Ar-Ge harcamalarınızda ek indirim hakkınız olduğundan haberiniz var mı?
5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun uyarınca şirketlerin, Ar-Ge merkezlerinde, gerçekleştirilen Ar-Ge ve yenilik harcamalarının tamamı ile tasarım merkezlerinde gerçekleştirilen münhasıran tasarım harcamalarının tamamı vergiye tabi kurum kazançtan indirilebilmektedir.
Bu, Ar-Ge ve tasarım faaliyetinde bulunan şirketler için sağlanmış önemli bir avantajdır.
Zira yapılan Ar-Ge ve tasarım harcamaları bir yandan doğrudan gider olarak veya aktifleştirilip amortisman gideri olarak şirket kârının tespitinde dikkate alınırken, diğer yandan oluşan kâr üzerinden de bir kez daha indirilebilmekte, indirilemeyen kısım sonraki dönemlerde indirilebilmek üzere devredilmektedir.
Devredilen tutarlar, takip eden yıllarda Vergi Usul Kanununa göre her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınmaktadır.
Ancak sağlanan indirim bunlarla da sınırlı değildir. Kanun uyarınca, Cumhurbaşkanınca belirlenen kriterleri haiz Ar-Ge merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamalarının bir önceki yıla göre artışının yüzde ellisine kadarı;
Cumhurbaşkanınca belirlenen kriterleri haiz tasarım merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan tasarım harcamalarının bir önceki yıla göre artışının yüzde ellisine kadarını normal indirimin tabi olduğu esaslar dâhilinde indirim konusu yapılabilmektedir.
Kazancın yetersiz olması nedeniyle indirilemeyen ek indirim tutarı da sonraki yıllara devredilebilmekte, devir halinde yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınabilmektedir.
Gelir İdaresi Başkanlığının 2022 yılı vergi harcamaları raporunda 2021 yılı için şirketlerin yararlanmış oldukları Ar-Ge indirimi tutarının 5 milyar TL olduğu, bu tutarın 2022 yılı için 8,5 Milyara, 2023 yılı için ise 10,2 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Aynı raporda tasarım indirimi tutarları ise yıllar itibariyle, 2021 yılı için 225 milyon, 2022 yılı için 389 milyon, 2023 yılı için ise 470 milyon TL olarak tahmin edilmiştir.
Ek indirimden yararlanmanın koşulları
Konu ile ilgili Cumhurbaşkanı Kararı 5746 sayılı Kanun kapsamında kurulan ve aşağıda belirtilen göstergelerden herhangi birinde bir önceki yıla göre en az yüzde yirmi artış sağlayan Ar-Ge veya tasarım merkezlerinde, o yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik veya tasarım harcamalarının bir önceki yıla göre artış tutarının yüzde ellisinin de kurumlar vergisine tabi kazançtan indirilebileceğini öngörmektedir. Söz konusu ek indirim,31 Aralık 2028 tarihine kadar geçerli olacaktır.
Ek indirimden yararlanabilmek için bir önceki yıla nazaran en az %20 oranında artış sağlanması gereken göstergeler şunlardır:
- Ar-Ge veya tasarım harcamasının toplam ciro içindeki payı
- Tescil edilen ulusal veya uluslararası patent sayısı
- Uluslararası destekli proje sayısı
- Ar-Ge Merkezlerinde lisansüstü dereceli araştırmacı sayısının toplam Ar-Ge personeli sayısına oranı
- Tasarım Merkezlerinde lisansüstü dereceli tasarımcı sayısının toplam tasarım personeli sayısına oranı
- Ar-Ge Merkezlerinde toplam araştırmacı sayısının toplam Ar-Ge personeli sayısına oranı
- Tasarım Merkezlerinde toplam tasarımcı sayısının toplam tasarım personeli sayısına oranı
- Ar-Ge veya tasarım faaliyeti sonucu ortaya çıkan yeni ürünlerden elde edilen cironun toplam ciroya oranı
Kanun, Ar-Ge personelini, Ar-Ge faaliyetlerinde doğrudan görevli araştırmacı ve teknisyenler, tasarım personelini, tasarım faaliyetlerinde doğrudan görevli tasarımcı ve teknisyenler olarak tanımlamaktadır.
Kanun ayrıca araştırmacıyı, Ar-Ge faaliyetleri ile yenilik tanımı kapsamındaki projelerde, yeni bilgi, ürün, süreç, yöntem ve sistemlerin tasarım veya oluşturulması ve ilgili projelerin yönetilmesi süreçlerinde yer alan en az lisans mezunu uzmanlar olarak, tasarımcıyı ise tasarım faaliyetleri kapsamındaki projelerin gerçekleştirilmesi ve ilgili projelerin yönetilmesi süreçlerinde yer alan, üniversitelerin; mühendislik, mimarlık veya tasarım ile ilgili bölümlerinden mezun en az lisans derecesine sahip kişiler ile tasarım alanlarından herhangi birinde en az lisansüstü eğitim derecesine sahip diğer kişiler olarak tanımlamaktadır.
Kanunda teknisyenler, meslek lisesi veya meslek yüksekokullarının tasarım, teknik, fen veya sağlık bölümlerinden mezun, teknik bilgi ve deneyim sahibi kişiler olarak tanımlanmaktadır.
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının verilerine göre Mayıs 2023 itibariyle faaliyette bulunan Ar-Ge merkezi sayısı 1.274 dür. Bu merkezlerdeki destek personeli dahil toplam personel sayısı 79.163, lisans ve üstü dereceye sahip Ar-Ge personeli sayısı toplam 63.554 dür. Bunun 47.664’ü lisans, 14.529’u yüksek lisans ve 1.361’i doktora derecesine sahiptir. Buna göre araştırmacı sayısının destek personeli dahil toplam personel sayısına oranı %80, yüksek lisans ve üzeri dereceye sahip Ar-Ge personelinin destek personeli dahil toplam personel sayısına oranı %18,3 dür. Bu merkezlerde teknisyen olarak görev yapan personel sayısına Bakanlık verilerinden ulaşılamamaktadır.
Bu merkezlerde Mayıs 2023 itibariyle tescil edilmiş patent sayısı 11.932’dir.
Yine aynı Bakanlığın verilerine göre göre Mayıs 2023 itibariyle faaliyette bulunan tasarım merkezi sayısı 326’dır. Bu merkezlerdeki destek personeli dahil toplam personel sayısı 7.861, lisans ve üstü dereceye sahip tasarım personeli sayısı toplam 5.762’dir. Bunun 5.016’sı lisans, 715’i yüksek lisans ve 31 i doktora derecesine sahiptir. Buna göre lisans ve üzeri dereceye sahip tasarım personelinin destek personeli dahil toplam personel sayısına oranı %73,29, yüksek lisans ve üzeri dereceye sahip personel sayısının destek personeli dahil toplam personel sayısına oranı %9,4 dür. Bu merkezlerde teknisyen olarak görev yapan personel sayısına Bakanlık verilerinden ulaşılamamaktadır.
Bu merkezlerde yine Mayıs 2023 itibariyle tescil edilmiş patent sayısı 229 dur.
Değerlendirme ve sonuç
TÜİK 2021 Araştırma-Geliştirme Faaliyetleri Araştırması sonuçlarına göre Ar-Ge harcamaların %49’u personel harcamalarından %43’ü diğer cari harcamalardan, %8’i de yatırım harcamalarından oluşmaktadır.
Söz konusu yapının Ar-Ge merkezleri için de geçerli olduğu varsayılırsa ek Ar-Ge indiriminden yararlanacak şekilde Ar-Ge ve tasarım merkezlerinde yüksek lisanslı veya doktoralı araştırmacı ve tasarımcı istihdamında artışa giderek hem personel hem de diğer harcamalar da enflasyon nedeniyle oluşan artışları vergi indirimine dönüştürmek mümkün olabilir.
Mesela hiç yüksek lisans derecesine sahip araştırmacı veya tasarımcı istihdam etmeyen bir şirket, yüksek lisans derecesine sahip yeni bir kişi istihdam ederek ek indirim imkanına kavuşabilir. Kavuşacağı ek indirimin yaratacağı vergi avantajı, katlanacağı maliyetin üzerinde olabilir.
İstihdam artışı her şirkette net bir vergi avantajı yaratmıyor olabilir. Bu nedenle ek Ar-Ge indiriminden yaralanmayan şirketlerin koşulları yerine getirecek şekilde istihdam artışına gitmeleri durumunda oluşan avantajın boyutunu ve katlanacakları ek maliyetin boyutunu hesaplayıp ona göre karar oluşturmaları gerekecektir.
(Bu makale ICT Media dergisinin Temmuz 2023 sayısında yayınlanmıştır.)