2022 ve 2023 Bütçe tahminlerine ilişkin tutarsızlıklar
2022 yılı bütçe tasarısı, 2021 yılı Ekim ayında Orta Vadeli Program (OVP) hedefleri çerçevesinde hazırlanıp TBMM’ne sunulmuştu. 2021 yılı sonlarında, bütçe tasarısının görüşülmesi aşamasında, ekonomi politikalarında “düşük faiz-yüksek kur” söylemi çerçevesinde radikal bir değişim yapılmıştı. Bu politika değişimi sonucunda ekonomide olağanüstü gelişmeler yaşanmış ve bütçede kullanılan döviz kuru ve enflasyon varsayımları geçerliliğini yitirmişti. Buna rağmen ekonomi yönetimi bütçe büyüklüklerinde bir düzeltme yapmamış ve Meclise sunulan bütçe aynen kabul edilmişti.
Enflasyon ve döviz kurlarındaki sıçrama ve bunların maaş-ücret ve diğer kamu harcamalarına yansıması sonucunda 2022 yılı bütçe ödenekleri yetersiz kalmıştır. Bu nedenle ekonomi yönetimi, son 20 yılda ilk kez 2022 yılında ek bütçe çıkarmış ve Temmuz ayında 1.080,5 milyar lira tutarında ek ödenek almıştır.
2022 Eylül ayında “2023-2025 dönemini kapsayan Orta Vadeli Program (OVP)” yayınlanmış ve bu programda yer alan gerçekleşme tahminlerine göre, 2022 yılında bütçenin 461,2 milyar lira, faiz dışı dengenin ise 131,4 milyar lira açık vereceği tahmin edilmişti. (Tablo:1, ilk sütun).
16 Ocak 2023 tarihinde Hazine ve Maliye Bakanlığı 2022 yılı bütçe gerçekleşmesini açıklamıştır. Buna göre 2022 yılında bütçe, 461,2 milyar lira yerine, 139,1 milyar lira açık vermiştir. Faiz dışı bütçe dengesi ise, 131,4 milyar lira açık yerine, 171,8 milyar lira fazla vermiştir (Tablo:1, ikinci sütun).
TABLO:1- 2022 ve 2023 BÜTÇE TAHMİN VE GERÇEKLEŞMELERİ (Milyar TL.)
| 2 0 2 2 | 2 0 2 3 | |||
| OVP Tahmini (Eylül 2022) | Gerçekleşme (Ocak 2023) | OVP Tahmini (Eylül 2023) | Ocak-Kasım Gerçekleşme | |
| HARCAMA | 3.133,7 | 2.941,4 | 6.562,6 | 5.193,0 |
| Faiz Hariç Harcama | 2.803,9 | 2.630,5 | 5.916,5 | 4.560,7 |
| Faiz Ödemeleri | 329,89 | 310,9 | 646,1 | 632,3 |
| GELİRLER | 2.672,5 | 2.802,4 | 4.929,7 | 4.660,6 |
| Vergi Gelirleri | 2.269,6 | 2.353,3 | 4.270,7 | 4.060,0 |
| Diğer Gelirler | 402,9 | 449,1 | 659,0 | 600,6 |
| BÜTÇE DENGESİ | -461,2 | -139,1 | -1.633,0 | -532,4 |
| FAİZ DIŞI DENGE | -131,4 | 171,8 | -986,8 | 99,8 |
2022 yılında yaşanan bu tahmin tutarsızlığının bir benzerinin 2023 yılında da yaşanacağı tahmin edilmektedir. 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen deprem felaketi ve diğer harcamalar için 2023 yılı bütçe ödenekleri yetersiz kalmış ve ek ödenek ihtiyacı ortaya çıkmıştır. 15 Temmuz 2023 tarihinde kabul edilen ek bütçe kanunu ile toplam bütçe harcamalarının yüzde 25’ine karşılık gelen 1.119 milyar lira tutarında ek ödenek alınmıştır. Bu ek ödeneğin 1.039 milyar lirasının faiz dışı harcamalar için, 80 milyar lirasının ise faiz ödemeleri için kullanılması kararlaştırılmıştır. Ek Bütçe Kanununda personel maaşları, emekli aylıkları ve EYT düzenlemesi nedeniyle ortaya çıkan ödenek ihtiyacına yönelik herhangi bir ödenek tahsisi yer almamıştır.
2023 Temmuz ayı başında TBMM’de kabul edilen torba yasada, memur maaşları ve emekli aylıklarına ilişkin düzenlemeler ile vergilere yönelik düzenlemeler yer almıştır. Bu kanunda, personel giderleri ve sosyal güvenlik devlet primi ödemeleri için kurumların ihtiyaç duyduğu ödenek ihtiyaçları için Hazine ve Maliye, Aile ve Sosyal Hizmetler ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bütçelerine ödenek ekleme yetkisi Cumhurbaşkanı’na verilmiştir. Ancak ek ödenek tutarı belirtilmemiştir. Ayrıca torba yasa ile, 2023 yılı borçlanma limiti 659 milyar liradan 2.181 milyar liraya çıkartılmıştır. Cumhurbaşkanı’nın bu yasa çerçvesinde yapacağı ödenek ilavesinin 794 milyar lira civarında olabileceği yetkililer tarafından açıklanmıştır.
2023 yılı Eylül ayında açıklanan “2024-2026 Dönemi Orta Vadeli Programında (OVP)” 2023 yılı bütçe büyüklüklerine ilişkin tahminde yer almaktadır. Bu tahmine göre, 2023 yılında bütçe dengesinin 1.633 milyar lira, faiz dışı bütçe dengesinin ise 986,8 milyar lira açık vermesi beklenmektedir (Tablo:1, üçüncü sütun).
Ancak, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan 2023 yılı Ocak-Kasım dönemi bütçe gerçekleşmeleri incelendiğinde, OVP tahmininin oldukça yüksek olduğu görülmektedir (Tablo:1 dördüncü sütun). Gerçekleşmelere göre 2023 yılı Ocak-Kasım döneminde bütçe dengesi 532,4 milyar lira açık verirken, faiz dışı bütçe dengesi 99,8 milyar lira fazla vermiştir. OVP tahmininin gerçekleşmesi için Aralık ayında bütçenin 1.100,6 milyar lira açık vermesi gerekmektedir. Bu bir ayda , Ocak-Kasım döneminde verilen açığın yaklaşık 2 katına yakın bir açığın verilmesi anlamına gelmektedir.
2022 ve 2023 yılları bütçe tahminleri ve gerçekleşmeleri birlikte değerlendirildiğinde, ekonomi yönetimi tarafından açıklanan hedef ve tahminlerin ciddiye alınma olasılığının gittikçe zayıfladığı görülmektedir. Bütçe büyüklüklerine ilişkin tahminler, GSYH büyümesi ve enflasyon gibi çok fazla değişkene bağlı bir tahmin değildir. Genelde ekonomi yönetiminin kontrolü altında olan büyüklükler söz konusudur. Eylül aylarında, Ocak-Ağustos gerçekleşmelerinin bilindiği bir dönemde yapılan 2022 ve 2023 bütçe açığı tahminlerinin bu kadar sapmasını açıklamak oldukça güç görülmektedir.