Bülent TAŞGiriş: 08.06.2014 - 22:57Güncelleme:14.10.2019 - 00:03

1954OKUNMA

Vergi Denetimleri, Etkinlik ve Vergi Afları

Ülkemizde vergi denetimi Maliye Bakanlığı içinde üç yıl önce kurulan Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı tarafından yapılmaktadır. Kurum olarak Başkanlığın dışında vergi denetimi yapmakla görevlendirilmiş başkaca herhangi bir kurum bulunmamaktadır. Vergilerin toplanması ile görevlendirilmiş olan Gelir İdaresi Başkanlığının görevleri arasında vergi denetimi bulunmamakla beraber Vergi Dairesi Müdürleri, Vergi Usul Kanunundan aldıkları yetkiye istinaden Gelir İdaresi adına vergi denetimi yapmaya devam etmektedir.

Gerek Vergi Denetim Kurulunun gerekse Gelir İdaresi Başkanlığının 2013 yılı faaliyet raporları yayınlanmıştır. Bu raporlarda 2013 yılında yapılan vergi denetimi sonuçlarına yer verilmiştir. Her iki kurumun yapmış olduğu vergi denetim sonuçları aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.

Kaynak: VDK 2013 yılı Faaliyet Raporu, GİB 2013 yılı Faaliyet Raporu

Tablodan görüleceği üzere Gelir İdaresinde görev yapan vergi dairesi müdürleri 2013 yılında yaptıkları denetimler sonucu 151,6 milyon TL vergi kaybı tespit etmişler, bu kayıp ile ilgili olarak 484,7 milyon TL vergi cezası kesmişlerdir. Vergi Dairelerinin yapmış oldukları yoklamalarda tespit ettikleri usulsüzlükler nedeniyle kestikleri 99,5 milyon TL ile birlikte Gelir İdaresince kesilen ceza toplamı 584,2 milyon TL’ye ulaşmaktadır.

Buna karşılık Vergi Denetim Kurulu yapmış olduğu vergi denetimleri sonucu 2013 yılında 8,5 milyar TL vergi kayıp kaçağı tespit etmiş, bu kayıpla ilgili olarak 19,2 milyar TL ceza kesmiştir.

Gelir İdaresi ve Vergi denetim Kurulu Başkanlığının 2013 yılında topluca tespit ettikleri vergi kayıp kaçağı tutarı 8,7 milyar TL, bunun için kestikleri ceza da topluca 19,6 milyar TL’dir.

Hakkında yapılan vergi denetimi sonucu tespit edilen bu vergi kayıp kaçağı ve usulsüzlük dışında kesilen vergi cezalarıyla ilgili olarak vergi mükellefleri ya Vergi Denetim Kurulu ile ya da Gelir İdaresi ile uzlaşma yapma hakkına sahiptir. Vergi Denetim Kurulunun tespit ettiği kayıp ve kaçak için Gelir İdaresinde uzlaşma talep etmesi de mümkündür.

Mükellef hakkını kullanarak uzlaşma talep edebileceği gibi uzlaşmaya gitmeden vergisini ödeme veya vergi mahkemesinde dava açma yoluna gidebilmektedir. Uzlaşma talep ettiği halde Vergi Denetim Kurulu veya Gelir idaresi ile uzlaşamayan mükelleflerin dava yoluna gitme hakları devam etmektedir.

Bu bilgiler ışığında 2013 yılında uzlaşmaya konu olan vergi ve ceza tutarları ile yapılan görüşmeler sonucunda üzerinde uzlaşmaya varılan vergi ve ceza tutarları aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.

Kaynak: VDK 2013 yılı Faaliyet Raporu, GİB 2013 yılı Faaliyet Raporu

Tablodan görüldüğü üzere Vergi Denetim Kurulu 860 Milyon TL vergiyi uzlaşmaya konu etmiş, bunun 725 milyon TL si üzerinde uzlaşma sağlamıştır. Bu, %16 oranında bir indirim yapıldığı anlamına gelmektedir. Buna karşılık Gelir İdaresi 494,2 milyon TL vergiyi uzlaşma konusu etmiş, 315 milyon TL üzerinde uzlaşma sağlamıştır. Uzlaşmak için yapılan indirim oranı %36 civarındadır.

Her iki kurumda toplu olarak uzlaşmaya konu edilen vergi tutarı 1,3 milyar TL üzerinde uzlaşma sağlanan vergi tutarı 1 milyar TL civarındadır. Uzlaşma için sağlanan indirim oranı %23 civarındadır.

Her iki kurumca tespit edilen 8,7 milyar TL vergi kayıp kaçağına rağmen bu tutarın sadece 1,3 milyar TL tutarındaki kısmı uzlaşmaya konu edilmiştir. Geriye kalan 7,4 milyar TL vergi kaybı ile ilgili olarak ya mükelleflerle uzlaşma sağlanamamış ya da mükellefler uzlaşma talep etmeksizin dava açma yoluna gitmişlerdir. Tespit edilen bu vergi kayıp ve kaçağı ile ilgili olarak mükelleflere ulaşma imkanının bulunamamış olması da sözkonusu olabilir.

Bu tespit edilen vergi kayıp ve kaçağının 7,4 milyar TL kısmının 2013 yılı içinde tahsil edilemediği anlamına gelmektedir. Bunun ne kadarının yargıya intikal ettiği, ne kadarının mükellefe ulaşılamadığı için tahsile edilemediği tespit edilememektedir. Ancak gerek yargıya intikal eden gerekse mükellefine ulaşılamayan 7,4 milyar TL verginin çok büyük ölçüde tahsil edilme imkanı sözkonusu değildir. Ulaşılamayan mükelleflerden bu tahsilatın yapılma olasılığı ne kadar düşükse yargıya intikal eden tutarların tahsil edilme olasılığı o kadar düşüktür. Zira uzlaşmanın sağladığı cazip sonuçlara rağmen mükellefin yargı yolunu tercih etmesi mükellefin bunu yargıda kazanma olasılığını oldukça yüksek görmesinden kaynaklanmaktadır.

Sonuç olarak;2013 yılında yapılan vergi denetimleri sonucu tespit edilen vergi kayıp kaçağının %85’i devletin tahsil edilemeyen vergiler hanesine yazılmakta ve vergi alacağını şişirmektedir.

2013 yılı sonu itibariyle Devletin mükelleften olan vergi alacağı 55,9 milyar TL’ye yükselmiştir. Bu alacağın 7,3 milyar TL kısmı 2013 yılında yapılan vergi denetimlerinde tespit edildiği halde tahsil edilemeyen vergi kayıp kaçağından kaynaklanmaktadır.

Kesilen cezalarda durum hiçte farklı değildir. Vergi kayıp kaçağı ile ilgili olarak kesilen vergi cezası 18,1 Milyar TL dir. Vergi Denetim Kurulunda vergi cezasının 1,5 milyar TL si uzlaşmaya konu edilmiş ve bunun %6 sı üzerinde yani sadece 90 milyon TL si üzerinde uzlaşma sağlanmıştır. Vergi Denetim Kurulu kendi kesmiş olduğu cezanın %94’ünü uzlaşmalarda kaldırmaktadır.

Kesilen cezaların Gelir İdaresinde uzlaşmaya konu edilen kısmı 650 milyon TL olup bunu %5 üzerinde yani sadece 30 milyon TL üzerinde uzlaşma sağlanmıştır. Gelir İdaresi gerek kendi müdürlerinin gerekse Vergi Denetim Kurulu müfettişlerinin kestikleri cezanın %95 ini kaldırmıştır.

Toplamda her iki kurumdauzlaşmaya konu edilen ceza tutarı 2,1 milyar TL üzerinde uzlaşılan ceza tutarı 121 milyon TL dolayısıyla kaldırılan ceza tutarı 2 milyar TL’dir.

Ayrıca gerek vergi denetimlerinde gerekse vergi dairelerince yapılan yoklamalarda tespit edilen usulsüzlükler için kesilen ceza tutarı 1,5 milyar TL’dir. Bu  usulsüzlükler için kesilen cezalarda uzlaşma sözkonusu olamamaktadır.

2013’te tahsil edilen vergi cezası toplamı 687 milyon lira

Kamu hesapları bültenindeki verilere göre 2013 yılında tahsil edilen vergi cezası toplamı 687 milyon TL’dir. Bunun 121 milyon TL’si yukarıda belirtilen uzlaşma sonucu ödenen vergi cezası tutarı olup kalan 566 milyon TL kısmı kesilen usulsüzlük cezalarının ödenmesinden kaynaklanmaktadır. Bu, Devletin usulsüzlük için kestiği cezaların tahsilinde daha başarılı olduğunu göstermektedir.

Sonuç olarak;kesilen vergi cezasının 121 milyon TL’si tahsil edildiği, 2 milyar TL’sinin kaldırıldığı, 16 milyar TL’sinin tahsil edilemediği anlamına gelmektedir. Aynı şekilde kesilen usulsüzlük cezasının 566 milyon TL’sinin tahsil edildiği 1 milyar TL’sinin ise tahsil edilemediği anlaşılmaktadır. Tahsil edilemeyen vergi cezası ve usulsüzlük ceza tutarı 17 milyar TL’dir.Kesilen 19,6 milyar TL ceza toplamının sadece 650 milyon TL kısmı tahsil edilebilmiştir. Tahsilat oranı sadece %3 tür.

Tahsil edilemeyen 17 milyar TL cezanın tahsil edilebilme kabiliyeti yukarıda vergi aslı için ifade ettiğimiz gerekçelerle oldukça zayıftır. Vergi denetimleri sonucu kesilen cezaların çok büyük kısmı da devletin mükelleften alacağı hanesine yazılmaktadır. Kamu Hesapları Bültenindeki verilere göre 2013 yılı sonu itibariyle devletin mükelleften olan ceza alacağı tutarı 36,1 milyar TL’dir. Bunun 17 milyar TL’lik kısmı sadece 2013 yılı içinde kesilen cezalardan kaynaklanmaktadır.

Vergi denetim Kurulunca tespit edilen vergi kayıp ve kaçağı ile kesilen cezaların tahsil edilememiş olması Gelir idaresinin tahsilat performansı aşağı çekmektedir. Burada çok temel bir tartışma kendini göstermektedir: Tespit edilen vergi kayıp ve kaçağı ile kesilen cezaların tahsil edilememiş olması, vergi idaresinin tahsilatta etkin olamamasından mı, denetim Kurulunun tespitlerinin isabetli olmamasından mı, vergi sisteminin çok karmaşık, uyum ve yönetiminin çok zor olmasından mı, vergi yargısının etkin, tutarlı ve zamanında karar oluşturamamasından mı kaynaklandığı soruları gündeme gelmektedir.  Galiba hepsinden biraz. Bu duruma vergi aflarının katkısı da hiç yadsınamaz.

2013 yılı sonunda devletin vergi ve vergi cezası alacağı 92 milyar TL

Yapılan vergi denetimleri devletin vergi ve ceza alacağını önemli ölçüde şişirmektedir. 2013 yılı sonunda devletin vergi ve vergi cezası alacağı 92 milyar TL ye ulaşmıştır. Buda vergi afları için neden olarak kullanılmaktadır. Sonuçta gittikçe kısalan fasılalarla vergi affı yoluna gidilmektedir. Bu sıklıkta vergi afları ile Devletin sürdürülebilir, istikrarlı bir gelir kaynağı yaratabilmesi mümkün değildir.

Devlet vergi incelemesi sonucu kestiği cezayı uzlaşmalarda %95 oranında kaldırırsa, uzlaşmaya gitmeyip mahkemeye giden ancak mahkemede kaybeden yani o cezayı ödemekten başka bir alternatifi bulunmayan mükellefin cezasını affetmeye kalkarsa ve bunu sıkılıkla yaparsa bu cezaları kesmeye gerek var mı? Vergisini doğru ve zamanında ödeyenlere yapılan haksızlık da cabası.