Kas | Aral | Toplam | |
| Harcamalar | 321 | 389 | 334 | 400 | 431 | 488 | 456 | 563 | 570 | 569 | 671 | 1.392 | 6.585 |
| 1-Faiz Hariç Harcama | 300 | 355 | 289 | 366 | 328 | 450 | 418 | 476 | 500 | 502 | 577 | 1.350 | 5.911 |
| Personel Giderleri | 103 | 85 | 87 | 88 | 87 | 108 | 140 | 129 | 134 | 136 | 134 | 94 | 1.325 |
| Sosyal Güv.Kur. Devlet Primi | 16 | 14 | 14 | 13 | 13 | 17 | 17 | 16 | 17 | 17 | 17 | 16 | 186 |
| Mal ve Hizmet Alımları | 20 | 23 | 28 | 31 | 34 | 28 | 27 | 41 | 42 | 48 | 50 | 81 | 453 |
| Cari Transferler | 146 | 194 | 125 | 175 | 151 | 256 | 179 | 187 | 212 | 203 | 237 | 310 | 2.374 |
| Sermaye Giderleri | 10 | 18 | 22 | 32 | 26 | 26 | 29 | 37 | 37 | 60 | 67 | 180 | 543 |
| Sermaye Transferleri | 0 | 12 | 9 | 18 | 6 | 9 | 13 | 33 | 33 | 29 | 56 | 639 | 858 |
| Borç Verme | 5 | 10 | 5 | 9 | 10 | 7 | 13 | 32 | 24 | 10 | 16 | 31 | 173 |
| Yedek Ödenekler | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
| 2-Faiz Harcamaları | 21 | 34 | 45 | 34 | 103 | 37 | 38 | 87 | 71 | 67 | 95 | 42 | 675 |
| Gelirler | 289 | 219 | 287 | 268 | 549 | 268 | 504 | 614 | 441 | 474 | 747 | 550 | 5.210 |
| 1-Genel Bütçe Gelirleri | 280 | 207 | 278 | 259 | 542 | 262 | 498 | 607 | 433 | 464 | 735 | 533 | 5.097 |
| Vergi Gelirleri | 253 | 180 | 199 | 233 | 507 | 231 | 450 | 543 | 386 | 409 | 668 | 441 | 4.501 |
| Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri | 5 | 5 | 58 | 8 | 8 | 6 | 4 | 5 | 5 | 5 | 17 | 8 | 133 |
| Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler | 1 | 3 | 1 | 2 | 3 | 1 | 4 | 2 | 3 | 3 | 2 | 4 | 30 |
| Faizler, Paylar ve Cezalar | 21 | 18 | 17 | 15 | 23 | 22 | 38 | 55 | 37 | 45 | 45 | 73 | 409 |
| Sermaye Gelirleri | 1 | 0 | 4 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 6 | 17 |
| Alacaklardan Tahsilat | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 7 |
| 2-Özel Bütçeli İdarelerin Öz Gelirleri | 6 | 9 | 6 | 7 | 6 | 5 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 15 | 88 |
| 3-Düzen. ve Denet. Kurumların Gelirleri | 3 | 3 | 3 | 2 | 1 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 25 |
| Bütçe Dengesi | - 32 | - 171 | - 47 | - 132 | 119 | - 220 | 49 | 51 | - 129 | - 95 | 76 | - 843 | - 1.375 |
| Faiz Dışı Denge | - 11 | - 136 | - 2 | - 98 | 222 | - 182 | 86 | 138 | - 58 | - 29 | 170 | - 800 | - 700 |
Bu sonuçlara göre 5,9 trilyon faiz dışı harcamanın 1,4 trilyonluk kısmı yani yaklaşık %24’ü Aralık ayında gerçekleşmiştir. Buna paralel olarak 1,375 trilyon bütçe açığının 843 milyarlık kısmı yani yaklaşık %61’i yine Aralık ayında gerçekleşmiştir. Bu durum bütçe gerçekleşmelerinde çok karşılaştığımız bir durum değildir. Yılın son ayında harcamalara önceki aylara nazaran daha fazla olur ancak 2023 yılında bu fazlalık inanılmaz bir boyuta ulaşmıştır.
Aralık ayında gerçekleşen harcamanın detayına baktığımızda bu fazlalığın büyük ölçüde sermaye transferleri kaleminden kaynaklandığını görüyoruz. Bu ayda sermaye transferi kaleminde yer alan tutar 639 milyar TL’dir. Bu tutar önceki 11 ayda yapılan 218 milyar TL harcamanın 3 katı kadardır.
Sermaye transferleri kaleminin detayına bakıldığında Aralık ayında yapılan 639 milyar TL harcamanın “Sınıflandırmaya Girmeyen Diğer Kurum, İşletme ve Hane Halkına Yapılan Sermaye Transferleri” olarak kayıt altına alındığı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla hesap isminden hareketle harcamanın nereye yapıldığını anlamak pek mümkün görünmemektedir. Kamu hesapları bülteninin kuruluş bazında harcama tablosuna baktığımızda bu harcamanın Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığınca yapıldığını görmekteyiz. Bu kurumun Aralık ayı harcama tutarı 637,7 milyar TL’dir. Sonuç itibariyle Aralık ayında depremle ilgili yapılan harcama tutarının inanılmaz ölçüde bir sıçrama kaydettiği anlaşılıyor.
2023 Yılı Nakit Dengesi
Hazinenin nakit hesabı dengesi Aralık ayında yapılan bu harcamaları göstermiyor. Hazinenin 2023 yılı aylar itibariyle nakit gerçekleşmeleri aşağıdaki tablodaki gibidir.
(Milyar TL)
| Ocak | Şub | Mart | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Ekim | Kas | Ara | Toplam | |
| GELİRLER | 291 | 208 | 302 | 244 | 610 | 295 | 478 | 629 | 486 | 481 | 751 | 547 | 5.323 |
| GİDERLER | 346 | 380 | 337 | 404 | 440 | 502 | 459 | 568 | 555 | 564 | 656 | 749 | 5.959 |
| FAİZ DIŞI GİDERLER | 326 | 348 | 300 | 377 | 344 | 480 | 425 | 489 | 509 | 507 | 574 | 716 | 5.395 |
| FAİZ ÖDEMELERİ | 20 | 31 | 37 | 27 | 96 | 22 | 34 | 79 | 47 | 56 | 82 | 34 | 565 |
| FAİZ DIŞI DENGE | -35 | -140 | 2 | -132 | 266 | -185 | 53 | 140 | -23 | -26 | 177 | -169 | -71 |
| ÖZELLEŞTİRME ve FON GELİRLERİ | 0 | 0 | 3 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 6 | 10 |
| NAKİT DENGESİ (1+4-2) | -54 | -171 | -32 | -159 | 170 | -206 | 19 | 62 | -69 | -82 | 95 | -197 | -625 |
Nakit dengesi tablosu ile bütçe dengesi tablosu karşılaştırıldığında 2023 yılının ilk 11 ayında faiz hariç bütçe harcamalarının biri birine önemli ölçüde paralellik arz ettiği görülmektedir.
(Milyar TL)
| Ocak | Şub | Mart | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Ekim | Kas | Aral | Toplam | |
| Harcamalar Bütçe | 321 | 389 | 334 | 400 | 431 | 488 | 456 | 563 | 570 | 569 | 671 | 1.392 | 6.585 |
| Harcamalar Nakit | 346 | 380 | 337 | 404 | 440 | 502 | 459 | 568 | 555 | 564 | 656 | 749 | 5.959 |
Nakit dengesi tablosuna göre ilk 11 ayda yapılan harcama tutarı toplam 4,7 trilyon TL iken bütçe dengesi tablosunda yer alan harcama tutarı 4,6 trilyon TL’dir. Oysaki aynı paralelliği Aralık ayında göremiyoruz. Nakit dengesi tablosuna göre Aralık ayında yapılan faiz hariç harcama tutarı 716 milyar TL iken bütçe dengesi tablosunda 1 trilyon 350 milyar TL’dir. Aradaki fark 634 milyar TL’dir. Bu tutar aslında Aralık ayında yapılmış görünen deprem harcaması tutarı kadardır.
Bu harcama kalemindeki farklılığın bir sonucu olarak nakit dengesi Aralık ayında 197 milyar açık vermişken bütçe dengesi tablosunda yer alan açık tutarı 843 milyar TL’dir. Yılın bütününe baktığımızda nakit dengesindeki açık 625 milyar TL iken bütçe dengesindeki açık 1 trilyon 375 milyar TL’dir.
Aslında bu iki tablo arasındaki bu dengesizlikle ilgili olarak Hazine ve Maliye Bakanlığınca herhangi bir açıklama yapılmamıştır. Ancak basında yer alan bazı yorumlar bu dengesizliğin bütçede giderlerin tahakkuk esasında, gelirlerin ise tahsilat esasında takip edilmesinden kaynaklandığı yönündedir. Evet, harcamalar tahakkuk esasında takip edilmektedir. Ancak son beş yıla baktığımızda 2023 yılı hariç Hazinenin nakit dengesinde yer alan harcama tutarı bütçede yer alan harcama tutarının hep üzerinde gerçekleşmiştir. 2023 yılında ise tam tersi olmuş ve tahakkuk eden harcamalar ödenen harcamaların 600 milyar TL üstünde gerçekleşmiştir.
(Milyar TL)
| 2023 | 2022 | 2021 | 2020 | 2019 | ||||||
| NAKİT | BÜTÇE | NAKİT | BÜTÇE | NAKİT | BÜTÇE | NAKİT | BÜTÇE | NAKİT | BÜTÇE | |
| GELİRLER | 5.323 | 5.210 | 2.891 | 2.553 | 1.436 | 1.101 | 1.038 | 956 | 896 | 880 |
| GİDERLER | 5.959 | 6.585 | 3.068 | 2.831 | 1.584 | 1.346 | 1.225 | 1.095 | 1.032 | 960 |
| DENGE | - 635 | - 1.374 | - 176 | - 278 | - 147 | - 244 | - 186 | - 138 | - 135 | - 80 |
Gerek 2023 yılı içinde aylık bazda bir dengesizlik yokken son ayda dramatik bir dengesizliğin ortaya çıkması, son yıllarda nakit harcamaları tahakkuk eden harcamaların üzerinde gerçekleşirken 2023 yılında bunun dramatik bir şekilde tersine dönmesi açıklanmaya muhtaç bir durum yaratmıştır.
Sonuç
Bu iki tablo arasındaki Aralık ayına ilişkin bu dengesizliğin Hazine ve Maliye Bakanlığınca açıklığa kavuşturulması gerekir. Cevaplanması gereken sorular şunlardır.
- Deprem harcamaları Aralık ayında neden bu ölçüde bir artış göstermiştir? Son bir ayda gerçekten bu ölçüde bir deprem harcaması yapılmış mıdır?
- Aralık ayında tahakkuku yapılan deprem harcamalarından ödenmeyip emanete alınan tutar ne kadardır?
- 2023 yılının tamamında tahakkuk eden toplam deprem harcaması ne kadardır? Bu harcamanın ne kadarlık kısmı fiilen ödenmiştir?
- Aralık ayında tahakkuk eden deprem harcamalarının ödemeleri yapılmadıysa bu ödemelerin 2024 yılı nakit dengesine ve borç yönetimine etkisi nasıl olacaktır?
- Gerek Aralık ayında gerekse 2023 yılının tamamında yapılan deprem harcamalarının detayına ulaşmak mümkün görünmüyor. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın internet sitesinde alınan bağışlardan karşılanan deprem harcamalarının detayına yer verilirken vergilerimizden karşılanan deprem harcamalarının detayına yer verilmemektedir. Yapılan tüm deprem harcamalarının dağılımını vergi ödeyicilerinin bilme hakkı vardır. Bu hakkın da teslim edilmesi gerekir.